ლექსიკონზე მუშაობისათვის შედგენილი იქნა პროგრამა tlTerm (ტლტერმ), რომლის საფუძვლად გამოყენებულია სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის კომპანია „TshwaneDIe”-ის (შვეინ დლ) დამფუძნებლების, პროგრამული უზრუნველყოფის შემმუშავებლებისა და ლექსიკოგრაფიის ექსპერტების დევიდ ჯოფესა და პროფესორ ჯილ-მორის შრივერის ტერმინოლოგიის მენეჯმენტის კომპიუტერული პროგრამა TLex Suite (ტლექს სუიტ) შემდეგი ტექნიკური მოთხოვნების გათვალისწინებით:
   1. სიტყვის (ტერმინის) ძებნა ხორციელდება როგორც საკვანძო სიტყვების, ისე რეგულარული გამოსახულების მიხედვით;
   2. საკვანძო სიტყვებით განხორციელებული ძებნის შედეგი არ არის დამოკიდებული სიტყვის გრამატიკულ ფორმასა და საძიებელ ველში მათ განლაგებაზე;
   3. სალექსიკონო ბაზა სინქრონიზებადია ონლაინბაზასთან;
   4. პერსონალური კომპიუტერის აპლიკაცია მუშაობს საინსტალაციო დისკისა და ინტერნეტის გარეშე, ერთჯერადი დაინსტალირების შემდეგ;
   5. პერსონალური კომპიუტერის აპლიკაციაში შესაძლებელია ლექსიკონში არარსებული სიტყვის დამატება ან არსებული სიტყვების განმარტების რედაქტირება;
   6. ონლაინვერსიას აქვს ნავიგაციის მოქნილი სისტემა;
   7. ლექსიკონის ონლაინვერსიაში შედის სრული ინფორმაცია პერიოდული ლექსიკური განახლებისა და სიტყვების სტატისტიკური მაჩვენებლების შესახებ.

   ონლაინ ლექსიკონით სარგებლობა შესაძლებელია ინტერნეტის ქსელში ჩართული ნებისმიერი კომპიუტერით, რომელიც სტანდარტული ქართულენოვანი ვებ-გვერდების სრულყოფილად გამოსახვისა და მათთან ინტერაქციის საშუალებას იძლევა.
   სიტყვების მართლწერა შესაბამისობაშია ქართული სიტყვის განმარტებითი ლექსიკონისა და ტექნიკური ტერმინოლოგიის მონაცემებთან. ტრანსკრიფციები გათვალისწინებული არ არის, ვინაიდან ქართული სიტყვები იწერება ისე, როგორც გამოითქმის.
   ლექსიკონში ტერმინები დალაგებულია ანბანური პრინციპით. ელექტრონულ ონლაინ-ვერსიაში განთავსებულია ცალკე ფაილი, რომელიც თავს მოუყრის მკითხველის შენიშვნებს და წინადადებებს გამოთქმულს ლექსიკონის მიმართ.
   ლექსიკონის ვიზუალური სივრცე დატვირთულია ფორმულებით, სქემებით, ნახაზებითა და ფერადი ილუსტრაციებით, რაც მკითხველს საშუალებას აძლევს ღრმად ჩაწვდეს ტერმინის შინაარსს.
   სამშენებლო განმარტებითი ლექსიკონი - იქნება პირველი სრულყოფილი სამშენებლო განმარტებითი ლექსიკონი ქართულ ენაზე, რომელიც მოემსახურება სამშენებლო საქმით დაკავებულ ქართველ მომხმარებელს: ინჟინრებს, დოქტორანტებს, მაგისტრებს, ბაკალავრებს, არქიტექტორებს, დამპროექტებლებს, სამუშაოთა მწარმოებლებს, სამშენებლო სფეროში მოღვაწე მეცნიერებსა და ექსპერტებს, ბიზნესმენებს, ინვესტორებს, საჯარო რეესტრს, სანოტარო ბიუროებს, ადვოკატებს, სასამართლოებს, პროკურატურას, სამინისტროებს, ქალაქებისა და რაიონების მუნიციპალურ სამსახურებს, ქართული (ტექნიკური) ენის შესწავლის მსურველ უცხოელებს, ჟურნალისტებს, მშენებელ მუშებს, საზოგადოების ფართო ფენებსა და ა.შ.
   სამშენებლო ტერმინების შინაარსობრივი ცოდნა სჭირდებათ არა მარტო პროფესიონალ მშენებლებს, არამედ საზოგადოების დიდ ნაწილსაც და ბუნებრივია, რომ ლექსიკონი დიდ სარგებლობას მოუტანს პოტენციურ მომხმარებელს.
   ამჟამად, საქართველოს სინამდვილეში, სამშენებლო ლიტერატურა - ცნობარი, სახელმძღვანელო, რეკომენდაციები, სტატიები და სხვ. ზომაზე მეტადაა დანაგვიანებული უცხო ენებიდან (განსაკუთრებით რუსული ენიდან) შემოსული კალკებით, რაც აკნინებს მსოფლიო მნიშვნელობის მქონე ქართულ ენას. ლექსიკონის ავტორების ძალისხმევით ეს პრობლემა მოხსნილი ან მინიმუმამდე იქნება დაყვანილი.
   მშენებლობის დიდი მასშტაბები მჭიდროდ არის დაკავშირებული კვალიფიციური, მცოდნე სამშენებლო კადრების მომზადებასთან, სწავლის ხარისხის გაუმჯობესებასთან, მეცნიერული მიმართულების დახვეწასთან, კომპიუტერიზაციასთან, ქართული სამშენებლო ნორმებისა და წესების შექმნასთან და სხვ. ამის მისაღწევად ქართულ ენაზე სამშენებლო განმარტებითი ლექსიკონის მომზადება და გამოცემა უდავოდ დიდი ეროვნული საქმეა.



თამაზ ხმელიძე
ლევან კლიმიაშვილი




   პროექტში მონაწილეობის მსურველებს შეუძლიათ მიმართონ სარედაქციო კოლეგიის თავმჯდომარეს თამაზ ხმელიძეს. Mob.: 599 54 91 91; email: xmeltam@gmail.com. სიამოვნებით მივიღებთ ყველა საქმიან შენიშვნას და წინადადებას.

   დამუშავებული ტერმინების რაოდენობა: 12 400 (25.09.2015 წ.)







* * * * *

აალება - წვადი ნივთიერების ორთქლის ან აირების ნელი და მდგრადი წვა (ნახ. 1), რომელიც გამოწვეულია ღია ცეცხლის ალით ან გავარვარებული საგნის შეხებით. გამოყოფილი სითბოს რაოდენობა საკმარისია წვადი მასალის შემდგომი ნაწილის გასახურებლად და აალების გასავრცელებლად, სანამ ნივთიერება ბოლომდე არ დაიწვება. ა. გარეგანი სითბოს წყაროს გარეშე თვითაალება ჰქვია. აალების უნარი აქვს საწვავი აირების ნარევებს: მეთანისა და ჰაერის ან ჟანგბადის, ბენზინის ორთქლისა და ჰაერის, წყალბადისა და ჟანგბადის, წყალბადისა და ქლორის და სხვა ნარევებს. სითხეების აალებას წინ უსწრებს სითხის აორთქლება და ორთქლის ჰაერთან შერევა. იწვის არა სითხე (სპირტი, ბენზინი), არამედ მისი ორთქლი. ტემპერატურას, რომელზედაც გახურებულ ზედაპირთან კონტაქტში მყოფი ნივთიერება აალდება, აალების ტემპერატურა ეწოდება.

აალებადი ნივთიერებები - აირები, რომლებიც ნორმალური წნევის პირობებში ჰაერთან შერევისას აალებადი ხდებიან.

აალების თბური იმპულსი - ღია ცეცხლი, ნაპერწკალი, გახურებული ზედაპირი, ბოლომდე დაუწვავი საწვავის ნარჩენები და ა.შ.

აალების იმპულსები - შეიძლება იყოს თბური, ქიმიური, მიკრობიოლოგიური.

აალების მიკრობიოლოგიური იმპულსი - სითბოს გამოყოფის თანხლებით შეიძლება წარმოიქმნას ისეთ ნივთიერებები, რომლებიც წარმოადგენენ მიკრო ორგანიზმებისათვის საკვებ გარემოს (მაგ., ტორფი).

აალების ტემპერატურა - მინიმალური ტემპერატურა, რომელიც საჭიროა ნივთიერების აალებისათვის.

აალების ქიმიური იმპულსი - ზეთის დაჟანგვა სუფთა ჟანგბადის მოქმედებით, ნახერხის აალება მასზე კონცენტრირებული აზოტმჟავის მოქმედებით და სხვ.

აბაზანა - სხვადასხვა დანიშნულების ჭურჭელი ან აპარატი, რომელიც ნაწილობრივ ან მთლიანად შევსებულია თხევადი გარემოთი (წყალი, ხსნარი, ნადნობი), აგრეთვე გამდნარი გარემო ზოგიერთი ღუმელისათვის (მაგ., მინის სადნობი).

აბაზანა საჟღენთი - მოწყობილობა, რომელშიც ხდება მერქანში სხვადასხვა ნივთიერების შეყვანა მისი ფიზიკურ-მექანიკური ან ბიოლოგიური თვისებების შეცვლის ან შეღებვის მიზნით.

აბაზანა ცხელ-ცივი - მოწყობილობა, რომელშიც ხდება ჯერ ცხელი, შემდეგ კი ცივი ტემპერატურული გარემოს შექმნა (მაგ., მერქნის თერმული დამუშავებისათვის).

აბაზანა წყლის - წყლის მოსათავსებელი ტექნიკური მოწყობილობა; საბანაოდ ან წყლით მკურნალობისათვის განკუთვნილი ჭურჭელი.

აბაზანური ღუმელი - ღუმელი მასალების გასაცხელებლად თხევად გარემოში. ა.ღ. გამოიყენება თერმულ საამქროებში ლითონის დეტალების გასაცხელებლად წრთობის, გამოწვის, ციანირების, ნორმალიზაციის, ცემენტაციის მიზნით, აგრეთვე მავთულის და ლენტის პატენტირებისათვის. ჩვეულებრივი ღუმელისაგან ა.ღ. განასხვავებს გაცხელების სისწრაფე და თანაბრობა, დეტალების ზედაპირზე ჟანგვის პროცესის არარსებობა. ა.ღ. არის ორი სახის: ელექტრო და ცეცხლის ალზე მომუშავე. ყველაზე მეტადაა გავრცელებული ერთ- და სამფაზიანი ელექტროდებ-მარილიანი ღუმელები, სადაც გამაცხელებელ აგენტად გამოიყენება გამდნარი მარილი, რომელიც ჩაიტვირთება შამოტის აგურით ამოგებულ მუშა კამერაში, ან ცეცხლგამძლე ფოლადის ღუმლის ტიგელში.

აბაკი (ბერძ.) - 1. კაპიტელის ზედა ნაწილი, რომელიც, ჩვეულებრივ, კვადრატული ფილაა, სწორი (დორიული ორდერი) ან ჩაზნექილი (კორინთული ორდერი) ნაპირებით; 2. დაფა, რომელსაც იყენებდნენ არითმეტიკული ანგარიშისათვის ძველ საბერძნეთში, რომში და შემდეგ დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში მე-18 ს.- მდე; დაყოფილი იყო ზოლებად, რომლებშიც გადაადგილებდნენ ხოლმე კოჭებს, ქვებს და მისთ (ნახ. 1).

აბანო - ტანის დასაბანად საგანგებოდ მოწყობილი შენობა, სადაც, ცხელი წყლის გარდა, ზოგჯერ იყენებენ ცხელ ჰაერს (თურქული, ფინური) ან ორთქლს (რუსული).

აბანოზი - ძვირფასმერქნიანი ხე, იგივე ეკალმუხა, იგივე "შავი ხე". ხარობს ინდოეთში, შრი-ლანკასა და აფრიკის კონტინენტზე (ნახ. 1). იგი მსოფლიოში ყველაზე ძვირადღირებული ხეა (1 მ³ აბანოზის მერქანი 100 000 ამერიკული დოლარი ღირს). ა. მერქნისაგან ამზადებენ ძვირფას ავეჯს. იატაკს, სამკაულებს, მუსიკალურ ინსტრუმენტებს, სტატუებს და სხვ.

აბანოზისებრნი - ძვირფასმერქნიან მცენარეთა ოჯახი, ხარობს ტროპიკებსა და სუბტროპიკებში.

აბანოთუბანი (თათრის მეიდანი) - ძველი თბილისის უბანი მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე (ნახ. 1).

აბაში - ფოთლოვანი ჯიშის ხე. ხარობს ეკვატორულ აფრიკაში. აქვს მოყვითალო-თეთრი მერქანი, დაბალი თბოგამტარობა და თბოტევადობა, მაღალი წყალმედეგობა, არა აქვს კორძები; ახასიათებს სიმსუბუქე, პლასტიკურობა, დიდხანს ინარჩუნებს პირველ სახეს. ფართოდ გამოიყენება საუნების მოსაპირკეთებლად.

აბელია - არქეოლოგიური, ხუროთმოძღვრებისა და ეპიგრაფიკის ძეგლებით მდიდარი რეგიონი ქვემო ქართლში (ახლანდელი აბელიანი, თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი).

აბერაცია - ოპტიკურ სისტემებში (ლინზა, ფოტოაპარატი, მიკროსკოპი) მიღებული გამოსახულების დამახინჯება (ნახ. 1).

აბზეცერი - მრავალჩამჩიანი ექსკავატორი ფუჭი ქანის ამოსაღებად და კარიერის ნაყარზე გადასატანად (ნახ. 1).

აბიოტური ფაქტორები (ბერძ.) - არაორგანული ბუნების ფაქტორების ერთობლიობა, რაც განსაზღვრულ როლს ასრულებს ცოცხალი ორგანიზმების არსებობაში (მაგ., ტემპერატურა, ტენიანობა, სინათლე და სხვ.)

აბისალი (ფრანგ.) - ზღვის (ოკეანის) ყველაზე ღრმა ზონა (2 000 მეტრზე მეტი).

აბისალური - ის რაც დაკავშირებულია ზღვის სიღრმესთან ან დედამიწის ქერქის ქვედა არეებთან

აბლაცია - ნივთიერების მასის ართმევა სხეულის ეროზიის ან ლღობის დროს

აბოლიცია - სამართლებრივი აქტის ან თანამდებობის გაუქმება; სისხლის სამართლის შეწყვეტა ისეთ სტადიაში, როდესაც ბრალდება ჯერ იურიდიულად დადგენილი არ არის

აბრა - წარწერიანი დაფა, ფირნიში.

აბრაზია - ზღვის ტალღების მოქმედების შედეგად ქანების მსხვილ ნატეხებად დანგრევა, შემდეგ კი მათი ქვიშად და თიხად გადაქცევა. ზღვის ნაპირის ნგრევა-ჩარეცხვა ტალღების მოქმედებით.

აბრაზივი - ბუნებრივი წარმოშობის სალი მინერალის (კორუნდი, კვარცი, კაჟი, პემზა) ან ხელოვნური (ალმასი, ალბორი) აბრაზიული ფხვნილი, რომლისგანაც აბრაზიული ინსტრუმენტები და ზუმფარა (გამოიყენება მერქნის ზედაპირის გასახეხად) მზადდება.

აბრაზიული ინსტრუმენტი - ლითონის, მინის და სხვ. მასალების აბრაზიული დამუშავებისათვის საჭირო ინსტრუმენტი. მზადდება დანაწევრებული აბრაზიული მასალების საფუძველზე შემკრელი ნივთიერებების გამოყენებით. ძირითადი ა.ი.: სახეხი რგოლები, ძელაკები, სათავეები, სეგმენტები, ზუმფარა, სახეხი ფხვნილები და პასტები.

აბრაზიული ცვეთა - მასალის მექანიკური ცვეთა, რომელიც ხდება მასზე თავისუფლად ან ფიქსირებულ მდგომარეობაში მყოფი სალი ნაწილაკების (აბრაზივების) ზემოქმედების შედეგად. ეს ნაწილაკები კაწრავს მოხახუნე ზედაპირებს ან კიდევ ასრულებს საჭრისის მოვალეობას და იწვევს ინტენსიურ ცვეთას. ასეთ ცვეთას განიცდის სასოფლო-სამეურნეო მანქანების ძირითადი მუშა ორგანოები - გუთნის სახნისები, კულტივატორების თათები და სხვ. ეს იმით არის გამოწვეული, რომ აბრაზიული ნაწილაკები იმყოფება ზეთში, ნიადაგში, მცენარეთა ღერებში და ფოთლებში. აბრაზიული ცვეთის დროს ხდება მექანიკური და მექანიკურ-ქიმიური პროცესები. აღნიშნული სახის ცვეთა ფართოდ არის გავრცელებული ასევე შიგაწვის და დიზელის მექანიზმებში. აბრაზიული ნაწილაკები მოხვდება ზეთში, გადაადგილდება მასთან ერთად შეზეთვის სისტემაში და ჩაინერგება შედარებით რბილ ზედაპირში. ამის შემდეგ ისინი ასრულებენ საჭრისის როლს და პერიოდულად აცილებენ მოპირდაპირე ზედაპირის ფენებს ბურბუშელას სახით.

აბრაზიულობა - გადასამუშავებელი მასალის უნარი (თვისება) გაცვითოს მათზე მოხახუნე მუშა ორგანოების ზედაპირები. მაგ., ქვასამსხვრევებში - სამსხვრევი ფილები, ჩაქუჩები, ლილვაკების არტახები; ბეტონსარევებში - შემრევი ლილვების ნიჩბები; წისქვილებში - დამფქვავი სხეულები (ფოლადის ბურთულები, ღეროები, ჯავშანფილები) და სხვ. აბრაზიულობის შკალის მიხედვით გვაქვს 5 კლასის მასალები (გრუნტები): არა აბრაზიული, მცირე აბრაზიული, საშუალო აბრაზიული, მაღალ აბრაზიული და ძალზე მაღალ აბრაზიული. გადასამუშავებელი გარემოს აბრაზიულობა აისახება მუშა ორგანოების სამსახურის ვადაზე.

აბრამცევული ჭრა - ხალხურ ტრადიციებზე დაფუძნებული ხის მოჩუქურთმება; ავეჯის, სათამაშოების, ჭურჭლის დამზადება.

აბრისი - 1. გაბარიტი, კონტური, კონფიგურაცია; საგნის გარე მოხაზულობა; 2. მონახაზი; ტოპოგრაფიულ სამუშაოებში ხელით შესრულებული ნახაზი, რომელზეც დატანილია მიღებული მონაცემები.

აბსიდი - იხ. აფსიდი.

აბსოლუტი (ლათ.) - სამყაროს უსასრულო პირველმიზეზი, მარადიული და განუსაზღვრელი საფუძველი ყოველივესი.

აბსოლუტურად გლუვი სხეული - სხეული, რომლის რეაქცია ყოველთვის მისი ზედაპირის ნორმალის გასწვრივ არის მიმართული.

აბსოლუტურად მქისე სხეული (ხორკლიანი სხეული) - სხეული, რომელსაც შეუძლია ურთიერთქმედება განუსაზღვრელი სიდიდის ხახუნის ძალით.

აბსოლუტურად მყარი სხეული - მყარი სხეულის თეორიული მოდელი, რომლის ყოველ ორ წერტილს შორის მანძილი უცვლელი რჩება, რაგინდ დიდი ძალაც უნდა მოქმედებდეს მასზე; ე.ი. ეს არის სხეული, რომლის გეომეტრიული ფორმა და ზომები არ იცვლება სხვა სხეულების მექანიკური ზემოქმედების შედეგად. მას ზოგჯერ უცვლად ნივთიერ სხეულს უწოდებენ.

აბსოლუტური (ლათ.) - თავისთავადი, არაშეფარდებითი, სრული, სრულყოფილი, შეუზღუდველი, უპირობო, უსაზღვრო; ის, რაც სხვაზე არ არის დამოკიდებული.

აბსოლუტური აჩქარება - მოძრავი წერტილის აჩქარება ათვლის აბსოლუტური (უძრავი) სისტემის მიმართ.

აბსოლუტური დაგრძელება (დამოკლება) - ელემენტის პირველსაწყისი სიგრძის დაგრძელება (დამოკლება).

აბსოლუტური დრო - აბსტრაქტული დრო, საერთო ათვლის ყველა იმ სისტემისათვის, რომელიც მიიღო ნიუტონმა დინამიკის კანონების ფორმულირებისას. გამოყენებითი მექანიკის ამოცანებში, როგორც წესი, ა.დ. ნაცვლად შეიძლება საკმაო სიზუსტით ვისარგებლოთ საშუალო მზიური დროით.

აბსოლუტური მონოპოლია - ბაზარი ითვლება აბსოლუტურად, თუ მასში ფუნქციონირებს პროდუქციის ერთი მწარმოებელი. ამასთან, ამ პროდუქტს არ მოეპოვება შემცვლელი სხვა დარგებში.

აბსოლუტური მოძრაობა - მოძრაობა ათვლის აბსოლუტური (უძრავი) სისტემის მიმართ.

აბსოლუტური ნიშნული - ადგილის სიმაღლე ზღვის დონიდან.

აბსოლუტური სიდიდე - ნამდვილი ან კომპლექსური რიცხვის მოდული.

აბსოლუტური სიჩქარე - მოძრავი წერტილის სიჩქარე ათვლის აბსოლუტური (უძრავი) სისტემის მიმართ.

აბსოლუტური ტემპერატურა - აბსოლუტური ნულიდან ათვლილი ტემპერატურა.

აბსოლუტური ტენიანობა - წყლის ორთქლის რაოდენობა, რომელსაც შეიცავს 1 მ³ ჰაერი.

აბსოლუტური ტრაექტორია - წერტილის ტრაექტორია ათვლის აბსოლუტური (უძრავი) სისტემის მიმართ.

აბსოლუტური უპირატესობა - იურიდიული პირი რომელიც სხვა იურიდულ პირზე უფრო დაბალი ფასით აწარმოებს საქონელს.

აბსოლუტური ცდომილება - რაიმე სიდიდის ზუსტ მნიშვნელობასა და მის მიახლოებით მნიშვნელობას (მეტობით ან ნაკლებობით) შორის სხვაობის მოდული

აბსოლუტური ძალა - ინერციის ძალა, რომელიც გამოსახულია ნივთიერი წერტილის მასის და მისი აბსოლუტური აჩქარების ნამრავლით, აღებული მინუს ნიშნით.

აბსორბენტი - ნივთიერება, რომელსაც აირების ან სხვა ნივთიერების შთანთქმა, შეწოვა, აბსორბირება შეუძლია.

აბსორბერი - მოწყობილობა, რომელშიც აბსორბენტის მეშვეობით აირების ან სხვა ნივთიერების შთანთქმა ხდება.

აბსორბცია - შთანთქმა, შეწოვა, შესრუტვა. ტექნიკაში და ქიმიურ მრეწველობაში ყველაზე ხშირად გვხვდება ა. აირების სითხეებით,  თუმცა ცნობილია აირებისა და სითხეების ა. პროცესები კრისტალური და ამორფული სხეულებით (მაგ., წყალბადი ლითონებით, დაბალმოლეკულური სითხეების და ლითონების ცეოლიტით, ნავთობპროდუქტების რეზინოტექნიკური ნაკეთობებით და სხვ.). პრაქტიკაში ხშირად იყენებენ ა. ნარევებში ნივთიერებების განცალკევებისას, თუ მათ განსხვავებული უნარი აქვთ აბსორბენტების შთანთქმისა. ანსხვავებენ ფიზიკურ ა. და ჰემოსორბციას. ფიზიკური ა. დროს შთანთქმის პროცესს არ ახლავს ქიმიური რეაქცია, ხოლო ჰემოსორბციის დროს აბსორბირებული კომპონენტი ერთვება ქიმიურ რეაქციაში აბსორბენტის ნივთიერებასთან. ნივთიერებები, რომლებიც განიცდიან ა. - შთანთქავენ ჰაერიდან წყლის ორთქლს და ამ გზით სველდებიან (მაგ., ჭუჭყიანი მარილი, ქლორ-კალციუმი, ხის პოტაში და სხვ.). ასეთ სხეულებს უწოდებენ ჰიგროსკოპულს. ხშირად ა. აიგივებენ ადსორბციასთან, რაც არასწორია. აბსორბცია - ეს არის აირული ნივთიერებების შეწოვა სითხეებით, რომელშიც მონაწილეობს აბსორბენტის (სითხის) მთელი მოცულობა, ხოლო ადსორბციის დროს პროცესში მონაწილეობს მყარი სხეულის ან სითხის მხოლოდ ზედაპირი. ა. იყენებენ ქიმიურ მრეწველობაში, აგრეთვე კოსმოსური ხომალდების სიცოცხლის უზრუნველყოფის სისტემებში. 

აბსტრაქტული - განყენებული, განყენებითი; განზოგადებული.

აბსტრაქტული ხელოვნება - უსაგნო ხელოვნება, განყენებული ფორმებისა და ხაზების გამოყენებით; უარყოფს რეალური საგნების გამოსახვას.

აბსტრაქცია (ლათ.) - აზრობრივი გამოცალკევება, შეცნობის ფორმა, რომელიც „კონკრეტულის“ საპირისპიროა და ემყარება აზროვნების შედეგად საგნის არსებული თვისებებისა და კავშირების გამოყოფას მისი სხვა თვისებებისა და კავშირებისაგან.

აბსცისა (ლათ.) - წერტილის ერთ-ერთი კოორდინატი დეკარტის მართკუთხა კოორდინატთა სისტემაში; მეტწილად ჰორიზონტალური კოორდინატი კოორდინატთა მართკუთხა ბრტყელ სისტემაში აღინიშნება x-ით.

აგარა - იგივეა რაც აგარაკი. “საზაფხულო სადგომი” (საბა).

აგარაკი - ქალაქგარეთა დასასვენებელი ადგილი. საცხოვრებელი სახლი სააგარაკო ადგილას.

აგეგმვა - განსაზღვრული ტერიტორიის ტოპოგრაფიული აზომვა.

აგენტი - 1. განსაზღვრული ფუნქციის მქონე ბითუმად მოვაჭრე, რომელიც კონკრეტულ ორგანიზაციას მუდმივად წარმოადგენს და არსებულ საქონელზე იურიდიულად პასუხს არ აგებს; 2. ვისიმე დავალებით მოქმედი პირი; 3. ამა თუ იმ დაწესებულების, ორგანიზაციის წარმომადგენელი; 4. ამა თუ იმ სადაზვერვო ორგანოს საიდუმლო თანამშრომელი; 5. მოქმედი ფაქტორი, რომელიც იწვევს რაიმე პროცესს ან მოვლენას ბუნებაში.

აგენტურა - ფირმის, ორგანიზაციის, სახელმწიფოს აგენტთა ერთობლიობა.

აგლომერატი - 1. მეტალურგიაში - მცირე ზომის ნატეხების გროვა, ძირითადად გამდიდრებული მადნის კონცენტრატი (ნახ. 1, შავი აგლომერატი); 2. პეტროგრაფიაში - სამთო ქანებისა და მინერალების მსხვილი ნატეხების გროვა, ძირითადად ვულკანური წარმოშობის. ცემენტაციის შედეგად ა. მიიღება ტუფი, ბრეკჩია და სხვ.

აგლომერაცია - წვრილი საშენი მასალების ნატეხებად შეცხობის თერმული პროცესი.

აგლოპორიტბეტონი - მსუბუქი ბეტონის სახეობა, რომელშიც გამოყენებულია ფორიანი შემავსებელი აგლოპორიტი. აგლოპორიტისაგან, რომლის სტანდარტული ნარევის მოცულობითი წონაა 700...800 კგ/მ³, შესაძლებელია მივიღოთ ა. მარკით 50...100 მოცულობითი წონით 1200...1400 კგ/მ³ და ცემენტის ხარჯით 250...350 კგ 1 მ³ ბეტონზე. ა. ძირითადად გამოიყენება შენობის გარე კედლებისათვის, რომელიც აუცილებლად უნდა შეილესოს, რადგან ა. თავისუფლად ატარებს წყალს (ნახ. 1).

აგლოპორიტი - თიხოვანი ქანების  შეცხობით მიღებული საშენი მასალა (ნახ. 1). მარცვლებს აქვს მომრგვალებული ფორმა ზომით  5...20 მმ,  სიმკვრივით 300...700 კგ/მ.

აგლუტინატი - მკვრივ მასად შეცხობილი პიროკლასტური მასალა.

აგორა - საბერძნეთის ანტიკური ქალაქის თავდაპირველად სავაჭრო, შემდგომში საზოგადოებრივი და საქმიანი ცენტრი, რომელიც წარმოადგენდა სავაჭრო, საზოგადოებრივი და საკულტო ნაგებობებით განაშენიანებულ მოედანს.

აგრაფი - სტილიზებული მცენარეული მოტივი ბაღის პარტერის გასაფორმებლად XVII-XVIII საუკუნეებში. ქონდა ტოტების კონის, ფოთლების, ფურცლების სახე, რომელიც გამოდიოდა პარტერის კიდის ერთი წერტილიდან (ნახ. 1: აგრაფული კომპოზიცია).

აგრეგატი - 1. რთული მანქანა, რომელიც შედგება ერთმანეთთან შეერთებული სხვადასხვა ტიპის რამდენიმე მანქანისაგან (მაგ., ტრაქტორი და კომბაინი, ტურბოგენერატორი); 2. ქანი, რომელიც წარმოადგენს სხვადასხვა მინერალის შენაერთს (მაგ., მარმარილო, გრანიტი); 3. სხვადასხვა ნაწილაკის ან საგნის მექანიკური შენაერთი.

აგრეგატირება - მანქანების და მოწყობილობების შექმნის ეფექტური მეთოდი მათი დაგეგმარებით უნიფიცირებული კვანძებისა და დეტალებისაგან, რომლებიც სერიული წარმოებითაა დამზადებული და აქვთ მრავალჯერადი გამოყენება.

აგრეგირება (ლათ.) - ერთგვაროვანი მაჩვენებლების (სიდიდეების) გაერთიანება, გამსხვილება უფრო განზოგადებულ ერთობლივ მაჩვენებლებად (სიდიდეებად).

აგრესიული გარემო - თხევადი ან აირისებრი გარემო, რომელიც იწვევს ან აჩქარებს მასალების კოროზიას ქიმიური, ელექტროქიმიური და სხვა სახის ზემოქმედებით. განსაკუთრებით საშიშია ა.გ. მაღალ ტემპერატურასთან ან მექანიკურ ზემოქმედებასთან ერთად.

აგრიგალება - ჰაერის და ჰაერმასალების ნაკადების დიდი სიჩქარით ურთიერთშერევა, რომელიც გამოიყენება ჭავლურ წისქვილებში თვითდაფქვისათვის (დაქუცმაცება წარმოებს მყარი ნაწილაკების ურთიერთ შეჯახებით და კედლებზე მათი მიხეთქებით).

აგური - საშენი ცალობითი მასალა, რომლის ზომებია: 250×120×65 მმ (მომატებული სისქის - 250×120×88 მმ). გამოყენებული ნედლეულისა და დამზადების ხერხის მიხედვით ა. არის ორი სახის: კერამიკული (თიხის) და სილიკატური (კვარცის ქვიშა და საჰაერო კირი).

აგური დაფაქტურებული - მოსაპირკეთებელი აგური წინაპირზე რელიეფური სურათით (ნახ. 1).

აგური თიხის - მიიღება სათანადოდ შემზადებული თიხის დაყალიბებით და გამოწვით. აქვს მართკუთხა პარალელეპიპედის ფორმა, ზომები 250×120×65 მმ (ნახ.1, აგურის კედელი), შესქელებული აგური 250×120×80 მმ და მოდულური აგური - 288×138×63 მმ. შესქელებული და მოდულური აგური კეთდება სიცარიელეებით ისე, რომ ერთი ცალის მასა არ უნდა აღემატებოდეს 4 კგ-ს. ნედლეულად გამოყენებულია ადვილდნობადი თიხა, რომელიც უძლებს 1350⁰C-მდე ტემპერატურას.

აგური თიხის ღრუტანიანი - მზადდება ადვილდნობადი თიხისა და დანამატების გამოყენებით. სიცარიელეები აგურში შეიძლება იყოს მრგვალი - არაუმეტეს 15 მმ დიამეტრით, და მართკუთხა – არა უმეტეს 15 მმ სიგანის ხვრელით. ღრუტანიან აგურს ამზადებენ როგორც ჩვეულებრივს (ნახ. 1), ისე შესქელებულს. მათი მარკებია 75, 100, 125, 150; ზოგადი სიმკვრივე 1000...1450 კგ/მ³. გამოიყენება ისე, როგორც ჩვეულებრივი აგური. შენობის საძირკვლების, ცოკოლის და სველი კედლების წყობისათვის ა.თ.ღ. გამოყენება არ არის რეკომენდებული.

აგური კერამიკული - სწორი ფორმის, ცალობითი, სირღუეებიანი ან მთლიანი ქვის საშენი მასალა, დამზადებული თიხისაგან გამოწვის გზით. იყოფა მარკებად სიმტკიცის (7,5...30 მპა) და ყინვამედეგობის (15...50 გაყინვის ციკლი) მიხედვით. თბოტექნიკური თვისებებისა და სიმკვრივის მიხედვით არსებობს: ეფექტური (1450 კგ/მ³), პირობითად ეფექტური (1450...1600 კგ/მ³) და ჩვეულებრივი (მეტი 1600 კგ/მ³-ზე) ა.კ.

აგური კერამიკული ორფენიანი - მოსაპირკეთებელი აგური, რომლის გარე თხელი ფენა (3...5 მმ) შედგება ვარდისფერი გამომწვარი თიხისაგან, ხოლო ტანი - ჩვეულებრივი თიხისაგან, რომელსაც იყენებენ წითელი აგურის დასამზადებლად. ასეთ აგურს ანგობიროვან აგურსაც უწოდებენ.

აგური კლინკერული - კერამიკული საშენი მასალა, დამზადებული თიხისაგან და გამომწვარი სრულ შეცხობამდე. გამოიყენება მოკირწყვლისათვის.

აგური ლეკალოსებრი - სპეციალური ნახატის მიხედვით დამზადებული აგური (ნახ. 1). გამოიყენება კარნიზების, კუთხეების, კამარების, თაღების დეკორატიული მოპირკეთებისათვის.

აგური მასიური - აგური სიცარიელეების მინიმალური მოცულობით. გამოიყენება კედლების, კოლონების, სვეტების და სხვა ისეთი კონსტრუქციების ასაგებად, რომლებიც საკუთარი წონის გარდა დამატებით ღებულობენ სხვა დატვირთვებს.

აგური მოსაპირკეთებელი - დაფაქტურებული ან დაფასონურებული პირის მქონე აგური. გამოიყენება ფასადებისა და ინტერიერების მოსაპირკეთებლად.

აგური მხურვალგამძლე - აგური, რომელიც უძლებს მაღალ ტემპერატურას. იყენებენ ქვაბების, სახანძრო მილების, ღუმელების, ბუხრების და სხვათა წყობის დროს.

აგური რიგითი - აგური, რომელიც გამოიყენება წყობაში შიგა ან გარე რიგებისათვის შემდეგი შებათქაშებით. ა.რ. გვერდით ზედაპირზე შეიძლება ჰქონდეს ჩაღმავებული გეომეტრიული ფიგურა საბათქაშე დუღაბთან შეჭიდულობის გასაუმჯობესებლად (ნახ. 1).

აგური სამშენებლო - სწორი ფორმის ხელოვნური ქვა, რომელიც ფორმირებულია მინერალური მასალებისაგან და სიმტკიცე, წყალ- და ყინვაგამძლეობა შეძენილი აქვს საცეცხლე ღუმელში გამოწვით ან გაორთქლვით

აგური სამშენებლო მსუბუქი - მზადდება თიხისა და ამოსაწვავი დანამატებისაგან; აქვს მცირე სიმკვრივე და თბოგამტარობა. მისი გამოყენებით შეიძლება კედლის სისქე შევამციროთ 40%-ით, კონსტრუქციის მასა - 36%-ით. 700...1000 კგ/მ³ სიმკვრივის აგური მზადდება 35, 50, 75 მარკის. როცა სიმკვრივე 1000...1300 კგ/მ³-ია, მაშინ მარკებია 75, 100. ასეთ აგურს იყენებენ მხოლოდ ნორმალური ტენიანობის შენობებისათვის. მსუბუქი აგურის დამზადებისას ნედლეულის ხარჯი მცირდება 30...40%-ით, ქარხნის მწარმოებლობა იზრდება 20...25%-ით.

აგური სილიკატური - თეთრი ფერის ხელოვნური ქვა (ნახ. 1). მიიღება კვარცის ქვიშის (92...95%) და 5...8% ჰაერკირის ნარევის დატენიანებით, დაწნეხით და ავტოკლავში გამაგრებით. სიმტკიცე იგივე აქვს, რაც ჩვეულებრივ თიხის აგურს, ცოტათი მძიმეა მასზე (სიმკვრივე 1800...2000 კგ/მ³). სილიკატური აგური არ გამოიყენება ღუმელებში, კვამლსადენი მილებისათვის და ტენიან ადგილებში, რადგან წყლისაგან იშლება.

აგური ფასადის - იხ. აგური წინაპირის.

აგური ფასონური - მოსაპირკეთებელი აგური რთული ფორმების (ფანჯარა, კამარა, სვეტი, რაფა, ღობე და სხვ.) წყობისათვის (ნახ. 1).

აგური ფერადი - აგური, შეღებილი სხვადასხვა ფერად წარმოების პროცესში, რომელსაც ძირითადის გარდა აქვს დეკორაციული ფუნქციაც (ნახ. 1).

აგური ღრუტანიანი - აგური გამჭოლი არხებით ან შიგნით ღრუ სივრცით.

აგური შამოტის - აგური, რომელიც მიიღება ცეცხლგამძლე თიხისა და კაოლინისაგან (ნახ. 1). ცეცხლგამძლეობა 1730⁰C-მდე, სიმტკიცე - 10...12,5 მპა. იყენებენ საცეცხლე ღუმელების, ორთქლის ქვაბებისა და კვამლსადენების შიდა მოპირკეთებისათვის.

აგური ცეცხლმედეგი - თეთრი, სუფთა ზედაპირიანი აგური, დამზადებული ძნელდნობადი თიხისაგან. აქვს დიდი სიმტკიცე და მაღალი ცეცხლგამძლეობა

აგური წინაპირის - სწორი ფორმის აგური, რომელსაც აქვს გამოკვეთილი ხაზები, ერთგვაროვანი შეფერილობა და კარგად უძლებს ატმოსფერულ ნალექებს. გამოიყენება გარე სამუშაოებისათვის.

აგურის თვისებები - აგურის ხარისხი უნდა აკმაყოფილებდეს სტანდარტის მოთხოვნებს. ჩვეულებრივი თიხის აგური მზადდება შვიდი მარკის: 75, 100, 125, 150, 200, 250 და 300. მარკა დადგინდება ღუნვაზე და კუმშვაზე გამოცდის შედეგად. 1 მ³ კედლის ასაშენებლად (დუღაბის ფენის გათვალისწინებით) საჭიროა 380...420 ცალი აგური, საშუალოდ - 400 ცალი.

აგურის მარკა - სიმტკიცის მაჩვენებელი, განსაზღვრული დატვირთვით (კგ/სმ²), რომელსაც უნდა გაუძლოს აგურმა. მრეწველობაში გამოდის აგური მარკებით: 75, 100, 125, 150, 200, 250, 300.

აგურის წყობა - გარკვეული წესით განლაგებული და ერთმანეთთან დუღაბით შეკავშირებული აგურების ერთობლიობა (ნახ. 1). წყობაში დუღაბი აკავშირებს აგურებს, თანაბრად ანაწილებს მათ შორის წნევას და ზრდის წყობის სიმტკიცეს და მონოლითურობას. წყობის სიმტკიცის გასაზრდელად ზოგჯერ იყენებენ დაარმატურებას ლითონის ღეროებით (არმირებული წყობა). გადაბმის სისტემები მრავალგვარია, საქართველოში ძირითადად გამოიყენება ორრიგა (ჯაჭვური) და მრავალრიგა წყობის ტიპები.

აგურფხვნილი - 1. წვრილად დანაყილი წითელი აგური ან კერამიკა. უმატებენ კირქვის ხსნარს ვარდისფრის მისაცემად. ფართოდ გამოიყენებოდა ძველ მშენებლობაში (ნახ. 1: აგურფხვნილის მჭიდა მასალებით აგებული სოფიას ტაძარი ქ. კიევში, უკრაინა), როგორც მჭიდა მასალა (ცემენტის ანალოგიურად) აგურისა და ქვის კედლების ასაშენებლად. ა. გამოყენების კარგი მაგალითია კიევის ქვის ხუროთმოძღვრება (სოფიას ტაძარი, ჩერნიგოვა, პერესლავა და სხვ.); 2. ცემენტის ხელოვნური ჰიდრავლიკური დანამატი, რომელიც მიიღება აგურის ან თიხის ნაკეთობების (ან ნარჩენების) დაფქვით.

ადამიანთა ევაკუაცია ხანძრისას - ადამიანთა მოძრაობის იძულებითი პროცესი ზონიდან, სადაც შესაძლებელია მათზე ხანძრის სახიფათო ფაქტორების ზემოქმედება.

ადამიანისეული კაპიტალი - მუშაკთა წარმოებრივი ჩვევები, ცოდნა და გამოცდილება, რომელიც გავლენას ახდენს შრომის მწარმოებლურობაზე.

ადაპტაცია (ლათ.) - 1. გრძნობის ორგანოს შეჩვევა გარემოსთან, მაგ., თვალის (მხედველობის) ა. თვალის შეგუება განათების მოცემულ დონესთან. ა. არის გუგის ფართობის შეცვლის პროცესი. ადაპტაციის დროს მიმდინარეობს შემდეგი პროცესები: მაგ., სიკაშკაშის გაზრდისას ხდება ღეროების დათრგუნვა და კოლბებში შუქმგრძნობიარე ნივთიერების შემცირება, ძლიერი სიკაშკაშის შემთხვევაში - პიგმენტური ეპითელიუმის უჯრედების მიერ ნერვული დაბოლოებების ნაწილობრივი ეკრანირება. დაბალ სიკაშკაშესთან ადაპტაციისას აღინიშნება საპირისპირო მოვლენები. ცნობილია, რომ განათებული სათავსოდან ბნელში გადასვლისას ნივთების გარჩევის უნარი მოდის თანდათანობით და პირიქით, ბნელიდან განათებულში - აღინიშნება წამიერი დაბრმავება. მაღალი განათებულობიდან სიბნელეში გადასვლისას ადაპტაციის პროცესი მიმდინარეობს მდოვრედ და მთავრდება 1...1,5 საათში. საპირისპირო პროცესი უფრო სწრაფია - 10...15 წუთი. ორივე შემთხვევაში ადგილი აქვს მხედველობის სრული ადაპტაციის შეცვლას. 5...10-ჯერ სიკაშკაშის შეცვლისას ადაპტაციის შეცვლის პროცესი მყისიერად ხორციელდება; 2. რთული ფიზიოლოგიური და ბიოქიმიური პროცესების ერთობლიობა, რომელიც უზრუნველყოფს ორგანიზმის შეგუებას გარემოს პირობებთან (ან მის ცალკეულ ფაქტორებთან - ტემპერატურასთან, ჰაერში მავნე მინარევებთან, ფიზიკურ დატვირთვებთან და სხვ.); 3. ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის რელიგიური მოთხოვნილებებისა და ქმედებების სამართლებრივი რეგულირება იმგვარად, რომ არ მოხდეს მათი უსამართლოდ შეზღუდვა; 4. გულისხმობს მნიშვნლოვანი ცვლილების განხორციელებას, რომელიც საშუალებას მისცემს პიროვნებას, უპასუხოს ყოველდღიურ ცხოვრებისეულ მოთხოვნებს და მოერგოს საჭიროებებს; აგრეთვე, გააუმჯობესოს ჯანმრთელობა და გაზარდოს კარგად ყოფნის ხარისხი.

ადაპტაციის სისტემა - ორგანიზმის სისტემა, რომელიც გარემო პირობების ცვლილებისას ოპტიმალური მდგომარეობის შენარჩუნების ან მიღწევის მიზნით ავტომატურად ცვლის თავისი ფუნქციონირების ალგორითმს და, ზოგჯერ, სტრუქტურასაც.

ადაპტერი (ლათ.) - ელექტრომაგნიტური მოწყობილობა, რომელიც გამაძლიერებლის საშუალებით გადმოსცემს გრამოფონის ფირფიტაზე ჩაწერილ ხმას.

ადგილობრივი საგანგებო სიტუაცია - სიტუაცია, რომლის გავრცელების ფარგლები არ სცილდება დასახლებული პუნქტის (ქალაქის, მუნიციპალიტეტის) საზღვრებს, ხოლო მისი შედეგების ლიკვიდაციისათვის საკმარისია აღნიშნული დასახლებული პუნქტის (ქალაქის, რაიონის) სახანძრო-სამაშველო ძალები და საშუალებები, ხოლო დამხმარე ძალები ორ ეკიპაჟს არ აღემატება.

ადგილობრივი ტყის ფონდი - სახელმწიფო სამეურნეო ტყის ფონდის ნაწილი, რომელთან დაკავშირებულ სამართლებრივ ურთიერთობებს საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად არეგულირებენ ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოები.

ადეკვატური (ლათ.) - მიტოლებული, სავსებით შესატყვისი

ადენდუმი (ლათ.) - ხელშეკრულების, კერძოდ ჩარტერის დამატება, რომელსაც ხელშეკრულების ხელმომწერი მხარეები შეიმუშავებენ.

ადვილდნობადი - რაც შედარებით დაბალ ტემპერატურაზე (200⁰C-მდე) დნება

ადვილდნობადი შენადნობები - შენადნობები, რომელთა შემადგენლობაში სხვადასხვა თანაფარდობით შედის კალა, ბისმუტი, ინდიუმი, ტყვია, კადმიუმი, თუთია, სტიბიუმი, გალიუმი, ვერცხლისწყალი და სხვ. და რომელთა დნობის ტემპერატურა არ აღემატება კალის დნობის ტემპერატურას (232⁰C). გამოიყენება სარჩილად, საგოზავად, ელექტრო- და თბოტექნიკურ აპარატებში, პლასტმასის ნაკეთობების ჩამოსასხმელი რთული ფორმების დასამზადებლად და სხვ.

ადვილდნობადობა - ნივთიერების თვისება, შედარებით დაბალი ტემპერატურის ზეგავლენით, მყარი მდგომარეობიდან, თხევად მდგომარეობაში გადავიდეს.

ადვილჩაწყობადობა (დაყალიბება) - ბეტონის ნარევის თვისება შედარებით ადვილად შეავსოს ყალიბი და სწრაფად მიიღოს საჭირო ფორმა, ამავე დროს შეინარჩუნოს მთლიანობა და ერთგვაროვნება. კონკრეტულ შემთხვევაში ადვილჩაწყობადობა დამოკიდებულია შემკვრივების საშუალებებზე. ის განისაზღვრება მისი სიბლანტით ჩაწყობის მომენტში და პლასტიკურობის ხარისხით, ე.ი. შესაძლებლობით შეიცვალოს ფორმა ერთგვაროვნების დაურღვევლად. ბეტონის ნარევის ადვილჩაწყობადობა დამოკიდებულია ასევე ცემენტის სახეობაზე. ცემენტი მინერალური დანამატით, კერძოდ პუცოლანური და წიდაპორტლანდცემენტი, ზრდის ბეტონის ნარევის წყალმოთხოვნილებას. უდანამატო ცემენტი, ნორმალური სისქელის მინიმალური მაჩვენებლით, მოითხოვს ნაკლებ წყალს, რაც აუმჯობესებს ნარევის ადვილჩაწყობადობას. წვრილმარცვლოვანი ქვიშა კი აუარესებს ნარევის ადვილჩაწყობადობას, რაც აიხსნება მისი დიდი ხვედრითი ზედაპირით, რის გამოც მარცვლების ამოსავლებლად საჭიროა მეტი ცემენტის ცომი. ამიტომ, ბეტონისათვის ქვიშის შერჩევისას უპირატესობა ეკუთვნის მსხვილ- და საშუალო მარცვლებიან ქვიშას, რომელიც ნაკლებ მტვრისა და თიხის ნაწილაკებს შეიცავს. ხრეშზე დამზადებული ბეტონის ნარევი საჭიროებს წყლის ნაკლებ რაოდენობას, ვიდრე ღორღზე დამზადებული და შესაბამისად არის უფრო ადვილჩაწყობადი

ადიაბატური (ბერძნ.) - სხეულთა რაიმე სისტემაში მიმდინარე პროცესი, რომლის დროსაც არ ხდება სითბოს არც მიღება და არც გაცემა.

ადიაბატური პროცესი - პროცესი, რომელიც მიმდინარეობს აირზე გარემოს ტემპერატურული გავლენის გარეშე.

ადიდვა - ლითონის წნევით დამუშავების ერთ-ერთი ხერხი.

ადიტიური (ლათ.) - სიდიდეთა თვისება, რომელიც იმაში გამოიხატება, რომ მთელი ობიექტის შესაბამისი სიდიდე, ობიექტის ნებისმიერი დაყოფისას, მისი ნაწილების შესაბამის სიდიდეთა ჯამის ტოლია. ეს თვისება ახასიათებს ფიზიკური სხეულის მოცულობას, მასას, ზედაპირის ფართობს, წირის სიგრძესა და სხვ.

ადმინისტრაცია - დირექტორი, ფინანსური მენეჯერი (დირექტორი), პროექტის მენეჯერები (დირექტორები). ადმინისტრაციაზე მთლიანად ვრცელდება დაწესებულებისათვის შინაგანაწესით თანამშრომელთათვის დადგენილი წესები, გარდა იმ საკითხებისა, რომლებიც არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის (სახელწოდება) წესდებით არის მოწესრიგებული.

ადმირალტეისტვო (საადმირალო) - 1. მსოფლიო მნიშვნელობის არქიტექტურული შენობა ა. სანკტ-პეტერბურგში (ნახ. 1; რუსეთი). საადმირალო აშენებულ იქნა რუსეთის იმპერატორის პეტრე პირველის ხელმოწერილი ნახაზების მიხედვით 1705 – 1711 წლებში. ხის კონსტრუქციებისაგან განხორციელებული შპილი მასზე დადგმული ხომალდის ფორმის ოქროს ფლიუგერით შესრულებული იყო ჰოლანდიელი ოსტატ  ხ. ვან ბოლოსის მიერ. 1732 – 1738 წლებში არქიტექტორმა ი. კორობოვმა განახორციელა საადმირალოს კომპლექსის რეკონსტრუქცია, ხოლო 1806-1823 წლებში არქიტექტორ ა. ზახაროვის მიერ ჩატარებული რეკონსტრუქციის შედეგად შეიქმნა ბრწყინვალე არქიტექტურული ანსამბლი 72 მ სიმაღლეზე ატყორცნილი მოოქროვილი ხის შპილით, რომლის თავზე განთავსდა ახალი ოქროს ხომალდი - ფლიუგერი (ნახ. 2). დღესაც საადმირალოს შენობა თავის შპილით ქ. სანკტ-პეტერბურგის სიმბოლოდ ითვლება; 2. სამხედრო გემების მშენებლობის, აღჭურვისა და რემონტის ცენტრი ზღვის ან დიდი მდინარის ნაპირზე, სადაც განლაგებულია ვერფები, სახელოსნოები, საწყობები და სხვ.

ადსორბენტი - მაღალდისპერსიული მასალა კარგად განვითარებული ზედაპირით, რომელზეც ხდება მასთან შეხებაში მყოფი აირებიდან ან სითხეებიდან ნივთიერებათა შთანთქმა; ადსორბენტებია: აქტივირებული ნახშირი, სილიკოგელი, მური, ლითონთა ოქსიდები, თიხა. ა. გამოიყენება აირწინაღებში: აირების, სპირტების, ზეთების გასაწმენდად; მედიცინაში - აირებისა და საწამლავების შთანთქმისათვის და სხვ.

ადსორბცია - აირის ან სითხის შთანთქმა მყარი ნივთიერების ან სითხის ზედაპირის მიერ. ნივთიერებას, რომელიც განიცდის ადსორბციას უწოდებენ ა დ ს ო რ ბ ა ნ ტ ს, ხოლო ნივთიერებას, რომელზეც ხდება ა. წარმოადგენს ა დ ს ო რ ბ ე ნ ტ ს. ა. იყენებენ წყლის, აირების (მაგ., ჰაერის აირწინაღში) გასაწმენდად, ქსოვილების ღებვისას, ვაკუუმურ ტექნიკაში, ნარევების დასაყოფად, ბენზოლის გამოსაყოფად ორთქლ-აირების ნარევებიდან, თხევადი ნავთობპროდუქტების გასაწმენდად მათში გახსნილი მინარევებისგან და სხვ.

ადუღაბება - ცემენტის ფხვნილზე წყლის დამატების პროცესი მისი ჰადრატაციის მიზნით, რომელსაც საბოლოოდ მივყავართ ცემენტის ქვის წარმოქმნამდე.

ადჰეზია - მასალის თვისება, მიეწებოს (მიეკრას) მეორეს. ა. დამოკიდებულია მასალის ბუნებაზე („ხასიათზე“), ფორმასა და ზედაპირის მდგომარეობაზე, კონტაქტის პირობებზე და სხვ. ა. მოვლენა გვხვდება ყველგან: დედამიწაზე და კოსმოსში, ატმოსფერულ პროცესებში. განიხილება ადგეზიის სამი ფორმა: ნაწილაკების, სითხეების და აფსკების.

აერარიუმი (ბერძ.) - ჰაერის აბაზანების მისაღებად მოწყობილი მოედანი (ნახ. 1), დაცული მზის სხივებისა და ქარისაგან.

აერატორი - საცმი ამოსაღვრელზე, რომელიც ქმნის აერირებულ (წყალჰაერის) ჭავლს.

აერატორი ბურულის - მოწყობილობა განიავების, ჰაერის ორთქლისა და ტენის გამოსადევნად ბურულქვეშა სივრციდან. გამოიყენება ბრტყელი და ქანობიანი რბილი სახურავებისათვის. ის ეწინააღმდეგება რულონური ბურულის ამობურცვას ტემპერატურის მკვეთრი ცვლილების დროს. ბრტყელ სახურავებში სხვადასხვა დიამეტრის აერატორებს (ნახ. 1, ბრტყელი სახურავის აერატორი) განალაგებენ თანაბრად, ბურულის ყველაზე ამაღლებულ, თბოსაიზოლაციო ფილების პირაპირის უბნებზე, ხოლო ქანობიან სახურავებში - კეხის გასწვრივ (ნახ. 2, ქანობიანი სახურავის აერატორი) კეხის ზედა ხაზიდან 0,5...0,6 მ-ის დაშორებით. ა. რაოდენობა დამოკიდებულია სახურავის ფართობზე და აერატორის ტექნიკურ მახასიათებლებზე. ა. ამზადებენ უჟანგავი ფოლადის, პოლიპროპილენის ან კერამიკისაგან. მათი მუშაობის დიაპაზონი ტემპერატურის მიხედვით შეადგენს −50-დან +90⁰C-მდე.

აერაცია (ფრანგ.) - 1. აირმიმოცვლა ნიადაგის ჰაერსა და ატმოსფეროს ჰაერს შორის, ბუნებრივი ვენტილაცია; 2. ჰაერმიმოცვლა სარკმლიდან, ფრამუგიდან და სახურავის სარკმლიდან.

აერობიონტები - ორგანიზმები, რომლებიც ცხოვრობენ ნიადაგის აერაციის ფენაში და მონაწილეობენ ნიდაგთწარმოქმნაში.

აეროგენური (ბერძ.) - ჰაერით გადაცემული.

აეროგრაფი (ბერძ.) - მცირე ზომის პნევმატიკური ინსტრუმენტი, პულვერიზატორი, რომელიც გამოიყენება საღებავის ან მელნის გასაშხეფებლად (ნახ. 1). მუშა აგენტს შეადგენს შეკუმშული ჰაერი. ჰაერისა და საღებავის შერევის მეთოდის მიხედვით ა. არსებობს გარე შერევით (დიდი ფართობების შესაღებად) და შიდა შერევით (პროფესიონალი აეროგრაფიკოსნებისათვის). კონსტრუქცია შედგება კორპუსის, ნემსის, მატერიალური და ჰაერის საქშენებისაგან.

აეროგრაფია - ნაკეთობის და ქსოვილების შეღებვის წესი საღებავის შეშხეფებით (აეროგრაფში შეკუმშული ჰაერის საშუალებით).

აეროდინამიკა -ჰიდროაერომექანიკის ნაწილი, რომელიც შეისწავლის აირის მოძრაობის კანონებს და აირის მიმართ მოძრავი სხეულების ზედაპირზე წარმოქმნილ ძალებს. ა. განიხილავს ბგერამდელი ანუ 340 მ/წმ-მდე (1200 კმ/სთ) სიჩქარით მოძრაობას. ა. ერთ-ერთი ძირითადი ამოცანაა უზრუნველყოს საფრენი აპარატების დაპროექტება მათზე მოქმედი აეროდინამიკური ძალების გაანგარიშების მეთოდებზე დაფუძნებით. ა. დამოუკიდებელ მეცნიერებად XX საუკუნის დასაწყისში ჩამოყალიბდა ავიაციის განვითარებასთან დაკავშირებით. თუმცა ჰიდროდინამიკის ზოგადი განტოლებები, რომელთა კერძო სახეს აეროდინამიკის განტოლებები წარმოადგენს, ჯერ კიდევ ლ. ეილერმა, ჟ. ლაგრაჟმა, ჯ. სტოქსმა, მ. ნავიემ და სხვ. დაადგინეს.

აეროდინამიკა შენობის - სამეცნიერო დისციპლინა, რომელიც სწავლობს შენობის ირგვლივ ქარის მიერ წარმოქმნილ ჰაერის ნაკადებს, შენობის გარეთა და შიგნით ტემპერატურების სხვაობას, ვენტილაციას და სათავსში მიმდინარე საწარმოო პროცესებს.

აეროდინამიკური ძალა და მომენტი - სიდიდეები, რომლებიც ახასიათებენ აირადი გარემოს ზემოქმედებას მასში მოძრავ სხეულზე (მაგ. თვითმფრინავზე). სხეულის ზედაპირზე მოქმედი ხახუნისა და წნევის ძალები დაყავთ ამ ძალების ტოლქმედზე, რომელსაც აეროდინამიკური ძალა ეწოდება, და მომენტის მქონე წყვილძალაზე, რომელსაც აეროდინამიკური მომენტი ეწოდება.

აეროდრომი (ფრანგ.) - საგანგებოდ მოწყობილი მოედანი თვითმფრინავებისა და მისთ. სადგომად და ასაფრენ - დასაფრენად. ა. ყველაზე სახასიათო ელემენტებია საფრენი ბილიკი, შუქსიგნალიზაციის მოწყობილობები, ანგარი და სამეთაურო-სადისპეტჩერო პუნქტი. გეოგრაფიული ადგილიდან გამომდინარე განასხვავებენ ჩვეულებრივ ანუ სახმელეთო აეროდრომს (ნახ. 1), ყინულის აეროდრომს (ყინულის სისქე დამოკიდებულია მისაღები თვითმფრინავების საერთო მასაზე) და საწყალოსნო ანუ ჰიდროაეროდრომს, რომელზეც აფრენა-დაფრენას ახორციელებენ ჰიდროთვითმფრინავები (თვითმფრინავი-ამფიბიები). ამოცანების ხასიათიდან გამომდინარე არსებობს ძირითადი, სათადარიგო, ცრუ, მოწინავე, შეხტომის, დამატებითი გაწყობისა და ოპერატიული აეროდრომები.

აეროდრომის საფარი - ხელოვნური საფარი აეროდრომის ასაფრენ-დასაფრენი ზოლების, დამხმარე (მოსაბრუნებელი) ბილიკების, თვითმფრინავების სადგომების, პერონებისა და ანგარებსწინა მოედნებისათვის, აეროდრომის შეუფერხებელი ექსპლუატაციის უზრუნველსაყოფად. მუშაობის პირობების მიხედვით არის ხისტი (წინასწარ დაძაბული მონოლითური რკ.ბ.-ის ან ასაწყობი რკ.ბ.-ის ფილებისაგან), რომელიც მუშაობს ღუნვაზე და დატვირთვას თვითმფრინავებისაგან ანაწილებს დიდ ფართობზე და რბილი (ასფალტბეტონის, ხრეშისა და ღორღის), რომელიც ძირითადად მუშაობს კუმშვაზე. საფარის ტიპი დამოკიდებულია აეროდრომის კლასზე და საანგარიშო დატვირთვების კატეგორიაზე.

აეროდრომის საფრენი ზოლი - აეროდრომის საფრენი მინდვრის ნაწილი, რომელშიც შედის ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლი და მისი მოსაზღვრე შემკვრივებული გრუნტის უბნები, რომელთა დანიშნულებაა ასაფრენ-დასაჯდომ ზოლს აცდენილი საჰაერო ხომალდის დაზიანების რისკის შემცირება.

აეროდრომის საფრენი მინდორი - აეროდრომის ნაწილი, რომელზედაც განლაგებულია ერთი ან რამდენიმე ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლი, თვითმფრინავის მოსაბრუნებელი გზები, ბაქანი და სპეციალური დანიშნულების მოედნები.

აეროვაგზალი - შენობის ან შენობების კომპლექსი მგზავრების მომსახურებისა და სატვირთო ოპერაციების შესასრულებლად აეროპორტებში.

აეროზოლი - დისპერსიული სისტემა, რომლის აირად გარემოში შეტივტივებულია მყარი სხეულის ნაწილაკები ან სითხის წვეთები (ნისლი, კვამლი, მტვერი და სხვ.).

აეროკარი - სპეციალიზებული მანომეტრული ჰაერის ჟონვის მძებნელი მოწყობილობა, რომლის საშუალებით ხდება შენობის შემომზღუდავი კონსტრუქციების ნატურული გამოცდა ჰაერშეღწევადობის და შენობაში ჰაერცვლის ჯერადობის გასაზომად, აგრეთვე შენობის ცალკეული სექციებისა და სათავსების ჰერმეტულობის ხარისხის დადგენა (ნახ. 1).

აეროლოგია (ბერძ.) - მეტეოროლოგიის ნაწილი, რომელიც სწავლობს დედამიწის ატმოსფეროს ზედა ფენებში მიმდინარე ფიზიკურ მოვლენებსა და პროცესებს

აეროლოცია - საჰაერო ხაზების გარშემო მდებარე ნაგებობების აღწერილობა

აერომარხილი - საჰაერო ხრახნის წევის ძალით თოვლზე ან ყინულზე მოძრავი მარხილი (ნახ. 1).

აერომეტრი - ხელსაწყო, რომლითაც ზომავენ ჰაერისა და სხვა აირების წონასა და სიმკვრივეს (ნახ. 1); ჰაერმზომი.

აერომექანიკა - ჰიდროაერომექანიკის ნაწილი, რომელიც შეისწავლის აირადი გარემოს (ჰაერისა და აირადი სხეულების) წონასწორობასა და მოძრაობას და ამ გარემოს მექანიკურ ზემოქმედებას მასში მოთავსებულ მყარ სხეულზე. აერომექანიკა ავიაციის თეორიული საფუძველია. აერომექანიკა იყოფა აეროსტატიკად და აეროდინამიკად. აერომექანიკის განვითარება დაკავშირებულია არქიმედეს, სტევინის, გალილეის, პასკალის, ბერნულის, ჟუკოვსკის, ჩაპლიგინის და სხვ. სახელებთან.

აერონავტიკა - ჰაერზე მსუბუქი აპარატებით ფრენის თეორია და პრაქტიკა.

აეროპორტი - დაწესებულება, რომელიც ახორციელებს ადგილობრივ და საერთაშორისო საჰაერო გადაყვანა-გადაზიდვების მომსახურებას და უზრუნველყოფილია საბაჟო, სასაზღვრო და სანიტარიულ-საკარანტინო კონტროლით.

აეროსტატიკა - ჰიდროაერომექანიკის ნაწილი, რომელიც შეისწავლის აირადი გარემოს (ატმოსფეროს) წონასწორობას. ფართოდ გამოიყენება აერონავტიკაში.

აეროტენკი (ბერძ.) - იგივეა, რაც აეროტანკი, აერატორი - ბეტონის ან რკ.ბ.-ის დერეფნისმაგვარი ნაგებობა, სადაც ჩამდინარე წყლების ბიოლოგიური გაწმენდა ხდება აქტიურ ლამთან ერთად აერაციის მეთოდით (ნახ. 1).

აეროტორია (ბერძ.) - საჰაერო სივრცე აეროდრომიდან 50 კმ-ის რადიუსში

აეროფილტრი - ნაგებობა ჩამდინარე წყლების ბიოლოგიური გაწმენდისათვის (ნახ. 1), რომელსაც ბიოფილტრისაგან განსხვავებით უფრო მაღალი (4 მ - მდე) მფილტრავი შრე აქვს. ჰაერის მიწოდება ხდება ვენტილატორებით.

ავალი (ფრანგ.) - სათამასუქო თავდებობა, რომელსაც კისრულობს მესამე პირი (ავალისტი) განსაკუთრებული საგარანტიო ბარათის გაცემით. ავალისტის ხელის მოწერა აუცილებელია თამასუქის წინაპირზე ან დამატებით ფურცელზე - ალონჟზე. საგარეო-სავაჭრო გარიგებებში ავალისტის როლში გამოდის იმპორტიორის ბანკი.

ავანგარდიზმი (ინგლ.) - XX საუკუნის ხელოვნებისა და ატქიტექტურის სხვადასხვა მიმდინარეობის სახელწოდება, რომლებსაც ახასიათებთ რეალისტურ ნორმებსა და ტრადიციებთან კავშირის გაწყვეტა; პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა ენიჭება ახალი ფორმებისა და გამოსახვის საშუალებების ძიებას (ნახ. 1: ავანგარდისტული სტილის შენობა); ავანგარდისტები ხელოვნებას განიხილავენ, როგორც განსაკუთრებულ, სოციალურ დატვირთვას მოკლებულ ესთეტიკურ სფეროს.

ავანზალი - დიდ შენობებში, სასახლეებში: მომცრო დარბაზი, ოთახი მთავარი დარბაზის წინ.

ავანსი (ფრანგ.) - თანხა, რომელსაც ერთი მხარე წინასწარ უხდის მეორეს შესასრულებელი სამუშაოსა თუ მომსახურებისათვის გადასახდელი საერთო თანხის ან გადასაცემი ქონების ანგარიშში.

ავანსირება - ავანსის გაცემა.

ავანსცენა - პროსცენიუმი; მაყურებელთათვის მუდმივად თვალმისაწვდენი სცენის ნაწილი ფარდასა და რამპას შორის (ნახ. 1).

ავანსცენის კედელი - კედელი, რომელიც ყოფს სცენას აუდიტორიის ან დასაჯდომად განკუთვნილი ფართობისაგან.

ავანტაჟი (ფრანგ.) - ხელსაყრელი მდგომარეობა, სარგებლობა.

ავანტიურინი (იტალ.) - საიუველირო-სანახელავო ოქროსფრი ან მოწითალო ფერის ქვა (წვრილმარცვლოვანი კვარცის სახესხვაობა) გაპრიალებული ბრჭყვიალა ზედაპირით. ა. ამზადებენ სამკაულებს (კაბოშონებს), ლარნაკებს, ზარდახშებს, მაგიდებს და სხვ.

ავარია - 1. ნაგებობის რაიმე ნაწილის (მაგ., საძირკველი, კედელი, კოჭი და სხვ.), რაიმე მანქანის, მექანიზმის (მაგ., მატარებლის, ავტომანქანის) დაზიანება, რაც სახიფათოა ადამიანის სიცოცხლისათვის (ნახ. 1, შენობის ავარია). სამრეწველო საწარმოში ავარიას, როგორც წესი, თან ახლავს აფეთქება, ხანძარი, ნგრევა, ძლიერმოქმედი მომწამლავი ნივთიერებების გამოფრქვევა ან დაღვრა; 2. საწარმოო (ტექნოლოგიური) პროცესის გაუთვალისწინებელი მოულოდნელი გაჩერება ან ნორმალური მუშაობის დარღვევა. როგორც წესი, ა. ახლავს ტექნიკის და სხვა მატერიალურ ფასეულობათა დაზიანება ან განადგურება, აგრეთვე ტექნიკური სისტემების მომსახურე პერსონალის და ავარიის ადგილზე შემთხვევით აღმოჩენილ ადამიანთა ტრავმატიზმი. ა. არის საშიშ საწარმოო ობიექტზე გამოყენებული ნაგებობის ან ტექნიკური მოწყობილობის ნგრევა, არაკონტროლირებული აფეთქება ან საშიშ ნივთიერებათა გამოფრქვევა. ა. მიეკუთვნება ყველა მტყუნება, რომელიც დაკავშირებულია ადამიანებისათვის და გარემოსთვის საფრთხესთან, აგრეთვე სერიოზულ ეკონომიკურ და მორალურ ზარალთან. ა. საწყისი მიზეზი შეიძლება გახდეს დაპროექტების, გაანგარიშების, დამზადების, მონტაჟის, ექსპლუატაციის და ტექნიკური მომსახურების დროს დაშვებული დიდი შეცდომა, აგრეთვე ამ შეცდომის თანხვედრა არახელსაყრელ გარემო პირობებთან, რომლებიც არაა დამოკიდებული ტექნიკურ პერსონალზე; 3. ტექნიკურ სისტემაში შემთხვევა, რომელიც არ იწვევს ადამიანების დაღუპვას და რომლის დროსაც ტექნიკური საშუალებების აღდგენა შეუძლებელია ან ეკონომიკურად მიზანშეწონილი არაა; 4. ნაგებობისა და ტექნიკური მოწყობილობის რღვევა, საშიში ნივთიერებების ამოფრქვევა, რომლებსაც შეუძლია გამოიწვიოს ადამიანის მსხვერპლი ან მიაყენოს ზიანი მის ჯანმრთელობას, ქონებას ან გარემოს.

ავარია ადგილობრივი - ქიმიურად საშიშ ობიექტზე მომხდარი ავარია, რომელიც დაკავშირებულია ძლიერმოქმედი მომწამლავი ნივთიერების დიდი ტევადობის ან მთელი საწყობის ნგრევასთან. ქიმიური საშიშროება გრძელდება 6 საათის განმავლობაში. შედეგები შემოიფარგლება ქალაქის, რაიონის, რეგიონის საზღვრებით. ღრუბელი აღწევს დასახლებულ პუნქტებამდე. უახლოესი საცხოვრებელი რაიონებიდან აუცილებელია მოსახლეობის სასწრაფო ევაკუაციის, აგრეთვე მათ დასაცავად სხვა ღონისძიებების გატარება.

ავარია გლობალური - ავარია, რომელსაც თან ახლავს ქიმიურად საშიში მსხვილი ობიექტის ან რამდენიმე ობიექტის ძლიერმოქმედი მომწამლავი ნივთიერების ყველა საცავის ნგრევა. ასეთი ავარია შესაძლებელია დიდი დივერსიის შემთხვევაში, სტიქიური უბედურების ან საომარი მოქმედებების დროს გამანადგურებელი საშუალებების მოქმედების შედეგად. შედეგები შეიძლება მოიცავდეს რამდენიმე სახელმწიფოს საზღვრებს.

ავარია დიდი - ისეთი ჩამოქცევა, რომელიც მოიცავს შენობის მნიშვნელოვან ნაწილს ან მის ცალკეულ უბნებს და სექციებს, რის შედეგადაც ჩერდება მუშაობა არა მარტო ამ უბანზე, არამედ მეზობელ უბნებზე და ობიექტებზე.

ავარია ლოკალური (კერძო) - ქიმიურად საშიშ ობიექტზე მომხდარი ავარია, რომელიც დაკავშირებულია ძლიერმოქმედი მომწამლავი ნივთიერების უმნიშვნელო გაჟონვასთან.

ავარია მაგისტრალურ მილსადენზე - ავარია მილსადენის ტრასაზე, დაკავშირებული წყლის, საშიში ქიმიური ან ფეთქებადსაშიში ნივთიერებების გაფრქვევასა და დაღვრასთან, რომელიც იწვევს ტექნოგენურ საგანგებო სიტუაციას (ნახ. 1).

ავარია მეტროპოლიტენში - მეტროპოლიტენის სადგურებზე, გვირაბებში, ვაგონებში საგანგებო სიტუაცია შეიძლება გამოიწვიოს მატარებლების შეჯახებამ, რელსებიდან გადასვლამ, ხანძარმა, აფეთქებამ, ესკალატორის მზიდი კონსტრუქციის დაზიანებამ, ვაგონებში და სადგურზე ფეთქებადსაშიში, თვითაალებადი ან ტოქსიკური ნივთიერებების მოხვედრამ, აგრეთვე პლატფორმიდან მგზავრების ჩავარდნამ რელსებზე (ნახ. 1).

ავარია მილსადენებზე - ავარია, რომელსაც იწვევს ექსპლუატაციის პერიოდში მათ მდგომარეობაზე არადროული და უხარისხო კონტროლი.

ავარია მცირე (ადგილობრივი) - როდესაც არ ზიანდება მეზობელი უბნები და სექციები და ადგილი არა აქვს დიდ მატერიალურ დანახარჯებს.

ავარია ობიექტის - ქიმიურად საშიშ ობიექტზე მომხდარი ავარია, რომელიც დაკავშირებულია ტექნოლოგიური დანადგარებიდან ან მილსადენებიდან ძლიერმოქმედი მომწამლავი ნივთიერების გაჟონვასთან, რომლის შედეგები შემოიფარგლება საწარმოს ან ობიექტის საზღვრებით.

ავარია რადიაციული - ავარია რადიაციულად საშიშ ობიექტზე, რომელიც იწვევს პროექტით გათვალისწინებულ საზღვრებს გარეთ რადიოაქტიური ნივთიერების ან მაიონიზირებელი გამოსხივების გავრცელებას ისეთი რაოდენობით, რომელიც აღემატება ზღვრულ დასაშვებ სიდიდეს.

ავარია რეგიონული - ქიმიურად საშიშ ობიექტზე მომხდარი ავარია, რომელსაც თან ახლავს მნიშვნელოვანი რაოდენობით ძლიერმოქმედი მომწამლავი ნივთიერების გამობოლქვა (ზოგჯერ მრავალჯერადად), რომლის ლოკალიზება 6 სთ და უფრო მეტი დროის განმავლობაში ვერ ხერხდება. შედეგები შემოიფარგლება რამდენიმე რეგიონით, სახელმწიფოთი. ქიმიური საშიშროება ბევრ დასახლებულ პუნქტზე ვრცელდება.

ავარია რკინიგზის ტრანსპორტზე - სარკინიგზო ტრანსპორტი წარმოადგენს ეკონომიკის დარგს, რომელიც ხასიათდება ავარიული სიტუაციების წარმოქმნის ამაღლებული რისკით. რკინიგზის ტრანსპორტი უზრუნველყოფს ქვეყანაში 47%-მდე სამგზავრო გადაყვანას და 50%-მდე ტვირთის გადაზიდვას. ამ ტვირთებს შორის დიდი რაოდენობითაა საშიში ტვირთი. ამიტომ ა.რ.ტ. არც თუ იშვიათი მოვლენაა, რომელსაც თან ახლავს დიდი მატერიალური ზარალი და ადამიანთა მსხვერპლი.

ავარია საავტომობილო ტრანსპორტზე - თანამედროვეობის ერთ-ერთი ძირითადი პრობლემა, რასაც განაპირობებს ცუდი საავტომობილო გზები, მოძველებული ავტოპარკი, მძღოლების დაუდევრობა, საგზაო მოძრაობის წესების უგულვებელყოფა, კონტროლის სისტემის დაბალი დონე და სხვ. მსხვილ საავტომობილო კატასტროფად ითვლება ისეთი ავტოკატასტროფა, რომლის შედეგად იღუპება 4 და მეტი ადამიანი.

ავარია სატრანსპორტო - სატრანსპორტო საშუალების ავარია, რომელსაც მოჰყვება ადამიანთა დაღუპვა, სხეულის მძიმე დაზიანებები, სატრანსპორტო საშუალებათა განადგურება და დაზიანება ან ბუნებრივი გარემოს დაბინძურება.

ავარია საწარმოო - ავარია სამრეწველო ობიექტზე, ტექნიკურ სისტემაში ან სამრეწველო დანადგარზე.

ავარია უმნიშვნელო - რომელიც შეიძლება მოხდეს შენობის ცალკეულ უბანზე, როგორც მშენებლობის, ასევე ექსპლუატაციის პროცესში. ასეთი ავარიის ლიკვიდაცია დაკავშირებული არ არის დიდ მატერიალურ დანახარჯებთან, მაგრამ მანაც შეიძლება გამოიწვიოს ადამიანების მსხვერპლი და ყურადღების მიუქცევლობის შემთხვევაში, შეიძლება მიზეზი გახდეს დიდი ავარიისა. ა.უ. შეიძლება მიეკუთვნოს: ფასადის შელესვის აშრევება, მოპირკეთების დაზიანება, საკედლე პანელების ან გადახურვის ფილების ადგილობრივი დაზიანება, სახურავის ბურულის მექანიკური დაზიანება, შენაღარების ამოვსება ნაგვითა და ჭუჭყით, წყალშემკრებების დაზიანებანი და სხვ.

ავარია ქიმიური - ავარია ქიმიურად საშიშ ობიექტზე, რომელსაც თან ახლავს ქიმიურად საშიში ნივთიერებების დაქცევა ან გამობოლქვა, და რომელსაც შეუძლია გამოიწვიოს ადამიანების, სურსათის, საკვები ნედლეულის, სასოფლო-სამეურნეო ცხოველებისა და მცენარეების განადგურება ან ქიმიურად დასნებოვნება, აგრეთვე გარემოს ქიმიური მოწამვლა

ავარიის კერა - ტერიტორია, რომელიც მოიცავს თვით ავარიის ადგილს და მის მიმდებარე ფართობს, რომელზეც იღვრება (განიბნევა) ძლიერმოქმედი მომწამლავი ნივთიერება

ავარიის რაიონი - ტერიტორია, რომლის ფარგლებშიც ძლიერმოქმედი მომწამლავი ნივთიერების ღრუბელს ყველაზე მაღალი დამაზიანებელი შესაძლებლობა გააჩნია. აღნიშნული რაიონის რადიუსის სიდიდე დამოკიდებულია ძლიერმოქმედი მომწამლავი ნივთიერების ტიპზე, შენახვის პირობებზე, გარემოს ტემპერატურაზე და ავარიის სახეზე.

ავარიული აფეთქება - აფეთქება, რომლის მიზეზია წარმოების ტექნოლოგიის დარღვევის, მომსახურე პერსონალის ან დაპროექტების სტადიაზე დაშვებული შეცდომა.

ავარიული მდგომარეობა - ელემენტის ტექნიკური მდგომარეობის კატეგორია, რომელიც ხასიათდება დაზიანებებითა და დეფორმაციებით. ამ დროს ამოწურულია მზიდუნარიანობა და მოსალოდნელია ელემენტის რღვევა.

ავენიდა (ესპ.) - ესპანეთის, პორტუგალიისა და ლათინური ამერიკის ქვეყნების ქალაქებში: ხეივანი; პროსპექტი, ავენიუ.

ავენიუ - საფრანგეთის, ინგლისის, აშშ-ისა და ზოგი სხვა ქვეყნის ქალაქებში: ფართო ქუჩა, რომლის გაყოლებაზე, ჩვეულებრივ, ხეებია დარგული. მეხუთე ავენიუ  (Fifth Avenue) მთავარი გამჭოლი გზატკეცილია მანჰეტენის ცენტრში, ნიუ-იორკში (ნახ. 1, მე-5 ავენიუ. ქ. ნიუ იორკი, აშშ). გადის მიდთაუნის შუაგულში ცენტრალური პარკის აღმოსავლეთ ზღვარის გასწვრივ და ძვირადღირებული პარკის ხედის უძრავი ქონებითა და მრავალი ისტორიული შენობის გამო მდიდარი ნიუ-იორკის სიმბოლოდ ითვლება. ეს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი და ექსტრავაგანტული სავაჭრო ქუჩაა მსოფლიოში ლონდონის ოქსფორდის ქუჩისა და პარიზის შამს-ელიზეს პარალელურად. ეს ასევე ერთ-ერთი ყველაზე ძვირადღირებული ქუჩაა მსოფლიოში, უტოლდება რა ლონდონისა და ტოკიოს ცენტრალური უბნების არენდის ფასებს. ელისეის მინდვრები (les Champs-Élysées) ეს არის პროსპექტი, შექმნილი XVII საუკუნეში, როგორც პარკი-ბაღი, რომელიც გადაჭიმულია ტრიუმფალური თაღიდან თანხმობის მოედნამდე (ნახ. 2, ელისეის მინდვრები, შამს ელიზე, ქ. პარიზი, საფრანგეთი). ერთ-ერთი მთავარი ღირშესანიშნაობა და ამავდროულად სავაჭრო ავენიუ, დამსახურებულად იწოდება მსოფლიოს ყველაზე ლამაზ პროსპექტად. დასახელება წარმოდგება ბერძნულიდან „ელიზიუმ”, ეს კუნძულის სახელია, სადაც ბერძნული მითოლოგიის თანახმად ცხოვრობენ გმირები, რომელთაც უკვდავება დაიმსახურეს.

ავენტინუსი - ერთ-ერთი 7 ბორცვთაგანი, რომელზედაც აღმოცენდა ქალაქი რომი.

ავერსი (ფრანგ.) - მონეტის, მედლის წინა მხარე.

ავეჯი - ნაკეთობები საცხოვრებელი და საზოგადოებრივი დანიშნულების შენობების, ბაღებისა და პარკების, ტრანსპორტის და ადამიანის მოქმედების სხვა ზონების გასაწყობად. ისინი ძირითადად დასასვენებლად, დასაძინებლად, სამუშაოდ, საგნების შესანახად და სხვ. გამოიყენება. ისტორიულად ა. დეკორატიულ-გამოყენებითი ხელოვნების ობიექტია, რომელიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული სამშენებლო საქმესთან და არქიტექტურასთან. ა. არსებობს: ანტიკვარული, ასაწყობ-დასაშლელი, ახალგაზრდული, ბამბუკის, გალაქული, გაპრიალებული, გრეხილი, დაუშლელი, დაწნული, ლითონის, მასიური, მასობრივი, მაღალი კლასის, მაღალმხატვრული, მოზაიკური, დაფანერებული, პლასტმასის, რბილი, სააგარაკო, საავადმყოფოს, საბავშვო, სათამაშო, სათეატრო, საკეცი, სამედიცინო, სასკოლო, სასპორტო, სასტუმრო, სექციური, ტრანსფორმირებადი, უნივერსალური, ჩაშენებული და სხვ. ცნობილია ა. სახეობები ისტორიული პერიოდების და სტილის მიხედვით: ადამის, ადრინდელი რენესანსის, ბაროკოს, ბერძნული, ბიზანტიური, გოთიკური, ეგვიპტის, ვენური, იაპონური, ინდური, ლუი-ფილიპეს, მაღალი რენესანსის, მოდერნის, ნაპოლეონ III-ის, რომაული, როკოკოს, ტიუდორთა, ფლამანდური, ფრანგული კლასიციზმის, ქართული, შერატონის, ჩინური, ჰოლანდიური და სხვ. სტილის.

ავზაკი - პატარა ზომის ჭურჭელი სითხისათვის.

ავზი - განსაზღვრული მოცულობის, დანიშნულების და სხვადასხვა ფორმის ჭურჭელი

ავიაბაზა - მიწის (წყლის) ნაკვეთი, რომელზეც განლაგებულია სამხედრო ავიაციის საჰაერო ხომალდები (სტრატეგიული, ტაქტიკური და სატრანსპორტო ავიაციის თვითმფრინავები, შვეულმფრენები), აგრეთვე საწყობები და სარემონტო სახელოსნოები, რომლებშიც მოთავსებულია საომარი მოქმედებებისათვის საჭირო მატერიალური და ტექნიკური საშუალებები. ა. ძირითადი მახასიათებლებია: ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლების რაოდენობა და მათი სივრცითი ორიენტაცია (აფრენისა და დაჯდომის მაგნიტური კურსი); თითოეული ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლის სიგრძე, სიგანე და მზიდუნარიანობა (სიმტკიცე); ავიაბაზაზე დისლოცირებული საჰაერო ხომალდების რაოდენობა, ტიპი და დანიშნულება; სხვადასხვა პარამეტრები, რომლებიც ახასიათებენ საჰაერო მოძრაობის მართვის სისტემის მდგომარეობას, საჰაერო ხომალდების და ეკიპაჟების საბრძოლო მზადყოფნას, აეროდრომის ტექნიკური უზრუნველყოფის შესაძლებლობას და სხვ. მსოფლიოში ცნობილი ავიობაზებია: „ედვარდსი“, „დევის მონტენ“, „ანდერსენი“ (აშშ); „კიპელოვო“, „ენგელსი“, „შაგოლ“ (რუსეთი); „იოვილტონ“, „კალდროუზ“, „კოტესმორ“ (დიდი ბრიტანეთი); „იოკოტა“ (იაპონია); „კანტ“, „მანას“ (ყირგიზეთი); „ემარი-დელფი“ (ესტონეთი); „ავორ“ (საფრანგეთი); „ინდჟირლიკ“ (თურქეთი) „პირლოუ“ (გერმანია); „რამონ“ (ისრაელი); "ტასარ" (უნგრეთი) (ნახ, 1), „ერებუნი" (სომხეთი); „ჟეტიგენ“ (ყაზახეთი) და სხვ.

ავიალი (საავიაციო ალუმინი) - შენადნობი ალუმინის საფუძველზე, რომლის შემადგენლობაში ალუმინის გარდა შედის: მაგნიუმი 0,45...0,9%, სილიციუმი  0,5...1,2%, სპილენძი 0,2...0,6%, მარგანეცი ან ქრომი 0,15...0,35%. ა. აქვს მაღალი პლასტიკურობა და კოროზიამედეგობა. სიმტკიცის ასამაღლებლად აწარმოებენ მის გამოწრთობას და ხელოვნურ დაძველებას. გამოიყენება რთული ფორმის ნაჭედი და დაშტამპული დეტალების დასამზადებლად (შვეულმფრენის ხრახნული ფრთა, სამშენებლო კონსტრუქციების ელემენტები და სხვ.).

ავია… - რთული სიტყვის პირველი შემადგენელი ნაწილი; ნიშნავს: საავიაციოს, საჰაეროს. მაგ., ავიაბაზა, ავიაფოსტა.

ავიზო (იტალ., შეტყობინება) - 1. უწყება, რომლითაც ატყობინებენ მიმღებს მისთვის ფულის, თამასუქის ან საქონლის გაგზავნას; 2. უცხოეთის ზოგიერთ სამხედრო ფლოტში სწრაფმავალი პატარა მზვერავი გემი.

ავისტა (იტალ.) - წარწერა თამასუქზე ან ფულადი ანგარიშსწორების სხვა დოკუმენტზე, რომელიც ადასტურებს ამ დოკუმენტის განაღდებას წარდგენისთანავე ან წარდგენიდან განსაზღვრული ვადის გასვლის შემდეგ.

ავლაბრის ვერტიკალური ბაღი - ცოცხალი კედელი თბილისში ავლაბრის მეტროს სადგურის ფასადზე (ავტორი ფრანგი ბოტანიკოსი და ლანდშაფტის არქიტექტორის პატრიკ ბლანი). ვერტიკალური ბაღის გასაშენებლად სულ 104 დასახელების 4 400 ძირი მოყვავილე და მარადმწვანე მცენარე გამოიყენეს (ნახ. 1). პროექტის ტექნოლოგიით ყველა ეს მცენარე შენობის კედელზე საგანგებოდ მოწყობილ თექაშია განთავსებული. თექის ქვეშ არსებული მიწის ხელოვნური მორწყვის სისტემა მცენარეებისთვის სასუქისა და წყლის მიწოდებას ავტომატურ რეჟიმში უზრუნველყოფს. ნარგავები ყველა სეზონზე სხვადასხვა პერიოდულობით ხარობს. ა.ვ.ბ. მსოფლიოს 14 ულამაზეს ვერტიკალურ ბაღს შორის მოხვდა პარიზის, ლონდონის, სიდნეის, მადრიდის, სინგაპურის, ტაივანის, ბორდოს, ჰონკონგისა და სხვა ბაღებთან ერთად.

ავოგადროს რიცხვი - მოლეკულების რიცხვი ნივთიერების ერთ გრამ-მოლეკულაში.

ავტარკია (ბერძ.) - ქვეყნის სამეურნეო გამოცალკავების პოლიტიკა, რომელიც ქმნის კარჩაკეტილ, თვითუზრუნველყოფად ეკონომიკას.

ავტო (ბერძ.) - 1. შემოკლ. იგივეა, რაც ავტომობილი; 2. რთული სიტყვის პირველი შემადგენელი ნაწილი რაც ნიშნავს: თვით, თავისი; მაგ.,ავტობიოგრაფია, ავტონომია, ავტომატი, ავტომობილი, ავტოტრანსპორტი, ავტომანქანა, ავტოკოლონა, ავტოსტრადა, ავტოკალამი, ავტოპილოტი.

ავტოამწე - იგივე საავტომობილო ამწე, რომელიც გამოიყენება საცალო ტვირთების დატვირთვა-განტვირთვის სამუშაოებზე, აგრეთვე კონსტრუქციებისა და სხვადასხვა ტექნიკური მოწყობილობების მონტაჟის დროს (ნახ. 1).

ავტობაზა - საავტომობილო ბაზა, ავტომობილების დასაყენებელი ადგილი.

ავტობეტონმზიდი - სატრანსპორტო საშუალება, რომელიც გამოიყენება რამდენიმე კილომეტრის მანძილზე ბეტონის ნარევის გადასატანად (ნახ. 1). ნარევი თავსდება ძარაში, რომელიც იხურება გამოსაწევი სახურავით, ხოლო ნარევი გადმოიტვირთება ძარის დახრით, რისთვისაც ა. აღჭურვილია ჰიდროცილინდრების სისტემით.

ავტობეტონსარევი - ავტომანქანაზე (ნახევრადმისაბმელზე) დამონტაჟებული მბრუნავი გრავიტაციული შემრევი წყლის ავზითა და ტუმბოთი, რომელიც გამოიყენება ბეტონის ქარხნიდან (კვანძიდან) ობიექტებზე ბეტონის ნარევის ტრანსპორტირებისათვის კომპონენტების შერევით გზაში. თანამედროვე ა. მოცულობა შეადგენს 8...10 მ³-ს.

ავტობლოკირება - მატარებელთა მიმოსვლის მომწესრიგებელი სისტემა გადასარბენებზე, რომელიც უზ-რუნველყოფს უსაფრთხო თანმიმდევრულ მოძრაობას ავტომატური შუქნიშნებით. ა. არის 2-ნიშნიანი (მეტროპოლიტენებში) და 3-ნიშნიანი (რკინიგზაზე). 2- ნიშნიანი ა. შუქნიშანი ავტომატურად იძლევა ორი ფერის სიგნალს: მწვანეს - ,,უბანი თავისუფალია’’ და წითელს - ,,უბანი დაკავებულია’’. 3-ნიშნიანი ა. დროს სადგურებს შორის გადასარბენებს ავტომატური შუქნიშნებით ყოფენ 1-3 კმ-იან ბლოკ-უბნებად. როცა შუქნიშანი მწვანე ფერს აჩვენებს, თავისუფალია ორი ბლოკ-უბანი მაინც; ყვითელი სიგნალი იტყობინება: თავისუფალია ერთი ბლოკ-უბანი; წითელი სიგნალი კი მიუთითებს, რომ წინამდებარე ბლოკ-უბანი დაკავებულია. ცუდი ხილვადობის ან მემანქანის უყურადღებობის შემთხვევაში ა. არ გამორიცხავს დაკავებულ ბლოკ-უბანზე მატარებლის შესვლის შესაძლებლობას. ამიტომ ლოკომოტივზე დამატებით აყენებენ ავტოსდექს. ამგვარი კომბინირებული სისტემა უზრუნველყოფს მოძრაობის უსაფრთხოებას.

ავტობლოკირების ბლოკ-უბანი - ორ შუქნიშანს (გასასვლელი, შესასვლელი, გასავლელი) შორის არსებული ლიანდაგის უბანი.

ავტოგამწე - თვლებიანი მანქანა მისაბმელების, გრძელი ტვირთების ერთ- და ორღერძიანი მისაბმელების და სხვა მოწყობილობის ბუქსირებისათვის (ნახ. 1). აქვს გადიდებული სიმძლავრე და ტრანსმისიის გადაცემათა რიცხვი (ფარდობა), დამოკლებული ბაზა.

ავტოგასამართი კომპლექსი - ტექნოლოგიური სისტემის, შენობებისა და ნაგებობების მრავალფუნქციური კომპლექსი, რომელიც უზრუნველყოფს ავტოსატრანსპორტო საშუალებებისათვის განკუთვნილი ორი ან სამი სახეობის საწვავის - ბენზინის, დიზელის საწვავის, ძრავას ზეთის (შემდგომ - ნავთობპროდუქტები), გათხევადებული ნახშირწყალბადიანი აირის და შეკუმშული ბუნებრივი აირის მიღებას, შენახვასა და გაცემას, აგრეთვე სატრანსპორტო საშუალებების, მძღოლებისა და მგზავრების მომსახურებას.

ავტოგასამართი სადგური - ობიექტი, რომელიც უზრუნველყოფს ავტოსატრანსპორტო საშუალებებისათვის განკუთვნილი ნავთობპროდუქტების მიღებას, შენახვასა და გაცემას, აგრეთვე, ავტოსატრანსპორტო საშუალებების, მძღოლებისა და მგზავრების მომსახურებას (ნახ. 1).

ავტოგენური შედუღება - ლითონთა ჭრა-შედუღება ძალზედ მაღალი ტემპერატურით.

ავტოგრეიდერი - თვითმავალი მიწისმთხრელი მანქანა (ნახ. 1), რომელიც გამოიყენება საგზაო, სამრეწველო და საბინაო მშენებლობაში, კომუნალურ და სოფლის მეურნობაში შემდეგი სამუშაოების შესასრულებლად: გზის ვაკისის საფარველის მოწყობა; ნაყარის აგება; ტერიტორიის მოშანდაკება; მიწის კალაპოტის მოწყობა; გზის ვაკისზე გრუნტის შერევა დანამატებთან და მჭიდა მასალებთან; გზების რემონტი და შენახვა; ასფალტის საფარვლის, რიყისქვის და მძიმე გრუნტის მოჭრა და გაფხვიერება; გზების გაწმენდა თოვლის, აგრეთვე მეწყერის, ღვარცოფის ნარჩენებისაგან. ა. მუშაობა შეუძლია I-III კატეგორიის გრუნტებთან ნორმალური კლიმატის პირობებში (+40⁰C-დან −40⁰C ტემპერატურამდე).

ავტოგუდრონატორი - სატრანსპორტო საშუალება ცხელი და ცივი ორგანული შემკვრელი მასალების (ძირითადად გუდრონისა და ბიტუმის) გადასატანად და გასანაწილებლად საავტომობილო გზების, აეროდრომებისა და ხიდების მშენებლობისა და სარემონტო სამუშაოებისათვის, აგრეთვე შენობის ბურულის, საძირკვლების, წყალსატარი მილების და სხვ. ჰიდრისაიზოლაციო მასალების ტრანსპორტირებისათვის (ნახ. 1). მონტაჟდება სატვირთო ავტომობილების, მისაბმელების ან ნახევრად მისაბმელების შასიზე. გადასატანი მასალის ცხელ მდგომარეობაში შესანარჩუნებლად ა. დამონტაჟებულია არაპირდაპირი გაცხელების სისტემა, რომელიც ცისტერნაში საჭირო ტემპერატურას უზრუნველყოფს.

ავტოდამტვირთავი - თვითმავალი პნევმატურსავალთვლიანი დამტვირთავი მანქანა საკუთარ შასიზე (ნახ. 1).

ავტოდრომი (ფრანგ.) - ს ა ა ვ ტ ო მ ო ბ ი ლ ო პ ო ლ ი გ ო ნ ი, - გზებისა და ნაგებობების კომპლექსი ავტომობილების გამოცდისათვის. ა. გამოიყენება აგრეთვე ავტოსპორტისა და მანქანის მართვის ოსტატობის შესასწავლად (ნახ. 1). ა. ეწყობა შემდეგი ტიპის გზები: რგოლური ჩქაროსნული, უთანაბრო მკვრივი საფარველით, გრუნტის, „დინამომეტრული“, ურთიერთგადამკვეთი წინაღობებით (აღმართი, დაღმართი, ფონი, ტალახიანი და მტვრიანი უბნები). ავტომობილების გამოსაცდელი გზების სახეობებია: უთანაბრო ქვაფენილი („ბელგიური ფენილი“); მოკლე ტალღები („სარეცხი დაფა“); სინუსოიდალური ტალღები; გზა შვერილებით; რიყის ქვის საფარველით.

ავტოთვითმცლელი - სატრანსპორტო საშუალება საყირაო ძარით ან ქვევით გასაღები ფსკერით. გამოიყენება გრუნტის, ქანის, მადანის, ქვიშის, ღორღის, ხრეშის ან სხვა მასალის გადასატანად. არსებობს სხვადასხვა სახის: სამშენებლო (ნახ. 1), სასოფლო-სამეურნეო და კარიერის.

ავტოკარი (ინგლ.) - შიგაწვის ძრავით აღჭურვილი პატარა თვითმოძრავი ურიკა; პატარა ავტომობილი, რომლითაც ხდება მცირე წონის ტვირთების აწევა და მოკლე მანძილზე გადატანა.

ავტოკლავი (ლათ.) - ჰერმეტულად დახურული ლითონის ჭურჭელი, რომელშიც ატარებენ სხვადასხვა პროცესებს ორთქლის, მაღალი ტემპერატურისა და წნევის ქვეშ. გამოიყენება სილიკობეტონის, სილიკატური აგურის, პლასტმასების, დუღაბის და სხვათა მისაღებად დაჩქარებული მეთოდით. ა. არსებობს: მბრუნავი, მოქანავე, ჰორიზონტალური (ნახ. 1), შვეული და კოლონური. სამშენებლო საქმის გარდა გამოიყენება ჰიდრომეტალურგიაში, მედიცინაში. ქიმიაში ქიმიურ რეაქტორსაც ეძახიან, ხოლო მედიცინაში - სტერილიზატორს ან საშრობ კამერას. გამოგონებული იქნა 1879 წელს ჩარლზ ჩემბერლენის მიერ.

ავტოკოლიმატორი - ზუსტი კუთხური გაზომვისათვის განკუთვნილი ოპტიკურ-მექანიკური ხელსაწყო.

ავტოკრატია (ბერძ.) - ქვეყნის მართვის ისეთი სისტემა, როცა მთელი უმაღლესი ძალაუფლება ერთი პირის ხელშია მოქცეული.

ავტომატი - 1. აპარატი, რომელიც ამოქმედების შემდეგ რაიმე სამუშაოს ასრულებს თავისით, ადამიანის ჩაურევლად, შიდა მექანიზმის საშუალებით; 2. ერთგვარი ცეცხლსასროლი იარაღი, რომელიც ჩახმახის ერთი გამოკვრის შემდეგ ავტომატურად განაგრძობს სროლას.

ავტომატიზაცია - საწარმოო პროცესის სრულყოფა.

ავტომატიკა - 1. ავტომატურად მოქმედი სხვადასხვა მექანიკური, ელექტრონული, პნევმატური და ჰიდრავლიკური მოწყობილობათა საერთო დასახელება, რომლებიც გამოიყენება დისკრეტული, უწყვეტი და ჰიბრიდული ტექნოლოგიური პროცესების ავტომატიზაციისათვის; 2. ტექნიკის დარგი, რომელიც გამოიმუშავებს წარმოების ავტომატიზაციის მეთოდებს.

ავტომატური ბლოკირება - ავტომატური დაცვის განსაკუთრებული სახე, რომელიც გამოიყენება მანქანა-მექანიზმების უნებურად ჩართვა-გამორთვის თავიდან ასაცილებლად, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს ავარია, ხანძარი ან აფეთქება

ავტომატური დაცვის ხელსაწყოები - ხელსაწყოები, რომლებიც არა მარტო იძლევიან სიგნალს მუშა პროცესის ნორმალური მსვლელობიდან გადახრასთან დაკავშირებული საშიშროების შესახებ, არამედ ამა თუ იმ პარამეტრის ზღვრული მნიშვნელობის დროს ნაწილობრივ ან მთლიანად აჩერებენ პროცესს, წყვეტენ ნედლეულის ან თბომატარებლის მიწოდებას, ახდენენ პროდუქტის გამოშვებას სისტემიდან ან უზრუნველყოფენ ხანძრის, აფეთქების ან ავარიის განვითარების საშიშროების ლიკვიდაციის სხვა ღონისძიებებს.

ავტომატური მართვა - უზრუნველყოფს აპარატებისა და აგრეგატების ჩართვას, მათ გაჩერებას, დამუხრუჭებას, რევერსირებასა და ოპერაციების წინასწარ დაგეგმილ თანმიმდევრობის მკაცრად დაცვას. ამ შემთხვევაში ადამიანის როლი მხოლოდ საწყისი (გამშვები) იმპულსის გაგზავნაში მდგომარეობს. ა.მ. ყველაზე ხშირად დისტანციურად ხორციელდება და უზრუნველყოფს დანადგარის შეთანხმებულ და საიმედო მუშაობას, უსაფრთხოების საჭირო პირობებს, გამორიცხავს ხანძრის საშიშროებასაც. ავტომატური რეგულირების ხელსაწყოები უზრუნველყოფენ ადამიანის მონაწილეობის გარეშე ტექნოლოგიური პროცესების მოცემული პარამეტრების შენარჩუნებას, გამორიცხავენ ამ პარამეტრების წინასწარ დადგენილი უსაფრთხო მნიშვნელობიდან ამა თუ იმ მხარეს გადახრას და ამით გამორიცხავენ ხანძრებისა და აფეთქებების ალბათობას.

ავტომატური მართვის სისტემა - ეკონომიკურ-მათემატიკური მეთოდების, ტექნიკური საშუალებების, კავშირებისა და ინფორმაციების ასახვისა და სხვათა მოწყობილობების და ორგანიზაციული კომპლექსების ერთობლიობა, რომელიც უზრუნველყოფს რთული ობიექტებისა და პროცესების მართვას.

ავტომატური მკვებავი - ტრანსპორტიორი, რომლის მეშვეობით ფხვნილისებრი, ნაყარი და გრანულირებული საშენი მასალები ან კვების პროდუქტები მიეწოდება დოზატორებს, ბუნკერებს, მაგროვებლებსა და სხვა ტევადობებს (ნახ. 1). მკვებავის ყველა დეტალი დამზადებულია მაღალი სიმტკიცის უჟანგავი ფოლადისაგან. ა.მ. მუშაობას ასრულებს მხოლოდ ერთი ოპერატორი.

ავტომატური სარქველი - მოწყობილობა, რომელიც ავტომატურად აღებს, კეტავს ან ცვლის სიგნალის სიხშირეს მართვის (დაცვის) სქემის შესაბამისად.

ავტომატური საშხეფებელი სისტემა - ხანძარსაწინააღმდეგო საშხეფებელი სისტემა წარმოადგენს მიწისქვეშა და მიწისზედა მილსადენების ერთიან სისტემას დაპროექტებულს ხანძარსაწინააღმდეგო საინჟინრო სტანდარტების შესაბამისად. სისტემაში შედის სათანადო წყალმომარაგება. სისტემის მიწის ზემოთ მდებარე ნაწილი წარმოადგენს სათანადო მოცულობის ან ჰიდრავლიკურად დაპროექტებულ მილსადენთა ქსელს, რომელიც დამონტაჟებულია ნაგებობაში ან ფართობზე და მასზე მიერთებულია ავტომატური საშხეფებლები. სისტემა, ჩვეულებრივ, აქტიურდება ცეცხლის სიმხურვალეზე და ხანძრის ზონაში უშვებს წყალს.

ავტომატური სიგნალიზაცია - დანადგარი ან სისტემა, რომელიც ასრულებს საავარიო სიგნალიზაციის გამააქტიურებლის ფუნქციას ადამიანის ჩაურევლად და აქტიურდება წინასწარგანსაზღვრული ტემპერატურის მომატების, ზრდის ტემპის ან წვის პროდუქტების მატების შედეგად.

ავტომატური შესყიდვა - შესყიდვის ტიპი, წინასწარი გამოკვლევის, შედარების ან მოფიქრების გარეშე.

ავტომატური ცეცხლჩამქრობი სისტემა - მანქანა-დანადგარების სათანადო სისტემა, რომელიც ავტომატურად აფიქსირებს ცეცხლს და ხანძრის ზონაში უშვებს ცეცხლსაქრობ ნივთიერებას.

ავტომატური წყალმკვები - წყალმკვები, რომელიც ავტომატურად უზრუნველყოფს საჭირო წნევას მილსადენში მართვის კვანძის გამართულად მუშაობისათვის.

ავტომატური ხაზი - ავტომატური საკომუნიკაციო საშუალებებით შეერთებული მანქანა-ავტომატების ერთობლიობა, რომელთა დანიშნულებაა განსაზღვრული ტექნოლოგიური ოპერაციის შესრულება.

ავტომობილი (ლათ.) - ადამიანთა გადასაყვანი (მსუბუქი) ან ტვირთის გადასატანი (სატვირთო) მანქანა, რომელიც შიგაწვის ძრავით მოძრაობს ურელსო გზებზე. ავტომობილი -  ძრავიანი თვითმავალი ეტლი, რომელსაც აქვს ორზე მეტი თვალი (თვალებთან ერთად შეიძლება ჰქონდეს მუხლუხოები ან თხილამურები), გადაჰყავს მგზავრები და გადააქვს ტვირთი. პირველი თვითმავალი ეტლის იდეა ეკუთვნის ლეონარდო და ვინჩის. 1515 წელს მან მთავრობას წარუდგინა სამხედრო მიზნებისათვის განკუთვნილი თვითმავალის პროექტი, რომლის მიხედვითაც თვლები უნდა აემოძრავებინა წინასწარ შეკუმშულ ზამბარას. 1689 წელს ი. ნიუტონმა დაამუშვა ორთქლის ქვაბიდან წნევით გამომავალი ორთქლის ჭავლის რეაქტიული პრინციპით მოქმედი თვითმავალი ეტლის პროექტი. ეს პროექტი თავის დროზე არ განხორციელებულა (მათში წამოყენებული პრინციპები გამოყენებულია ჩვენი დროის ბევრ სატრანსპორტო მანქანაში). 1885 წელს ააგეს პირველი ავტომობილი შიგაწვის ძრავით (გ. დაიმლერი და ა. ბენცი). შიგაწვის ძრავის შექმნამ გადატრიალება მოახდიანა ტრანსპორტის, სამხედრო ტექნიკისა და სოფლის მეურნეობის მექანიზაციაში. საავტომობილო მრეწველობის ცნობილი ბრენდებია: მერსედესი (ნახ. 1), ბმვ, პორშე, აუდი, ფოლკსვაგენი (გერმანია); ფერარი, ფიატი, ლამბორგინი (იტალია); რენო (ნახ. 2, რენო, მოდელი 1998 წ.), პეჟო, სიტროენი (საფრანგეთი); როლს როისი, რეინჯ როვერი, ასტონ მარტინი (ინგლისი); ვოლვო (შვედეთი); ფორდი, კრაისლერი, შევროლე, ჯენერალ მოტორსი, კადილაკი, იაგუარი (აშშ), ტოიოტა (ნახ. 3), ნისანი, ჰონდა, მაზდა (იაპონია), კია (კორეა) და სხვ.

ავტომობილი თვითმცლელი - ავტომობილი ასაყირავებელი სატვირთო პლატფორმით (ნახ. 1). მზადდება საერთო დანიშნულების ავტომობილის ბაზაზე ან სპეციალიზებული სახით, მძიმე კარიერულ პირობებში სამუშაოდ. გამოიყენება საშენი მასალების (ბეტონის, ქვიშის, ხრეშის, ღორღის, მადნეულის, გრუნტის და სხვ.) გადასაზიდად და ჩამოყრით დასაცლელად. ა.თ. აღჭურვილია მართკუთხა, ვარცლისებრი, ჩამჩის ფორმის  ან ნახევაროვალური განივკვეთის თვითმცლელი ძარით, რომელსაც ზედა მხარეს აქვს კონსოლი მძღოლის კაბინის დასაცავად. განტვირთვა ხდება უკანა მხარეს, თუმცა არსებობს მოდელები ძარის განტვირთვით სამ მხარეზე. ძარის გადაყირავებისათვის გამოყენებულია ძარის ქვეშ განლაგებული ჰიდროცილინდრები. ძარის აწევის ხანგრძლივობაა 15...40 წმ, დაშვების - 20...40 წმ; ტვირთამწეობა - 2,25...75 ტ, ძარის მოცულობა - 1,65...49,7 მ³.

ავტომორფიზმი - იხ. იზომორფიზმი.

ავტომოტრისა (ფრანგ.) - ლიანდაგებზე მოძრავი თვითმავალი სამგზავრო ვაგონი აღჭურვილი შიგაწვის ძრავით (ნახ. 1).

ავტონომიური - 1. ავტონომიის მქონე; 2. რაც დაკავშირებული, მიერთებული არ არის მის გარეშე მყოფ ენერგიის წყაროსთან

ავტონომიური ორთქლის გადამხურებელი - ქვაბში ან აირსადენში ჩაშენებული ან ცალკე მდგომი ორთქლის გადამხურებელი, რომელშიც ორთქლი გადახურებისთვის მიეწოდება გარე წყაროდან.

ავტონომიური საქვაბე (ინდივიდუალური საქვაბე) - საქვაბე, ერთი შენობის ან ნაგებობის თბომომარაგებისათვის.

ავტორეფერატი - ავტორის მიერ საკუთარი სამეცნიერო ნაშრომის მოკლე შინაარსის გადმოცემა.

ავტორიზებული პირი - საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტოს მიერ სახელშეკრულებო ურთიერთობის საფუძველზე საჯარო რეესტრის წარმოებაზე ან ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე უფლებამოსილი ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც საქმიანობას ახორციელებს კანონის საფუძველზე, საკუთარი პასუხისმგებლობით.

ავტორხევა - არამილევადი რხევა არაწრფივ დინამიკურ სისტემაში, რომელსაც გარეშე პერიოდული ზემოქმედებისაგან დამოუკიდებლად შეუძლია იარსებოს და რომლის ამპლიტუდა და პერიოდი (სიხშირე) ფართო საზღვრებში არ არიან დამოკიდებულნი საწყის პირობებზე და განისაზღვრებიან თვით ამ სისტემის თვისებებით

ავტოსადგომი დახურული - სატრანსპორტო საშუალებების შესანახი ადგილი დახურული ტიპის შენობის ან ნაგებობის სახით.

ავტოსადგომი პანდუსებიანი (რამპებიანი) - მრავალსართულიანი ავტოსადგომი, რომლის სართულები ერთმანეთთან პანდუსებითაა დაკავშირებული. ძირითადად აგებენ რკ.ბ.-ის კონსტრუქციებისაგან. მიეკუთვნება ღია ტიპის ავტოსადგომს.

ავტოსადგომი ღია - ავტოსადგომი შემომზღუდავი კედლების გარეშე. უმეტესად შემოღობილია ლითონის ნაქსოვი ბადით, გისოსით ან ხის მესერით. ა.ღ. ითვლება, აგრეთვე, ნაგებობა რომლის ორ ურთიერთსაპირისპირო კედელში არსებობს ღიობები, რომელთა ფართობი აღემატება ამ გვერდის კედლის საერთო ფართობის 50%-ს.

ავტოსადგური - ნაგებობის კომპლექსი ქალაქთშორისო საავტომობილო ხაზების ბოლო და საკვანძო პუნქტებში მგზავრთა მომსახურებისათვის. ა. შენობაში განთავსებულია სამგზავრო დარბაზი, სალაროები, სადისპეტჩერო, ხელბარგის შესანახი კამერები, ბუფეტი, სანკვანძი და სხვ. სათავსები.; ტერიტორიაზე კი - მგზავრთა ავტობუსებში ჩასასხდომი და გადმოსასხდომი ბაქანი (ბაქნები). ა. ავტობუსების უსაფრთხო მოძრაობის მართვის უზრუნველყოფისათვის მოწყობილია კონტროლის ავტომატური სისტემები (რადიო- და ტელეკავშირი, სიგნალიზაცია და სხვ.).

ავტოსატვირთველი - თვითმავალი ავტოსატრანსპორტო მანქანა, რომელიც გამოიყენება ტვირთის დასატვირთ-გადასაადგილებლად საქმიანი ეზოს ტერიტორიაზე, სამშენებლო მოედანზე და სხვ.

ავტოსდექი - 1. ტექნიკური მოწყობილობა, რომელიც ავტომატურად იწვევს მატარებლის სწრაფ დამუხრუჭებას ამკრძალავ ჩვენებიანი შუქნიშნის გავლის შემთხვევაში. მეტროპოლიტენში გამოიყენება მექანიკური მოქმედების ა. მისი მექანიკური კავი, რომელიც იწვევს მოძრავი შემადგენლობის დამუხრუჭებას, იდგმება ლიანდაგის მარჯვენა მხრიდან შუქნიშნის წინ არა უმეტეს 20 მ მანძილზე. თუ ა. გადამღობ მდგომარეობაშია, მისი სამუხრუჭე კავი უნდა იყოს დახრილ მდგომარეობაში; 2. თანმხვედრი ტრანსპორტით უფასო გადაადგილება.

ავტოსერვისი - ავტომობილების მომსახურებისათვის განკუთვნილი დაწესებულება.

ავტოსტოპი - 1. მოწყობილობა მატარებლების ავტომატურად გასაჩერებლად დაკეტილ საგზაო სიგნალთან მიახლოებისას; 2. მგზავრთა გადაადგილების ერთგვარი წესი, როდესაც გზად მიმავალ ავტომობილს აჩერებენ და მიჰყვებიან დანიშნულ ადგილამდე.

ავტოსტრადა (იტალ.) - კეთილმოწყობილი ფართო საავტომობილო გზა განივი გადასასვლელების გარეშე ტრანსპორტის სწრაფი მოძრაობისათვის.

ავტოტრანსფორმატორი - ელექტრული ტრანსფორმატორი, რომლის ყველა გრაგნილი ერთმანეთთან შეერთებულია გალვანურად.

ავტოქთონური - ადგილობრივი წარმოშობისა (ქანები, ნახშირი, თიხა და სხვა).

ავტოცემენტსაზიდი - ავტომობილი-გამწე, რომელზეც 7...90⁰-იანი დახრის კუთხით დაყენებულია ნახევრად მისაბმელი მზიდი უჩარჩოო კონსტრუქციის ცისტერნა (ნახ. 1). გამოიყენება რკინიგზის ლიანდაგისპირა საწყობებიდან ცემენტის გადასაზიდად ბეტონისა და რკინაბეტონის ქარხნებსა და სამშენებლო ობიექტებზე.

ავტოცისტერნა - ნავთობპროდუქტების და თხევადი ნახშირწყალბადიანი აირების ტრანსპორტირებისთვის განკუთვნილი სპეციალური ავტომობილი (ნახ. 1), საწევარი ნახევარმისაბმელით, ავტომატარებელი.

ავტოჰიდროსაწეველა - სატრანსპორტო საშუალება, რომელიც გამოიყენება ხალხის (ინსტრუმენტებიანად) ასაწევად სიმაღლეზე და სამშენებლო-სამონტაჟო ან სარემონტო სამუშაოების შესასრულებლად, აგრეთვე, ელექტროგადამცემი და კავშირგაბმულობის ხაზების, სამრეწველო, საცხოვრებელი და საზოგადოებრივი შენობებისა და სხვ. მშენებლობის, მონტაჟის, მომსახურებისა და რემონტისათვის. განასხვავებენ გასაშლელ-სახსრიანს (ნახ. 1) და ტელესკოპურს.

ავუარი (ფრანგ.) - ფულადი თანხა, ჩეკი, აკრედიტივი, რომლის ხარჯზეც მფლობელს შეუძლია გადასახადის გადახდა ან ვალდებულებათა განაღდება.

აზარმაცი - ოწინარი; ჭასთან დამაგრებული ბერკეტი წყლის ამოსატანად. საერთოდ, სიმძიმის ასაწევი ბერკეტი (ნახ. 1).

აზბესტი (ბერძ.) - ქრიზოტილი, ქანსელი, მთის სელი - ბუნებრივი, წვრილბოჭკოვანი, ცეცხლგამძლე მინერალი, ფართოდ გამოიყენება ქსოვილის, მუყაოს, ქაღალდის, ჩალიჩის დასამზადებლად, აგრეგატების თბოიზოლაციისათვის. აზბესტცემენტი მიიღება ცემენტის, ასბესტის (ცემენტის მასის 15...20%) და წყლის ნარევის გამაგრების შედეგად. მას იყენებენ შიფერის, მილების, პანელების და სხვათა დასამზადებლად. XX საუკუნის ბოლოს, ევროპასა და ამერიკაში აზბესტის გამოყენება აკრძალეს, მისი მავნებლობის გამო. თუმცა, ამ მასალის უდიდესი მწარმოებელი რუსეთი აგრძელებს მის გამოყენებას და აცხადებს, რომ ადამიანის ორგანიზმზე მავნედ მოქმედებს ამფიბოლიური აზბესტი, რომლის შემადგენლობაში შედის მძიმე ლითონები, რომლებიც გროვდება ადამიანის ორგანიზმში და არა ქრიზოლიტაზბესტი, რომელიც იშლება მჟავა გარემოში, მათ შორის ადამიანის ორგანიზმში და რომელიც გამოიყენება მშენებლობაში.

აზბესტცემენტი - მიიღება ცემენტის, ასბესტის (ცემენტის მასის 15...20%) და წყლის ნარევის გამაგრების შედეგად. ხასიათდება ხანგამძლეობით, ყინვა-, ცეცხლ- და ქიმიური მედეგობით. იყენებენ შიფერის, მილების, პანელების და სხვ. დასამზადებლად.

აზბესტცემენტის საბურულე ფილა - აზბესტცემენტის ბრტყელი ნაკეთობა, რომლის სიგრძე და სიგანეა 600 მმ-ზე, ხოლო სისქე - 5 მმ-ზე ნაკლები.

აზბოლითი (ბერძ.) - საშენი მასალა, რომელიც წარმოადგენს მაგნეზიური ცემენტის, ნახერხისა და აზბესტის ბოჭკოს ნარევს; იყენებენ ძირითადად იატაკების დასამზადებლად.

აზბოპლასტიკი - პლასტმასა, რომლის შემავსებელია აზბესტის ბოჭკო. ფართო გამოყენება აქვს რაკეტულ ტექნიკაში თბოსაიზოლაციოდ. ა. ამზადებენ მუხრუჭის ხუნდებს მეტროპოლიტენის მატარებლებისა და თვითმფრინავებისათვის და სხვ.

აზოტი - ქიმიური ელემენტი, ინერტული, უფერული გაზი, რომელსაც არ აქვს სუნი და გემო და ხელს არ უწყობს წვას; ჰაერის ერთ-ერთი ძირითადი შემადგენელი ნაწილი (78%). შედის ყველა ცოცხალი ორგანიზმის შედგენილობაში, მონაწილეობს ბუნებაში ნივთიერებათა წრე-ბრუნვის რთულ პროცესში. თხევადი ა. გამოიყენება დაბალი ტემპერატურის მისაღებად, აირადი ა. – ინერტული გარემოს შესაქმნელად ელ.ნათურებში, ვერცხლისწყლის თერმომეტრებში, მაღალი ტემპერატურის გასაზომად, წვადი სითხეების გადასაქაჩად და სხვ

აზოტიზაცია - ლეგირებული ფოლადის ზედაპირის გაჯერება აზოტით (სიმტკიცის მისაცემად).

აზოტმჟავა (HNO₃) - ძლიერი ერთფუძიანი მჟავა, უფერო სითხე, უწყლო ა. სიმკვრივეა 1522 კგ/მ³, ლღობის ტემპერატურა tლღ = −41⁰C, დუღილის ტემპერატურა tდუღ = 84⁰C. მიიღება ამიაკის, ჰაერის ჟანგბადით, კათალიზური ჟანგვით. გამოიყენება აზოტისა და კომბინირებული სასუქების წარმოებაში, ფერად მეტალურგიაში მეტალების ამოჭმისა და გახსნისათვის, გოგირგმჟავას მისაღებად, სხვადასხვა ორგანული ნიტროპროდუქტების წარმოებაში, რაკეტულ ტექნიკაში როგორც საწვავის განჟანგავი, ქიმიურ ლაბორატორიებში და სხვ.

აზურიტი (არაბ.) - 1. ფართოდ გავრცელებული სპილენძის მინერალი ლურჯი ფერისა, ე.წ. «სპილენძის ლაჟვარდი» ; იხმარება სპილენძის გამოსადნობად, ლურჯი საღებავისა და შაბიამნის დასამზადებლად და სხვ.; 2. სანახელავო ქვა. მოიპოვება მადნეულში.

ათვლის აბსოლუტური სისტემა (ათვლის ძირითადი სისტემა) - ათვლის სისტემა, რომელიც ითვლება უძრავად.

ათვლის არაინერციული სისტემა - ათვლის ინერციული სისტემის მიმართ ნებისმიერად მოძრავი სისტემა.

ათვლის ინერციული სისტემა - ათვლის სისტემა, რომლის მიმართ მართებულია კლასიკური მექანიკის ძირითადი კანონები ანუ მოძრაობის ძირითადი კანონები, რომლებიც საბოლოო სახით დაადგინეს გალილეიმ და ნიუტონმა. ათვლის ასეთი სისტემის მიმართ იზოლირებული სხეული თანაბრად და წრფივად მოძრაობს. ფარდობითობის თეორიაში ამ პირობას ემატება მეორე პირობაც - სინათლის სიჩქარე ასეთ ათვლის სისტემაში მუდმივი უნდა იყოს. საკმაოდ დიდი სიზუსტით ინერციულ სისტემად შეიძლება მივიღოთ სამყაროს ჰელიოცენტრული სისტემა, რომლის სათავე მზის ცენტრშია, ხოლო ღერძები მიმართულია სამი "უძრავი" ვარსკვლავისაკენ. ცდები და დაკვირვება გვიჩვენებს, რომ მექანიკური მოძრაობის შესწავლისას ტექნიკური პრაქტიკის თითქმის ყველა საკითხში ათვლის ინერციულ სისტემად შეგვიძლია დიდი სიზუსტით ავიღოთ დედამიწასთან დაკავშირებული საკოორდინატო სისტემა.

ათვლის მოძრავი სისტემა - ათვლის სისტემა, რომელიც მოძრაობს ათვლის აბსოლუტური (უძრავი) სისტემის მიმართ.

ათვლის სისტემა - სხეულთა უცვლელი სისტემა, რომლის მიმართაც განისაზღვრება გამოსაკვლევი სხეულების მდებარეობა და რომელშიც აღინიშნება დროის სათანადო მომენტი. ათვლის სისტემასთან უძრავად აკავშირებენ კოორდინატთა სისტემას (მაგ., მართკუთხა კოორდინატთა სისტემას).

ათვლის ფარდობითი სისტემა - იხ. ათვლის მოძრავი სისტემა.

ათვლის ძირითადი სისტემა - იხ. ათვლის აბსოლუტური სისტემა.

ათონის ივერთა მონასტერი - ისტორიული ქართული მონასტერი (ნახ. 1). მდებარეობს საბერძნეთში, ქალკედონის ნახევარკუნძულის აღმოსავლეთ შვერილზე, აიონ-ოროსის ვიწრო, გრძელი და მთაგორიანი ნახევარკუნძულის აღმოსავლეთ ნაწილში, ათონის მთის ქვედა კალთაზე, ეგეოსის ზღვის პირას. დაარსდა 980…983 წლებში. ათონის ქართველთა მონასტერს სამი მხრიდან ტყე აკრავს, მეოთხე მხარეს - ფართო სათიბები აქვს. მონასტრის კედლები მარმარილოსია, კანკელი და საკურთხეველი მოოქროვილია. ასევეა წინამძღვრის დასაჯდომი ადგილი. მონასტერს გარედან მაღალი ქვის კედელი აქვს. შიგ კი არის ტაძრები: მიძინების, ღვთისმშობლის, მთავარანგელოზისა, წმ. ნიკოლოზ სასწაულმოქმედისა და 16 სხვა პატარა ეკლესია. მონასტრის მთავარი შენობის აშენებასა და კეთილმოწყობას ხელი შეუწყო ერთმა გარემოებამ: საბერძნეთის ახალგაზრდა იმპერატორებმა ბასილმა და კონსტანტინემ სთხოვეს დავით კურაპალატს აჯანყებული ბარდა სკლიაროსის წინააღმდეგ ბრძოლაში დახმარება. დ. კურაპალატმა 12000 ქართველთა ჯარი გაუგზავნა დასახმარებლად, რომელსაც ყოფილი მთავარსარდალი და იმჟამად ბერი თორნიკე (თორნიკე ერისთავი) სარდლობდა. გამარჯვებულმა ქართველებმა დამარცხებული ქვეყნიდან წამოღებული დიდძალი ქონება ნადავლის სახით თორნიკეს მიაკუთვნეს. თორნიკემ კი მთელი ქონება ათონზე წაიღო, რითაც ქართველებისათვის საგანგებო მონასტერი ააშენეს, მშვენიერი, ჰაეროვანი, რომლის მსგავსი იქ არ მოიპოვებოდა. თავისი სიდიდითა და სიმდიდრით, მთელ ათონზე იგი მესამე ადგილზეა.

აივანი - 1. ბალკონი; შენობის ფასადის სიბრტყიდან გამოწეული და, როგორც წესი, შიდა სათავსებთან დაკავშირებული, მოაჯირით შემოსაზღვრული ბაქანი (ნახ. 1); 2. დერეფანი; საცხოვრებელი სახლის (კერძოდ, ქართული საცხოვრებელი სახლის) ერთ ან სამმხრივ ღია ნაწილი სვეტებზე დაყრდნობილი გადახურვით. ასეთი აივანი ქვედა სართულის კედლებზე ან ამგვარივე აივნის სვეტებზეა დაყრდნობილი, ან შეკიდულია.

აივნის კარის ბლოკი - შუქგამტარი კონსტრუქცია, რომლის დანიშნულებაა უზრუნველყოს შიდა სათავსის კომუნიკაცია ღია აივანთან (ან ლოჯიასთან), სათავსის ბუნებრივი განათება და დაცვა ატმოსფერული ზემოქმედებისა და ხმაურისაგან. შედგება: ჩარჩოს, ფრთის და, ცალკეულ შემთხვევაში, ფრამუგისაგან.

აირადი აგრესიული გარემო - გარემო, რომლის აგრესიული ზემოქმედება განისაზღვრება მისი აირული ფაზის შედგენილობითა და თვისებებით.

აირადი დანამატები - ნივთიერებები, რომლებიც ცემენტის ჰიდრატაციის პროდუქტებთან ქიმიური ურთიერთქმედებისას გამოყოფენ აირს.

აირბეტონი - უჯრედოვაბი ბეტონის სახესხვაობა. არის თბოსაიოლაციო და საკონსტრუქციო. იყენებენ თბოსაიოლაციო მასალად შენობის შემომზღუდავი კონსტრუქციებისათვის. მის დასამზადებლად აირწარმომქმნელი (ალუმინის პუდრი) შეაქვთ შემკვრელის (პორტლანდცემენტი, დაფქული კირი) კაჟმიწოვანი კომპონენტისა და წყლის ნარევში.

აირგამომყოფი - რეზერვუარში საწვავის ჩასხმისას, აგრეთვე მარიგებელი სვეტის ტუმბოს მუშაობისას საწვავიდან ჰაერის გამომყოფი მოწყობილობა

აირგასამართი სადგური - სადგური, რომელიც უზრუნველყოფს სატვირთო, სპეციალური და მსუბუქი ავტოსატრანსპორტო საშუალებების საწვავი სისტემის ბალონების გამართვას გათხევადებული ნახშირწყალბადიანი აირით.

აირგენერატორი - აპარატი მყარი და თხევადი სათბობის თერმული გადამუშავებისათვის საწვავ აირებად. მიღებული აირი გამოიყენება სამრეწველო ღუმელებში (მაგ., მინასახარშ ღუმელში).

აირი (ფრანგ.) - ნივთიერების აგრეგატული მდგომარეობა, რომელშიც მისი ნაწილაკების (მოლეკულების, ატომების, იონების) თბური მოძრაობის კინეტიკური ენერგია ბევრად აღემატება ამ ნაწილაკებს შორის ურთიერთკავშირის პოტენციალურ ენერგიას, რის გამოც ნაწილაკები მოძრაობენ თავისუფლად, თანაბრად ავსებენ რა მოცემულ მოცულობას.

აირის მეურნეობის საწარმო - საწარმო, რომელიც ახორციელებს ქალაქებისა და სხვა დასახლებული პუნქტების აირმომარაგების სისტემების ექსპლუატაციას.

აირის სანთურა - მოწყობილობა, რომელიც გამოიყენება აირმაგვარი საწვავის ჰაერთან ან ჟანგბადთან შესარევად და შემდეგ სახურებელ ღუმელში მისაწოდებლად. არსებობს: უალო, ატმოსფერული, ტურბულენტური და დიფუზური.

აირის წნევა - მოძრავი აირის სტატიკური წნევა ატმოსფერული წნევის მიმართ.

აირმათანაბრებელი სისტემა - მოწყობილობა, რომელიც უზრუნველყოფს დეაერაციის საერთო სისტემით გაერთიანებულ რეზერვუარში (რეზერვუარების ჯგუფში) ნავთობპროდუქტების ორთქლიანი ფაზის წნევის გათანაბრებას.

აირმაშველი სადგური - სამსახური, რომლის დანიშნულებაა: აირის ქსელზე და აგრეგატებზე სისტემატური დაკვირვება; ჰაერის შემადგენლობის კონტროლი და უსაფრთხოების ტექნიკის დარღვევების თავიდან ასაცილებელი ღონისძიებების ჩატარება; აირსაშიში ადგილებიდან ხალხის ევაკუაცია და დაზარალებულთათვის დახმარების აღმოჩენა; ავარიის სალიკვიდაციო და სხვა აირსაშიში სამუშაოების ჩატარება; აირმაშველ სამუშაოებზე საერთო ზედამხედველობა; პერსონალის შესაბამისი სწავლება და ნებაყოფლობითი აირმაშველი რაზმების სამუშაოთა ხელმძღვანელობა. ა.ს. მონაწილეობს საშიში სამუშაოების და ადგილების სიის შედგენაში, ამუშავებს აირსაშიში სამუშაოების შესრულების ადგილობრივ ინსტრუქციას, მონაწილეობს ავარიების პრევენციული ღონისძიებების შემუშავებაში; აღრიცხავს და აკონტროლებს აირმაშველ სამუშაოებს, აკონტროლებს ამ სამუშაოებზე პერსონალის დაშვებას; ორგანიზაციას უკეთებს აირმაშველთა მორიგეობას, თვალყურს ადევნებს აირდამცველი აპარატურის ტექნიკურ მდგომარეობას, ორგანიზაციას უკეთებს აირსაშიშ ადგილებში ჰაერის ანალიზის სისტემატურად ჩატარებას.

აირმომარაგება - აირის მრეწველობის შემადგენელი ნაწილი.

აირმოწყობილობა - მარეგულირებელი, ჩამკეტი, მცველი არმატურა, საზომ-საკონტროლო ხელსაწყოები და ავტომატიზაციის საშუალებები, სანთურები, აგრეთვე აირის ხელსაწყოები და აპარატები, რომლებშიც აირი გამოიყენება საწვავად ორთქლისა და ცხელი წყლის მისაღებად, საკვების მოსამზადებლად და გათბობისათვის, აგრეთვე, ტექნოლოგიურ ნედლეულად.

აირსადენი - მილსადენი აირის ტრანსპორტირებისათვის.

აირსადენი გარე - აირსადენები მაგისტრალური აირსადენის გამანაწილებელი სადგურიდან აირის მომხმარებლებამდე (შენობებისა და ნაგებობების გარე კედლებამდე).

აირსადენი მაგისტრალური - ნაგებობა აირის შორეული ტრანსპორტირებისათვის მოპოვების ადგილიდან მოხმარების პუნქტამდე.

აირსადენი შიდა - აირსადენები სხვადასხვა დანიშნულების შენობებისა და ნაგებობების შიგნით.

აირსადენის ელექტროქიმიური კოროზიისაგან დაცვა - მიწისქვეშა ფოლადის აირსადენების კათოდური, სადრენაჟო და პროტექტორული დაცვა, რომელთა მიზანია, შესაბამისად, აირსადენებზე კათოდური პოლარიზაციის უზრუნველყოფა, მოხეტიალე დენების დაბრუნება მათ გამომწვევ წყარომდე (რკინიგზის, ელექტროფიცირებული საქალაქო ტრანსპორტის წევის ქვესადგურები) ან აირსადენის ნაცვლად თვით პროტექტორის (ანოდური ელექტროდის) დაშლა.

აირსადენის იზოლაცია - აირსადენის გარე ზედაპირის ანტიკოროზიული საფარი სპეციალური მასტიკებითა და შემოსახვევი მასალით (ნახ. 1). მიეკუთვნება იზოლაციის პასიურ სახეობას. საიზოლაციო მასალებისადმი წაყენებული მოთხოვნებია: ზედაპირის მონილითურობა, წყალშეუღწევადობა, ლითონთან კარგი მიკვრადობა, ქიმიური მედეგობა, მექანიკური სიმტკიცე, დიელექტრიკული თვისებები. გამოიყენება ბიტუმ-პოლიმერული, ბიტუმ-მინერალური და ბიტუმ-რეზინის მასტიკები. უარყოფითი ტემპერატურის პირობებში ბითუმის მასტიკებს პლასტიკურობის ასამაღლებლად და სიმყიფის შესამცირებლად უმატებენ პლასტიფიკატორს. ქალაქებსა და დასახლებულ პუნქტებში იყენებენ საქარხნო პირობებში დამზადებულ გაძლიერებული ტიპის იზოლაციას (0,1...0,15 მმ სისქის ბიტუმის გრუნტი, 2,5...3 მმ სისქის ბიტუმის მასტიკა, 3 ფენა მაარმირებელი ბადე და გარე შემოსახვევი ქაღალდის), რომლის საერთო სისქეა 9 მმ. შემოსახვევ მასალად უმეტესად გამოიყენება პოლივინილქლორიდის ან პოლიეთილენის ლენტი. დამცავ საიზოლაციო მასალად გამოიყენება აგრეთვე ეთილონის ემალი, პოლიურეთანი და სხვ. მილების საიზოლაციო მასალით შეხვევის ოპერაციის ჩასატარებლად გამოიყენება სპეციალური მანქანა (ნახ. 2).

აირსადენის კოროზიისაგან დაცვა - ღონისძიებათა კომპლექსი მიწისქვეშა ფოლადის აირსადენების დასაცავად ნიადაგისა და მოხეტიალე დენების კოროზიული ზემოქმედებისაგან.

აირსავსები პუნქტი - მცირე მწარმოებლურობის საწარმო (საამქრო), რომლის დანიშნულებაა თხევადი ნახშირწყალბადიანი აირების მიღება უპირატესად საავტომობილო ტრანსპორტით, მათი შენახვა და მომხმარებლებისათვის მიწოდება ბალონებით, აგრეთვე, ბალონების რემონტი, ტექნიკური შემოწმება და შეღებვა.

აირსავსები სადგური - საწარმო (საამქრო), რომლის დანიშნულებაა თხევადი ნახშირწყალბადიანი აირების მიღება რკინიგზის, წყლის, საავტომობილო და მილსადენი ტრანსპორტით, მათი შენახვა და მომხმარებლებისათვის მიწოდება ავტოცისტერნებითა და ბალონებით, აგრეთვე ბალონების რემონტი, ტექნიკური შემოწმება და შეღებვა.

აირსავსები საკომპრესორო სადგური - სადგური, რომელიც უზრუნველყოფს სატვირთო, სპეციალური და მსუბუქი ავტოსატრანსპორტო საშუალებების საწვავი ბალონების გამართვას შეკუმშული ბუნებრივი აირით.

აირსაშიში ადგილი - სათავსი (ნაგებობა, უბანი და ა.შ.), რომლის სამუშაო ზონაში მოსალოდნელია მავნე ან აფეთქებასაშიში ნივთიერებების დაგროვება ზღვულ დასაშვებ კონცენტრაციაზე მეტი რაოდენობით.

აირსაცავი - აირის შესანახი ბუნებრივად შექმნილი ან ხელოვნურად აგებული რეზერვუარი. არსებობს მიწისზედა და მიწისქვეშა. მიწისზედა აირსაცავებს ძირითადად ამზადებენ ლითონისაგან, რომლებსაც სფეროს (ნახ. 1), ცილინდრის ან წყლის წვეთის ფორმა აქვს. მიწისქვეშა საცავი ეკონომიურად გაცილებით ეფექტურია, ვიდრე მიწისზედა, რადგან მასში შეიძლება ასეულ მილიონობით კუბური მეტრი აირის შენახვა. მისთვის გამოიყენება აირის დაცარიელებული საბადოები, წყლიანი სამთო ფენები, მიტოვებული შახტები, გამოქვაბულები, გვირაბები და სხვ. მკვრივ სამთო ქანებში (გრანიტი, კირქვა, თიხა, ქვამარილი) მოწყობილ საცავებში შესაძლებელია აირების შენახვა გათხევადებულ მდგომარეობაში.

აირსილიკატი - უჯრედოვანი თბოსაიზოლაციო ბეტონი, რომელიც მიიღება დაფქული კვარცის ქვიშის, კირისა და წინასწარ მომზადებული შლამის (ცომის) ნარევის აფუებით აირწარმომქმნელის მეშვეობით და სხვასხვა პირობებში გამყარებით (ავტოკლავური დამუშავება ან გაორთქვლა).

აირღუმელი - აირის საწვავზე მომუშავე ღუმელი.

აირშეღწევადობა - მასალის უნარი გაატაროს აირი და ჰაერი. ხასიათდება განსაზღვრული სისქის მასალის ფენასა და ფართობზე განსაზღვრული დროის განმავლობაში გავლილი აირის მოცულობით. დამოკიდებულია აირშეღწევადობის კოეფიციენტზე, რომელიც ინდივიდუალურია თითოეული, კონკრეტული მასალისათვის.

აირწიდაბეტონი - ბეტონი, რომელშიც ძირითადი შემკვრელია ბრძმედის გრანულირებული წიდა, დაფქული ქვიშა ან ნაცარი და დანამატი-აქტივიზატორი (კირი, თაბაშირი ან თხევადი მინა); აირწარმომქმნელია ალუმინის პუდრი. ა. დამზადებული კონსტრუქციები საჭიროებს თბოტენდამუშავებას და სწრაფ განყალიბებას.

აირწინაღი - სასუნთქი ორგანოების და სახის დასაცავი ინდივიდუალური საშუალება (ნახ. 1). გამოიყენება მშენებლობაზე, სამთო და ქიმიურ მრეწველობაში, წისქვილკომბინატებში, ცემენტის და თაბაშირის წარმოებებში და მისთ.

აირწმენდა - სამრეწველო აირებიდან მინარევების გამოყოფის პროცესი

აკადემია - სახელმწიფო უმაღლესი სამეცნიერო დაწესებულება ან სპეციალური უმაღლესი სასწავლებელი. ა. არის ათენთან ახლოს მდებარე სკოლის სახელწოდება, რომელიც ჩვ.ერამდე 395 წელს დააარსა ფილოსოფოსმა პლატონმა (ნახ. 1, ათენის აკადემია). მეცნიერებათა ა. კოორდინაციას უწევს სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტების და სხვა სამეცნიერო-კვლევითი ორგანიზაციების საქმიანობას. სამეცნიერო ა. წევრები იყოფიან ნამდვილ წევრებად და წევრ-კორესპონდენტებად. მეცნიერს აკადემიკოსის წოდება ენიჭება სამუდამოდ. საქართველოში მოქმედებს შემდეგი აკადემიები: 1. მათემატიკის და ფიზიკის; 2. დედამიწის შემსწავლელ მეცნიერებათა; 3. გამოყენებითი მექანიკის, მანქანათმშენებლობის და მართვის პროცესების; 4. ქიმიისა და ქიმიური ტექნოლოგიების; 5.ბიოლოგიურ მეცნიერებათა; 6. ფიზიოლოგიის; 7. მედიცინის; 8. სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა; 9. საზოგადოებრივ მეცნიერებათა; 10. ენის, ლიტერატურის და ხელოვნების. ძველთაგან საქართველოში ცნობილი იყო გელათისა და იყალთოს აკადემიები.

აკადემიზმი (ფრანგ.) - 1. მიმართულება, რომელიც დაფუძნებულია კლასიკური ხუროთმოძღვრების ფორმებზე; 2. არქიტექტურული წარსულის მხატვრული იდეალებისა და პრინციპების ნებისმიერი კანონიზაცია.

აკანთი (ბერძ.) - სკულპტურული ორნამენტი, რომელიც ამავე სახელწოდების მცენარის სტილიზებული გამოსახულებაა (ნახ. 1) და საფუძვლად უდევს კორინთული კაპიტელის, კარნიზის, ფრიზის და სხვა არქიტექტურული ელემენტების დეკორს.

აკარქიტი - მოსაპირკეთებელი ფილები, დამზადებული მარმარილოსა და გრანიტის ნარჩენების, ღორღისა და ცემენტის დუღაბისაგან და შემოფენილი მარმარილოს ფირფიტებით. გამოიყენება სამრეწველო შენობების იატაკების დასაგებად და კედლების მოსაპირკეთებლად, როგორც დეკორატიული მასალა.

აკაცია - მიმოზისებრთა ქვეოჯახის მცენარეთა გვარი, რომელსაც საკმაოდ მკვრივი, მაგარი, მომწვანო-მოწაბლისფერი მერქანი აქვს. უმეტესად ეკლიანი ხეებია (ნახ. 1). განივკვეთში ნაქურთენს მცირე ზოლი უჭირავს, ძირითად ნაწილს კი შეადგენს გული. სიმკვრივე 600...820 კგ/მ³. იზრდება მშრალ უდაბნოებსა (მექსიკა, ავსტრალია) და ჭარბტენიან ადგილებში (ინდოეთი, მადაგასკარი). ცნობილია 750-მდე სახეობა, რომელთა ნახევარი გავრცელებულია ავსტრალიაში (იქ აკაცია ეროვნული ემბლემაა). როგორც სწრაფმზარდ მცენარეს რგავენ ფერდობების გატყიანებისა და ქალაქების გამწვანებისათვის. მერქანს იყენებენ ავეჯის წარმოებაში. სენეგალური აკაციასგან იღებენ გუმიარაბიკს. საქართველოში გავრცელებულია შემდეგი ჯიშები: ლეგა, აბანოზის, აბრეშუმა, თეთრი და ყვითელი აკაცია.

აკვამეტრია (ლათ.) - ნივთიერებაში არსებული წყლის რაოდეობრივი განსაზღვრის მეთოდი.

აკვაპანელი - მინის ბადით დაარმირებული, ეკოლოგიურად სუფთა, უნივერსალური, ცემენტის ფურცლოვანი ფილა. შესაძლებელია მისი მოღუნვა მშრალ მდგომარობაში (დასველების გარეშე) სიმრუდის რადიუსით ერთ მეტრამდე. გამოიყენება შენობის შიდა და გარე ზედაპირების მოსაპირკეთებლად (ნახ. 1. ვენტილირებადი ფასადი აკვაპანელის გამოყენებით: 1-აკვაპანელი; 2-ვერტიკალური საქუდე პროფილი; 3-ჰორიზონტალური საქუდე პროფილი; 4-ჰიდრო-ქარდამცავი ფირი; 5-მოღუნული პროფილი; 6-მინერალური ბამბის გამათბუნებელი; 7-ორთქლსაიზოლაციო ფირი; 8-თაბაშირბოჭკოვანი ფურცელი). წარმოადგენს იდეალურ საუძველს ფილების დასაგებად. მედეგია ტენიანი გარემოს მიმართ. ტექნიკური მონაცემები: სისქე 12,5 მმ, სიგანე - 900 მმ, სიგრძე - 1200...2400 მმ, სიმკვრივე მშრალ მდგომარეობაში - 1050 კგ/მ³, დრეკადობის მოდული - 5000 ნ/მმ², ცეცხლმედეგობის კლასი DIN 4102-ის მიხედვით - A1 (არა წვადი).

აკვარელი (ფრანგ.) - წყალში გასახსნელი საღებავი. გამოიყენება მშენებლობაში სამღებრო სამუშაოების შესასრულებლად, აგრეთვე ფერწერაში.

აკვარიუმი (ლათ.) - 1. შემინული ყუთი (ნახ. 1) ან დიდი წყალსაცავი, სადაც აშენებენ თევზებს, წყლის ცხოველებსა და წყალმცენარეებს; 2. დაწესებულება, სადაც უკვირდებიან და სწავლობენ ცოცხალ წყლის ცხოველებს, თევზებსა და წყალმცენარეებს.

აკვატინტა (იტალ.) - 1. ლითონის ფირფიტაზე სიმჟავით ამოჭმული გრავიურის სახეობა; 2. ამ წესით შესრულებული ნახატი

აკვატორია (ლათ.) - 1. პორტის დადგენილ საზღვრებში მოქცეული წყლის სივრცე; 2. ავიაც. ჰიდროაეროდრომის ნაწილი, რომელიც მოწყობილია ჰიდროთვითმფრინავების სადგომად და ასაფრენ-დასაფრენად.

აკვედუკი (ბელღარი) - ხიდი, რომელიც აგებულია ხევზე, მდინარეზე, გზაზე, რკინიგზაზე წყლის გადასაყვანად. ა. ასაშენებლად გამოიყენება ქვა, აგური, ლითონი, თუჯი, რკ.ბ.-ნი. ასეთი ნაგებობა შედგება საძირკვლისა და სანაპირო ბურჯებისაგან, რომლებზეც ეყრდნობა წყლის გადამყვანი მილები ან ეწყობა ღარები, კიუვეტები, არხები (ნახ. 1). ა. მშენებლობა დაიწყეს ჩვ.ერამდე VII საუკუნეში (ძვ. რომი, ეგვიპტე, ახლო აღმოსავლეთი, საბერძნეთი) დიდი ქალაქების წყალმომარაგებისათვის. დღეისათვის ყველაზე გრძელ ა. მიეკუთვნება: Catskill (190 კმ, ნიუ-იორკი, აშშ) და Colorado River (400 კმ, ლოს-ანჯელესი, აშშ). დიდი რაოდენობის ა. აშენებული ინგლისში ისეთი ქალაქების წყალმომარაგებისათვის, როგორიცაა მანჩესტერი, ლივერპული, ბირმინგემი.

აკვიზიტორი (ლათ.) - სატრანსპორტო ან სადაზღვევო საწარმოს თანამშრომელი ან აგენტი, რომლის ვალდებულებებში შედის ახალი ტვირთის ან ახალ დაზღვევათა მოპოვება

აკვიზიცია (ლათ.) - 1. აკვიზიტორის მიერ სადაზღვევო ან სატრანსპორტო კომპანიის ახალი კლიენტების მოზიდვა; 2. კომპანიის ყველა აქციის შესყიდვა ერთი პირის ან პირთა ჯგუფის მიერ, რაც საწარმოს შეძენას ნიშნავს. თუ აკვიზიცია კომპანიის ხელმძღვანელთა ან აქციონერების მესაკუთრეების თანხმობის გარეშე წარმოებს, ასეთ შემთხვევაში მას ,,მტრულს’’ უწოდებენ.

აკლდამა - სამურავი; ნაგებობა, რომელშიც მიცვალებული ასვენია. იხ. ლუსკუმა, სარკოფაგი, მასტაბა, მავზოლეუმი, პირამიდა.

აკომოდაცია (ლათ.) - შეგუება, ადაპტაცია.

აკომოდაცია თვალის - სხვადასხვა მანძილზე მყოფი საგნების გარჩევის უნარი და შეგუება; ორივე თვალის ბროლის სიმრუდის ისე შეცვლა, რომ საგნის გამოსახულება მოექცეს თვალის ბადურის სიბრტყეში.

აკომოდაციის პროცესი - მხედველობის სწრაფი გადატანა შორს მყოფი ობიექტიდან, ახლო ობიექტზე (მაგ., წიგნის ტექსტზე). ასაკის მატებასთან ერთად ეს პროცესი ნელდება.

აკრედიტება (ლათ., ვენდობი) - 1. ფინანს. ვინმესთვის რწმუნების მიცემა ფულის მისაღებად ან სავაჭრო ოპერაციების საწარმოებლად; 2. დიპლ. რწმუნების (აკრედიტივის) მიცემა უცხო სახელმწიფოს მთავრობასთან წარმომადგენლობისათვის; 3. ჟურნალისტის ოფიციალური დაშვება რაიმე საერთაშორისო კომფერენციაზე, სპორტულ შეჯიბრებაზე  და მისთანებზე.

აკრედიტივი (გერმ.) - უნაღდო ანგარიშსწორების ერთ-ერთი ფორმა.

აკრი (ინგლ.) - მიწის საზომი ერთეული დიდ ბრიტანეთსა და ჩრდ. ამერიკაში; 1 აკრ = 1/640 კვ.მილი = 4046,856 მ² = 0,4046856 ჰა.

აკრილნიტრილი - უფერო სითხე დამახასიათებელი სუნით. სიმკვრივე 806 კგ/მ³, დუღილის ტემპერატურა 77,3⁰C. კარგად იხსნება წყალში, ადვილად განიცდის პოლიმერიზაციას. გამოიყენება ქიმიური ბოჭკოს (პოლიაკრილნიტრილის), სინთეზური კაუჩუკის, პლასტმასების და სხვ. წარმოებაში.

აკროლეინი (ლათ.) - ორგანული ნაერთი, უფერო აქროლადი სითხე, მომწამლავი ნივთიერება.

აკროპოლისი (აკროპოლი) - ძველი ბერძნული ქალაქის ყველაზე მაღალი და გამაგრებული ნაწილი, ე.წ. ზედა ქალაქი. ქალაქის რელიგიური და პოლიტიკური ცენტრი. ა. იყო პირველადი დასახლებული ადგილი. მის გარშემო შენდებოდა ნაკლებად დაცული ე.წ. ქვედა ქალაქი. ის წარმოადგენდა ციხე-სიმაგრეს, რომელსაც ომიანობის დროს თავს აფარებდა ქალაქის მოსახლეობა. ა. ნანგრევებში (მიკენის, ათენის, არგოსის და სხვ.) ნაპოვნია მატერიალური კულტურის მრავალი ძეგლი. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ათენის ა. არქიტექტურული და ქანდაკების თვალსაჩინო ნიმუშები (დაახლოებით ძვ.წ. V საუკუნე). ათენის ა. შექმნილია არქეოლოგიური ნაკრძალი და მუზეუმი. ა. - ქართულად შიდაციხე, ზედაციხე, ზედაქალაქი - ჰქონდათ ძველ ქართულ ქალაქებსაც: მცხეთას, თბილისს, ქუთაისს, არქეოპოლისს, ანაკოფიას, ვანს და ა.შ. ბერძენი ისტორიკოსი დიონ კასიოს კოკეინი (155 ან 164-229 წწ.) თავის „რომის ისტორიაში“ აკროპოლისად იხსენიებს მცხეთის შიდაციხეს (ზედაციხეს), იგი მოგვითხრობს, რომ ძვ.წ. 65 წელს რომაელთა სარდალი გნეუს პომპეუსი იბერიაში შეიჭრა და მიაღწია აკროპოლისამდე. მცხეთის ამ ნაწილს არმაზციხე ეწოდებოდა. აკროპოლისში, როგორც წესი, ყოველთვის იდგა ქალაქის მფარველი ღმერთის ტაძარი. ყველაზე მეტად ცნობილია ათენის ა. (ნახ.1), რომელიც შეტანილია მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიაში.

აკროტერიონი (ბერძ.) - ფრონტონის კუთხეებზე მოთავსებული ქანდაკება ან სკულპტურულად შესრულებული ორნამენტული მოტივი (ნახ. 1).

აკუმულატორი (ლათ., შემკრები) - 1. მოწყობილობა, რომელშიც ხდება ელექტროობის დაგროვება შემდგომში მისი თანდათანობით დასახარჯავად; 2. საერთოდ, სხვადასხვა სახის ენერგიის დასაგროვებელი ხელსაწყო. მაგ., ორთქლის აკუმულატორი.

აკუმულაცია (ლათ.) - 1. ტექნ. რისამე (მაგ., ენერგიის) დაგროვება; 2. გეოლ. ორგანულ და მინერალურ ნივთიერებათა დაგროვება დედამიწის ზედაპირზე, წყლის ფსკერზე - ქარის, წყლის, ვულკანის და სხვ.

აკუსტიკა - მეცნიერება ბგერის შესახებ.

აკუსტიკა სამშენებლო - სამეცნიერო დისციპლინა, რომელიც შეისწავლის სათავსის, შენობისა და დასახლებული ადგილის ტერიტორიის ხმაურისაგან დაცვისა და მათთვის ოპტიმალური აკუსტიკური პირობების შექმნის საშუალებებს, უზრუნველყოფს ხმაურის ნორმალურ რეჟიმს. თანამედროვე ა.ს. მთავარი ამოცანაა შენობების ხმაურით დაბინძურების დონის შემცირება, რისთვისაც გამოიყენება: მსუბუქი ბეტონის კედლები, ბგერასაიზოლაციო საკედლე მასალები, ორმაგი შემინვის ფანჯრები, ხის შეფიცვრა და სხვ.

აკუსტიკური მასალა - მასალა, რომელიც გამოიყენება სათავსის შიგნით ხმაურის შთანთქმისათვის (ფიჭაპლასტი. ფოროპლასტი, ქაფპლასტი. მინერალური ბამბა, თაბაშირ-მუყაო და სხვ.) და ბგერის გარედან შიგნით შეღწევისაგან დასაცავად (მერქანბოჭკოვანი ფილები, მინის ბამბა, ფოროვანი რეზინი და სხვ.).

ალაბი - სიგრძის საზომი ერთეული აღმოსავლეთის ზოგ ქვეყანაში (68,8 სმ), დაახლოებით იგივეა, რაც ადლი.

ალაგე - საბიჯელი; ღობეზე გადასასვლელი, გადასაბიჯებელი ადგილი.

ალავერდის მონასტერი - დაარსდა VI საუკუნეში13 ასურელი მამათაგან ერთ-ერთის იოსებ ალავერდელის მიერ. მდებარეობს ალაზნის ველზე, კავკასიონის ქედის თოვლიანი მთების ფონზე, თელავიდან 20 კმ-ში. დღეს არსებული წმ. გიორგის ტაძარი XI ს-ის პირველ მეოთხედში ააგო კვირიკე კახთა მეფემ ძველი პატარა ეკლესიის ადგილას. იგი ერთ-ერთი უდიდესი საკათედრო ტაძარია (41,7 მ X 26,4 მ) საქართველოში, სიმაღლით 50 მ (ნახ. 1). ალავერდი XI საუკუნიდან საეპისკოპოსო ცენტრი და ეპარქიის მღვდელმთავართა რეზიდენცია იყო. ამავე საუკუნიდან ა. ტაძარი კახეთის სამეფო სახლის საძვალედაც იქცა. ტაძარი ერთ-ერთი უდიდესი საეკლესიო ნაგებობაა საქართველოში (41,7x26,4, სიმაღლე 50 მ-მდე). შენობის გეგმას საფუძვლად უდევს ჯვარი, რომლის სამი, ერთმანეთის ტოლი მკლავი ნახევარწრიული აბსიდებით მთავრდება და ქმნის ე. წ. ტრიკონქს. დასავლეთის მკლავი წაგრძელებულია, აქვს გვერდის ნავები. საკურთხევლის აბსიდის ორსავე მხარეს მოთავსებულია სამკვეთლოს და სადიაკვნეს ოთახები. გარედან შენობას სწორკუთხა მოხაზულობა აქვს. ჯვრის მკლავების გადაკვეთაზე აღმართული გუმბათი ოთხ ბურჯს ეყრდნობა. ჩრდილოეთით, სამხრეთით და დასავლეთით ტაძარს ღია გალერეები ჰქონდა, რომლებიც XIX საუკუნის დასაწყისში დაუნგრევიათ. ამ სამ მხარეს არის მოთავსებული ტაძრის შესასვლელებიც. შიდა სივრცე გამოირჩევა გრანდიოზულობითა და დახვეწილი პროპორციებით. ინტერიერს კარგად ანათებს ფართო კარ-სარკმელებიდან უხვად შემოსული სინათლე (გუმბათს 16 სარკმელი აქვს). მონუმენტური ფასადები ძუნწად არის მორთული (ეს კახეთის ძეგლების საერთო თავისებურებაა). დამახასიათებელია აღმოსავლეთი ფასადის აგებულება - ხუთი დეკორატიული თაღი და ორი ღრმა სამკუთხა ნიში. ტაძარი მოპირკეთებულია შირიმის მოზრდილი კვადრებით. ნაგებობა გადახურული ყოფილა ცისფრად მოჭიქული დიდი ზომის კრამიტის ფილებით, რომელთა ფრაგმენტები დღემდეა შემორჩენილი. შემორჩენილია აგრეთვე წარწერები. ტაძარში იოსებ ალავერდელის გარდა დაკრძალულია კახეთის მეფეები ალექსანდრე I და თეიმურაზ I.

ალათა - კარის ან ფანჯრის შეკრული ერთი ელემენტი, რომელიც ჩარჩოსთან მოძრავად ან უძრავადაა დამაგრებული.

ალათა ასაწევი - ალათა, რომელიც ჩარჩოს ზედა ძელთანაა დაკავშირებული და მოძრაობს ვერტიკალურად.

ალანიტი - იხ. ორტიტი.

ალაფხანა - მარცვლეულითა და ფქვილით მოვაჭრეთა რიგები XVIII-XIX სს. ძველ თბილისში. განლაგებული იყო თათრის მოედნის (ახლანდელი გორგასლის მოედანი) დასავლეთ მხარეზე.

ალაყაფის კარი - ბჭედი, ბჭის-კარი, ბჭე-კარი; გალავნის მთავარი შესასვლელი. კონსტრუქციის მიხედვით შეიძლება იყოს ერთფრთიანი, ორფრთიანი (ნახ. 1), გასაწევ-გამოსაწევი, ასაწევი, ასაწევ-საბრუნი და სხვ.

ალაყოჩი - დროებით გამართული სადგომი - ხის ან ნაბდისაგან მოწყობილი საზაფხულო კარავი მთაში, უმთავრესად თუშეთში.

ალბათობა - ამა თუ იმ განსაზღვრულ პირობებში რომელიმე შემთხვევითი მოვლენის შესაძლო წარმოქმნის ხარისხის რიცხვითი დახასიათება, რომელიც შეიძლება განმეორდეს განუსაზღვრელად რამდენჯერმე (მაგ., მიწისძვრა, გვალვა და სხვ.).

ალბათობათა თეორია - მათემატიკის დარგი, რომელიც განიხილავს შემთხვევითი მოვლენების კანონზომიერებას და მის გამოყენებას მასობრივ მოვლენათა შესასწავლად; ანუ ეს არის მათემატიკური მეცნიერება, რომელიც საშუალებას იძლევა ერთი შემთხვევითი მოვლენის ალბათობით მოვძებნოთ სხვა შემთხვევითი მოვლენის ალბათობა, რომელიც დაკავშირებულია პირველთან.

ალბედო - კოეფიციენტი, რომელიც განსაზღვრავს, თუ სხივური ენერგიის რა ნაწილს ირეკლავს ზედაპირი. გაითვალისწინება შენობებისა და ნაგებობების შიდა სივრცეში მზის რადიაციის გავლენით თბოშეღევადობის გაანგარიშების დროს.

ალბიტი - თეთრი ფერის ქანწარმომქმნელი მინერალი.

ალბუმინი - ცხოველური წარმოშობის წებოვანი ნივთიერება, რომლისაგან ხის წებოს ამზადებენ.

ალგებრა -  მათემატიკის ნაწილი, რომელიც სწავლობს სიდიდეებზე მოქმედებათა ზოგად კანონებს ამ სიდიდეების რიცხვობრივი მნიშვნელობისაგან დამოუკიდებლად.

ალგოლი (ინგლ.) - პროგრამირების ენის სახელწოდება, რომელიც დაამუშავეს სხვადასხვა ქვეყნის მეცნიერებმა, რომელთაც 1958-1960 წლებში ხელმძღვანელობდნენ დანიელი მათემატიკოსი ნაურა და ჰოლანდიელი მათემატიკოსი დიკსტრი. ალგოლი ერთ-ერთი გავრცელებული ენის სახეობაა, რომელიც მიიღეს პარიზის საერთაშორისო კონფერენციაზე 1960 წელს. ა. ძირითად სიმბოლოებს (ალფაბეტს) წარმოადგენენ ათობითი ციფრები (0-დან 9-მდე), ლათინური ალფაბეტი (26 პწკარედი და 26 მთავრული ასო), სასვენი ნიშნები, მათემატიკური და ლოგიკური ოპერაციების ნიშნები (+; −; <; >; /; ნ; ც და სხვ.), სხვადასხვა სპეციალური ფუნქციები (sin, cos, arctan, entier, sign, abs, sqrt, exp, რომლებიც შეესაბამებიან სინუსს, კოსინუსს, არკტანგენსს, ანტიეს, სიგნუმს, აბსოლუტურ სიდიდეს, კვადრატულ ფესვს, ექსპონენტას), სხვა სპეციალური  ნიშნები და ზოგიერთი ინგლისური სიტყვა (კერძოდ, begin - დასაწყისი, integer - მთელი რიცხვი, real - ნამდვილი რიცხვი, end - დასასრული და სხვ.). ძირითადი სიმბოლოებიდან გარკვეული წესით (გრამატიკით) იქმნება უფრო რთული კონსტრუქციები - ალგორითმის აღწერა.

ალგორითმი - 1. იმ მოქმედებათა ერთობლიობის ზუსტი და სრული აღწერა, რომელთა მკაცრად განსაზღვრული თანმიმდევრობით შესრულება განაპირობებს დასმული ამოცანის ამოხსნას; 2. გარკვეულ ფარგლებში ცვალებადი საწყისი მონაცემების სტანდარტული გარდაქმნის ერთიანი კონსტრუქციული მეთოდი (ზუსტად განსაზღვრულ მითითებათა ინსტრუქციების სისტემა) ან პროცესი. მრავალი სხვადასხვა ა. განიხილება ალგებრასა და რიცხვთა თეორიაში, აგრეთვე სხვა მათემატიკურ დარგებში. უმარტივესი ალგორითმებია: წესი, რომლითაც სრულდება არითმეტიკული მოქმედებები, ევკლიდეს, კვადრატული ფესვის ამოღების, n-ური რიგის დეტერმინანტის გამოსათვლელი, სარიუსის წესი - მე-3 რიგის დეტერმინანტის გამოსათვლელი, მატრიცის რანგის  გამოსათვლელი, დახარისხების, რეკურსიული, სემპლიქსური, ინფორმატიკაში გენეტიკური ალგორითმი და ა.შ. დამტკიცდა, რომ მრავალი ამოცანისათვის ა. არ არსებობს; 3. საკუთარი სახელის და «რიცხვი»-ს აღრევის შედეგად რაიმე ამოცანის ამოსახსნელად საჭირო მათემატიკურ მოქმედებათა ერთობლიობა.

ალებასტრი (ალაბასტრონი - ქალაქი ძვ. ეგვიპტეში) - წყლიანი სულფატების ჯგუფის თაბაშირის წმინდამარცვლოვანი, მარმარილოსებრი, მკვრივი მინერალის სახესხვაობა.

ალევრიტი (ბერძ.) - დანალექი ფხვიერი ქანი, დედაქანის დაშლის პროდუქტი (ნახ. 1). შედგება წვრილი (0,1…0,01 მმ ზომის) ნამსხვრევი დაკუთხული მასალისაგან. მარცვლების ზომის მიხედვით ა. გარდამავალია ქვიშასა და თიხას შორის. წარმოშობით ქვიშისაგან არ განსხვავდება. ალევრიტს განეკუთვნება მტვერი, შლამი, ლიოსი და სხვა. ა. გამოიყენება ცემენტის დამზადებისას.

ალეია - სატრანსპორტო ან ფეხით მოსიარულეთა გზა შემორგული ორივე მხრიდან ხეებით, ბუჩქებითა და მისთ. (ნახ. 1). ა. ტიპი (სწორხაზოვანი, მრუდხაზოვანი) განისაზღვრება პარკის (ბაღის) არქიტექტურული ჩანაფიქრის მიხედვით. ხეები და ბუჩქები შეიძლება იყოს თავისუფლად მზარდი ან ფორმირებული. სასურველია ხეები იყოს კომპაქტური ვარჯის მქონე; წიწვოვანი ჯიშებიდან უპირატესობა ენიჭება ნაძვს, კიპარისს, სოჭს, ფიჭვს, ლარიქსსა და სხვ. ჯიშებს, ხოლო ფოთლოვანიდან გამოიყენება - ცაცხვი, მუხა, თელა, რცხილა, წიფელი, თელა, არყის ხე, ნეკერჩხალი და სხვ. საშუალოდ ხეებს შორის დაშორება აიღება 5 მ, როლო რიგებს შორის 10 მ; ეს ზომები შეიძლება შეიცვალოს გამოყენებული ხეების ვარჯის ზომებზე დამოკიდებულებით. ა. აქვს მთელი რიგი ფუნქციებისა, რომელთაგან აღსანიშნავია: მზის სხივებისაგან დაცვა, ჰაერის გაწმენდა და ფილტრაცია მავნე ნაწილაკებისაგან, მტვრისა და კვამლისაგან, ნისლსა და წვიმაში ორიენტაცია, ქარისაგან დაცვა, ფრინველებისა და პატარა ცხოველებისათვის თავშესაფრის მოწყობა, ხმაურისაგან დაცვა, ლანდშაფტის გალამაზება, მყუდრო გარემოს შექმნა დამსვენებელთათვის და ა.შ.

ალესვა - ლითონის სამუშაო იარაღის (დანის, სახრახნისის, ცულის, ხერხის პირის, ლურსმნისა და სხვ.) ჭრის უნარიანობის ამაღლების პროცესი.

ალექსანდრიის შუქურა - მსოფლიოს შვიდ საოცრებათაგან ერთ-ერთი; მდებარეობდა ქ. ალექსანდრიაში (ეგვიპტე), აშენდა ძვ. წ. 279 წელს მე-3 საუკუნეში. მან ფუნქციონირება შეწყვიტა და თითქმის სრულიად დაინგრა მე-14 საუკუნეში მომხდარი ორი ძლიერი მიწისძვრის შედეგად. მისი ნარჩენები ნაპოვნი იქნა მყვინთავების მიერ 1994 წელს, შემდეგ კი სატელიტური ფოტოებით შუქურის დანარჩენი ნაწილები აღმოაჩინეს. შუქურა ნაგები იყო მარმარილოს ფილებით, სიმაღლე 150 მეტრს აღწევდა. შუქურა შედგებოდა მარმარილოს სამი კოშკისაგან (ნახ. 1). ქვედა, პირველი კოშკი, სწორკუთხა ნაგებობა იყო და მასში ის ხალხი ცხოვრობდა, ვინც შუქურას ემსახურებოდა. მის ზემოთ იდგა შედარებით პატარა, რვაკუთხოვანი კოშკი, საიდანაც სპირალური კიბეებით მესამე კოშკში ადიოდნენ. ზედა კოშკს ცილინდრის ფორმა ჰქონდა. მის თავზე მუდმივად ენთო ცეცხლი, რომელიც ღამით გზას უნათებდა ხომალდებს. შუქურას თავზე აღმართული იყო ზევსის ქანდაკება. გაშლილი ზღვიდან შესაძლებელი იყო შუქურას დანახვა 50 კმ-ის მანძილიდანაც კი.

ალექსანდრიტი - ქრიზობერილის სახესხვაობა, დღის სინათლეზე ზურმუხტოვანი მწვანე, ხელოვნურ განათებაზე მოიისფრო-მოწითალო ფერის, პირველი კლასის ძვირფასი ქვა. გვხვდება: ბრაზილიაში, აშშ-ში, შრი-ლანკასა და ზიმბაბვეში, აგრეთვე ბირმასა და რუსეთში.

ალექსანდრიტის კატისთვალი - ალექსანდრიტი, რომელიც მოგვაგონებს კატის მოციმციმე თვალს.

ალვის ხე - ტირიფისებრთა ოჯახის ფოთოლმცვივანი მცენარე (ნახ. 1). სიმაღლეში იზრდება 40 მ-მდე, აქვს ვიწრო პირამიდული ქერქი. ყინვაგამძლე და სწრაფმზარდია. გაღიავებული დრეკადი ვარჯი ქარს ადვილად ატარებს და ირწევა. ალვის ხის სამშობლოა ავღანეთი და შუა აზია. კულტივირებულია კავკასიაში. კარგი სახეივნო ჯიშია. შესანიშნავია ქარსაფარი ზონების გასაშენებლად. 15...20 წლისა უკვე საშენ მასალას იძლევა. მის მსუბუქ გამძლე მერქანს ქაღალდის წარმოებაში იყენებენ.

ალვის ხე ბალზამის - 30 მ-მდე სიმაღლის და 80 სმ-მდე დიამეტრის სწრაფმზარდი ხე, გაშლილი, კვერცხის ფორმის ვარჯით. იზრდება მდინარეების გასწვრივ. გამოიყენება ცელულოზა-ქაღალდის წარმოებაში, ბაღ-პარკების გასაშენებლად და სხვ. მისი სამშობლოა ჩრდილოეთ ამერიკა.

ალი - წვა აირად ფაზაში, რომელსაც თან ახლავს გამოსხივება და სითბოს გამოყოფა.

ალიანსი (ფრანგ.) - რამდენიმე ორგანიზაციის, საწარმოს, პირის კავშირი და, როგორც წესი, საერთაშორისო გაერთიანება ხელშეკრულების საფუძველზე.

ალიბჭე - არხი, რომელსაც აირები ღუმელიდან კვამლსადენში გადაჰყავს.

ალიგნინი - ფაშარი და ნაოჭებიანი, თითქმის დაუწნეხავი ცელულოზის ფურცლები, რომლებიც ცვლის ჰიგროსკოპიულ ნივთიერებებს ტექნიკის სხვადასხვა დარგში.

ალიდადა - გეოდეზიური და ასტრონომიული კუთხსაზომი იარაღი, სახაზავის მსგავსი, რომელიც ბრუნავს ლიმბის (დანაყოფებიანი წრის) გარშემო (ნახ. 1).

ალიენაცია (ინგლ.) - 1. ქონების გასხვისება; 2. აქციის, კაპიტალის, ფასეულობათა მფლობელის შეცვლის ოპერაცია, ე.ი ერთი პირის კუთვნილი ქონების გადაცემა საკუთრებაში.

ალიზი - საშენი მასალა, მზეზე გამომშრალი, გამოუწვავი აგური.

ალის გავრცელება - ზედაპირზე ალის მოდება.

ალის გავრცელების ინდექსი - შედარებითი მაჩვენებელი, გამოხატული განუსაზღვრელი რიცხვით, რომელიც მიღებულია მასალის შემოწმებისას, როცა ხდება დროში ალის გავრცელების ვიზუალური გაზომვა.

ალის მდგრადობა - მდგომარეობა, როდესაც ალს უჭირავს უცვლელი მდგომარეობა სანთურის გამომავალი ნახვრეტის მიმართ.

ალიტი (რუს.) - სამკალციუმიანი სილიკატი 3CaO∙SiO₂, ერთ-ერთი ძირითადი ხელოვნური მინერალი, რომელიც წარმოიქმნება ცემენტის კლინკერის გამოწვის დროს. კლინკერის ყველაზე მთავარი მინერალი, განსაზღვრავს პორტლანდცემენტის გამაგრების სიჩქარეს, სიმტკიცეს და სხვა თვისებებს. მისი შემცველობა კლინკერში არის 45...60%.

ალიტირება - ნიკელის შენადნობების, ფოლადისა და თუჯის ნაკეთობების ზედაპირების გაჯერება ალუმინით 20 მკრ...1,2 მმ სიღრმეზე მხურვალმედეგობის ასამაღლებლად (ხენჯთმედეგობა).

ალკაზარი (ესპ.) - ესპანეთში: ციხე-სიმაგრე ან მეფის სასახლე. ასეთი ციხე-სიმაგრეები ესპანეთში აშენებული იქნა ისეთ ქალაქებში, როგორებიცაა: ტოლედო, სევილია, გრანადა, საგოვია (ნახ. 1., საგოვიის ალკაზარი) და სხვ.

ალკალიმეტრია - მოცულობითი ქიმიური ანალიზის მეთოდი, რომელსაც იყენებენ რაიმე ნივთიერებაში ტუტის რაოდენობის გასარკვევად.

ალკოვი (ფრანგ.) - ნიში ოთახში ან სხვა სათავსში. ძირითადად გამოიყენება საძინებლად (ნახ. 1), აგრეთვე ოთახისშიდა კიბის მოსაწყობად, სასაუბრო ადგილად და სხვ. ა. გაფორმებული კლასიკურ, ბაროკოს, ქანთრის, მოდერნის, მარაკეშის, ჰაი-ტეკის, მინიმალიზმის და მისთ. სტილში, შემოქმედების იდეების მთელი ოკეანეა ინდივიდუალური კომფორტის ფორმირების საქმეში.

ალმასი (ბერძ., დაუძლეველი, სწორუპოვარი, უბადლო) - ხალასი ნახშირბადის ჯგუფის წყლისებრ გამჭვირვალე, ან მოცისფრო, ლურჯი, ყვითელი, იშვიათად შავი ფერის უპირველესი ძვირფასი ქვა. ხელოვნურად, გარკვეული წესით დაწახნაგებულ ა. ბრილიანტი ეწოდება. შეუცვლელი მასალაა ქვის საჭრელი მრგვალი ლითონის ხერხის კბილების დასამზადებლად.

ალმასი სინთეზური - ხელოვნური ალმასი, რომელიც მიიღება გრაფიტისაგან მაღალი წნევისა და ტემპერატურის პირობებში. გამჭირვალობა დამოკიდებულია დამზადების ტექნოლოგიაზე, ხშირად არის გაუმჭვირი ან ნახევრად გამჭირვალე, ფერი - შავიდან თეთრამდე. კრისტალის ხაზოვანი ზომები 1...2 მმ. აქვს ბუნებრივი ალმასის სტრუქტურა და თვისებები. არსებობს ჩვეულებრივი, ამაღლებული და მაღალი სიმტკიცის. გამოიყენება აბრაზიული ინსტრუმენტების დასამზადებლად, დამყვანი და მისახეხი სამუშაოებისათვის, აგრეთვე სამკაულების მოსართავად.

ალოკაციური ფუნქცია - სახელმწიფო შემოსავლებისა და ხარჯების პოლიტიკის ნაწილი, მიმართული ეკონომიკაში განსაზღვრული სახის საქონლისა და მომსახურების წარმოებისათვის. სახელმწიფოს ა.ფ. აუცილებლობითაა განპირობებული, ვინაიდან განსაზღვრული სახის დოვლათი, რომელიც საზოგადოებრივი საქონლის სახელწოდებითაა ცნობილი, არ შეიძლება საბაზრო ფასით მიეწოდოს საზოგადოებას.

ალონჟი (ფრანგ.) - თამასუქზე მიმაგრებული დამატებითი ფურცელი - სათავდებო საგარანტიო ბარათი, ავალი.

ალოტროპია (ბერძ.) - ერთი და იმავე ქიმიური ელემენტის არსებობა სხვადასხვა მარტივი ნივთიერების სახით.

ალპარი - ფასიანი ქაღალდების, ვალუტის, თამასუქის საბირჟო კურსის ტოლობა ნომინალთან.

ალპინარიუმი - ბოტანიკური ბაღის, სკვერის ან პარკის ქვებით გაწყობილი ნაწილი, რომელიც ასახავს მთის ლანდშაფტს და მის ფლორას. დამახასიათებელია დაბალი ალპური მცენარეულობის შეთავსება კლდეებთან, წყალთან (ნახ. 1). ეწყობა ხელოვნურად შექმნილ მცირე სიმაღლის ქვიან გორაკზე. მცენარეები უმეტესად რეგიონალური პრინციპით ან ფიტოცენოზების მიხედვით ირგვება (სუბალპური ტყე, სუბალპური ბუჩქები, სუბალპური მდელო, ალპური მდელო, ალპური ხალები, თოვლის სარტყელი და სხვ.). ა. ბუნებრივ იერს აძლევს ხელოვნური ნაკადული, რუ, ჩანჩქერი, ტბორი და სხვ. როგორც სამეცნიერო-კვლევითი და დეკორატიული ნაკვეთი ა. შეიქმნა ბოტანიკურ ბაღებთან ერთად, ხოლო ბაღ-პარკებში XX საუკუნის დასაწყიში გაჩნდა. ა. უმეტესად აშენებენ კარპატების, კავკასიის, ალტაისა და სხვა სუბალპური და ალპური მდელოების მცენარეულობას. მსოფლიოში ცნობილია ედინბურგის (შოტლანდია), პრაღის (ჩეხეთი), ინსბრუკის (ავსტრია) და სხვ. ბოტანიკური ბაღების ა. საქართველოში ა. მოწყობილია ბაკურიანსა და სტეფანწმინდაში, სადაც თავმოყრილია მთავარი კავკასიონისა და სამხრეთ მთიანეთის ალპური მცენარეულობა.

ალსეკო (იტალ.) - მშრალ კედელზე წყლიანი საღებავით შესრულებული ნახატი.

ალსიფერი - იხ. სენდასტი.

ალტანკა - სკვერის (ბაღის) ნაგებობა, მსუბუქი აჟურული კონსტრუქციისა, გაწყობილი მაგიდით, სკამებითა და სხვა საბაღე ავეჯით. გამოიყენება დასასვენებლად, აგრეთვე მზისა და წვიმისაგან თავის შესაფარებლად (ნახ. 1). ძირითადად ამზადებენ ხის, პლასტმასის და ლითონის კონსტრუქციებისაგან.

ალტიმეტრი (ლათ.) - იხ. გეოდეზიური სიმაღლის საზომი.

ალუმელი - ძნელდნობადი შენადნობი ნიკელის, ალუმინისა და მანგანუმისა; იყენებენ თერმოელექტრული პირომეტრების დასამზადებლად.

ალუმინი (ლათ.) - მოვერცხლისფრო-თეთრი მსუბუქი ლითონი, პლასტიური, ჭედადი, კარგი თბო- და ელექტროგამტარი, ქიმიურად აქტიური, ადვილად იჟანგება და იფარება Al₂O₃ -ის მკვრივი აფსკით, რაც განაპირობებს მის კოროზიამედეგობას. მისი მტვერი (ფხვნილი) ფეთქებადსაშიშია, მტვრის ფეთქებადობის ქვედა ზღვარია 40...50 მგ/ლ. გამოიყენება სხვადასხვა მალეგირებელ დანამატად ფოლადის წარმოებაში, მშენებლობაში, ქიმიური აპარატურის და ტარის, ელექტროგამტარების, კონდენსატორების დასამზადებლად, ლითონების მისაღებად ელექტროთერმული მეთოდით და ალუმინოთერმიაში ლითონების შესადუღებლად, საყოფაცხოვრებო, მხატვრული და დეკორატიული ნაკეთობის დასამზადებლად (გემების, საავიაციო და საავტომობილო მრეწველობაში, ელექტროტექნიკაში, რადიოტექნიკასა და მეტალურგიაში)

ალუმინის კონსტრუქციები - სამშენებლო კონსტრუქციები და ნაკეთობები, რომელთა საფუძველია ალუმინის შენადნობები ან ტექნიკური ალუმინი. მისი მთავარი ღირსებებია: სიმსუბუქე, სიმტკიცე, ხანგამძლეობა, კარგი დეკორატიული თვისებები და ესთეტიკურობა, ეკოლოგიურობა, საიმედოობა, პრაქტიკულობა, მედეგობა აგრესიული გარემოს მიმართ, არ საჭიროებს შეღებვას; ნაკლია: თანაბარმტკიცე შეერთებების შესრულების სირთულე (განსაკუთრებით შენადუღი შეერთების), დაბალი დრეკადობის მოდული (დაახლოებით 3-ჯერ ნაკლები, ვიდრე ფოლადის), მაღალი ღირებულება და სხვ. კონსტრუქციების დასამზადებლად გამოიყენება თხელი (1 მმ-მდე სისქის) ფურცლოვანი და დაწნეხილი პროფილები განივკვეთის ეფექტური ფორმით. ა.კ. გამოიყენება ფანჯრების, კარებების, აივნების, ვიტრინების (ნახ. 1), ფარდულების წარმოებაში, შენობის ინტერიერისა და ექსტერიერის მოსაწყობად, მსუბუქ გადახურვებში (ნახ. 2: ალუმინის წიბოვანი გუმბათი) და სხვ. საქართველოში ნაკლებად გამოიყენება ადგილობრივი ნედლეულის ბაზის უქონლობის გამო.

ალუმინის პუდრი - ალუმინის წვრილდისპერსიული ფხვნილი, რომლის წყლიანი სუსპენზია გამოიყენება აირწარმომქმნელი უჯრედოვანი ბეტონის (აირბეტონის) და სხვა ფოროვანი ნაკეთობების მისაღებად.

ალუმინის შენადნობები - შენადნობები ალუმინის საფუძველზე, რომელსაც დამატებული აქვს სპილენძი, მაგნიუმი, თუთია, სილიციუმი, ლითიუმი, კადმიუმი, მარგანეცი, ცირკონიუმი, ბერილიუმი, ტიტანი და სხვ. ელემენტები. ა.შ. ახასიათებს მაღალი მექანიკური თვისებები და დაბალი სიმკვრივე, მაღალი ელექტრო- და თბოგამტარობა, კარგი კოროზიამედეგობა. ძირითადად ორ ჯგუფად იყოფა: სამსხმელო და კონსტრუქციული. თავის მხრივ კონსტრუქციული იყოფა თერმულად დამუშავებულად და თერმულად დაუმუშავებლად. თერმული დამუშავებისათვის იყენებენ გამოწვას, წრთობას და დაძველებას. ა.შ. გამოიყენება მშენებლობაში, მანქანათმშენებლობაში, საყოფაცხოვრებო ტექნიკაში, თვითმფრინავთმშენებლობაში და სხვ. წარმოების მოცულობის მხრივ ა.შ. მეორე ადგილი უჭირავს შავი ლითონების შემდეგ.

ალუმინიტი სამკალციუმიანი - 3CaO∙Aℓ₂O₃ კლინკერშია 4...12% რაოდენობით, არის ყველაზე აქტიური მინერალი, სწრაფად რეაგირებს წყალთან. ის ბეტონის სულფატური კოროზიის გამოწვევის მიზეზია და ამიტომ მისი რაოდენობა სულფატმედეგ პორტლანდცემენტში შეზღუდულია 5%-მდე.

ალუმინოთერმია (ალუმოთერმია) - ლითონებისა და მათი შენადნობების, აგრეთვე არალითონების მიღების მეთოდი, რომელიც ემყარება ოქსიდებიდან ლითონური ალუმინით აღდგენას. ალუმინით დაჟანგვის პროცესი ეგზოთერმულობა განაპირობებს გამდნარი ლითონისა და წიდის მიღებას, რაც მათი განცალკევების საშუალებას იძლევა; ა. ფართოდ გამოიყენება მანგანუმის, სპილენძის, რკინის, ვოლფრამის, თუთიას და სხვა ლითონთა შენადნობების მისაღებად.

ალუმინსილიკატები - ჯგუფი ფართოდ გავრცელებული მინერალებისა, რომლებსაც განეკუთვნება მინდვრის შპატები, ქარსები, თიხის მინერალები და სხვ.

ალუმინსილიკატების ჯგუფი - ლითოსფეროში მე-2 ადგილი უჭირავს თიხამიწას – Al₂0₃. მისი სიმაგრეა 9, რეაქციაში შედის კაჟმიწასთან და წარმოქმნის ალუმინსილიკატების ჯგუფს. მათგან ბუნებაში ყველაზე მეტად გავრცელებულია კალიუმისა და ნატრიუმის მინდვრის შპატები. გამოფიტვის შედეგად, მინდვრის შპატები იშლება თიხად, ხოლო მაღალ ტემპერატურაზე დნება.

ალუმინფერიტი ოთხკალციუმიანი - 4CaO∙Aℓ₂O₃∙Fe₂O₃ კლინკერში შედის 10...20% რაოდენობით. გამოირჩევა ზომიერი სითბოგამოყოფით და გამაგრების სიჩქარის მიხედვით იკავებს შუალედ ადგილს ალიტსა და ბელიტს შორის.

ალუნდი - ელექტროკორუნდის დასახელება ამერიკულ ტექნიკურ ლიტერატურაში.

ალუპლასტი - 1. პროფილი ალუმინისა და პლასტიკისაგან. გამოიყენება მსუბუქი ტიხრებისათვის (ნახ. 1) და შენობების ფასადების მოპირკეთებისათვის; 2. ალუმინისა და პლასტმასის (ნახ. 2) პროფილები ალუმინისა და მეტალოპლასტმასის კარ-ფანჯრებისათვის.

ალფა-სპექტრომეტრი - რადიოაქტიური ბირთვების მიერ გამოსხივებული ნაწილაკების ენერგიის საზომი ხელსაწყო.

ალფენოლი - რბილი შენადნობი, რომელსაც მაგნიტური თვისებები აქვს.

ალფერი - რკინისა და ალუმინის რბილი შენადნობი.

ამალგამა (ფრანგ.) - ხსნარი ან შენადნობი, რომელიც მიღებულია ვერცხლისწყალთან სხვა ლითონის შერევით.

ამალგამაცია - 1. ამალგამის მიღება; ლითონის გახსნა ვერცხლისწყალში; 2. ლითონის დაფარვა ვერცხლისწყლით; დაამალგამება; 3. ოქროს და ვერცხლის მიღება ფხვიერი მადნისაგან; 4. სხვადასხვა რისამე შეერთება, შერწყმა.

ამანკო - დანაკლისი, უკმარობა.

ამარანტი - ტროპიკული ხის ჯიში. მერქანი წითელი ან წითელ-მოცისფრო შეფერილობისაა, მკვრივია, დამუშავებისას გამოყოფს არასასიამოვნო სუნს. გამოიყენება ანათალი შპონისა და ავეჯის წარმოებაში. ა. სამშობლო სამხრეთ ამერიკაა.

ამარტი - კვარცის ნაირსახეობა; ეშმი, იასპი.

ამბალაჟი (ფრანგ.) - 1. შესაფუთავი მასალა; 2. შეფუთვის ხარჯი.

ამბარა - სხვადასხვა კონსტრუქციის დასაბმელ-დასამაგრებელი საშუალება (მაგ., ტვირთის, გემის, მოწყობილობის და სხვ.).

ამბარი - 1. ბეღელი. ხორბლეულის შესანახი, უმთავრესად ხის ნაგებობა; 2. ხორბლის ან ფქვილის შესანახი ყუთის მსგავსი დიდი ტევადობის სათავსი.

ამბიონი (ბერძ.) - 1. ადრინდელი ქრისტიანული ტაძრის გუმბათის ქვემოთ ან პატრონიკეს სწვრივად მოთავსებული კათედრა; 2. სამქადაგებლო, საფსალმუნე; ქადაგების წარმოსათქმელად მოწყობილი შემაღლებული ადგილი საკურთხევლის წინ.

ამბრაზურა (ფრანგ.) - 1. სადგომისკენ გაფართოებული ფანჯრის ხვრეტი; 2. სათოფური; ციხე-სიმაგრის, თავდაცვით ნაგებობასა და ჯავშნიან კოშკებში სროლისათვის დატანებული სარკმელი (ნახ. 1). გამოიყენებოდა ქვემეხის, ნაღმსატყორცნის ან ტყვიამფრქვევის სასროლად.       

ამეთვისტო (ბერძ.) - კვარცის იისფერი სახესხვაობა. საიუველირო ქვა.

ამიაკი - მწვავე სუნის მქონე უფერო აირი, რომელიც წარმოადგენს აზოტისა და წყალბადის ნაერთს - NH₃; მისი წყალში გახსნით მიიღება ნიშადურის სპირტი NH₄Cl. სიმკვრივე: თხევად მდგომარეობაში 681,4 კგ/მ³, აირულში 0,7714 კგ/მ³. დუღილის ტემპერატურა -33,35⁰C. გამოიყენება აზოტმჟავას, ამონიუმის მარილების, შარდოვანას, სინილური მჟავების, სოდის მისაღებად; წყალში გახსნილი ა. - როგორც თხევადი სასუქი, აგრეთვე მაცივრებში მუშა ნივთიერების სახით.

ამინომჟავები - ორგანული ნაერთების კლასი, რომელთაც მჟავების თვისებებიც აქვთ და ამინებისაც.

ამინოპლასტი - კარბამიდულ ფისებზე დამზადებული პლასტმასი. ა. შარდოვანა-ფორმალდეჰიდურ ფისზე დამზადებული ა. არამდგრადია ტენისა და ტემპერატურის მიმართ (ექსპლუატაციის ტემპერატურა 90⁰C-მდე). ა. მელამინო-ფორმალდეჰიდურ ფისზე - მდგრადია ადუღებულ წყალში, თბომედეგია (150⁰C-მდე), არატოქსიკურია. ა. გამოდის დაწნეხილი ფხვნილის (შემავსებელი - სულფიდური ცელულოზა, ბამბის ბოჭკო, აზბესტი), ფენოვანი პლასტიკების და ქაფმასალების სახით. დაწნეხილი ფხვნილი გადამუშავების შემდეგ გამოიყენება სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო ნაკეთობების დასამზადებლად, როგორიცაა ელექტრომანათებელი მოწყობილობების დეტალები, ტელეფონის, ტელევიზორის, რადიომიმღების კორპუსები, ნაირგვარი ფურნიტურა. არატოქსიკური ა. აკეთებენ საოჯახო ჭურჭელს. აზბესტის მასა გამოიყენება ჩამრთველების, ამომრთველების, გადამრთველების, სანთებელების დასამზადებლად. ფენოვანი პლასტიკები ფართოდაა გავრცელებული, როგორც მოსაპირკეთებელი და დეკორატიული მასალები მშენებლობაში, საავეჯო მრეწველობაში, ტრანსპორტზე. ქაფმასალები შეუცვლელია, როგორც თბო- და ბგერასაიზოლაციო მასალა.

ამლიტუდა პიკური - რაიმე სიგნალის გავრცელებისას (რხევის) მაქსიმალური გადახრა წონასწორობის მდგომარეობიდან.

ამოზნექილი არე - ევკლიდური (აფინური) სივრცის ამოზნექილი არე ეწოდება D არეს, თუ ამ არეს ნებისმიერი ორი A და B წერტილების შემაერთებელი მონაკვეთის ყველა წერტილი ეკუთვნის ამავე არეს.

ამოზნექილი ზედაპირი - სამგანზომილებიან ევკლიდეს სივრცეში ზედაპირს ეწოდება ამოზნექილი (ზევით), თუ ამ ზედაპირის ყოველ წერტილში მხები სიბრტყე მდებარეობს მოცემული ზედაპირის ზემოთ. დეკარტის კოორდინატთა სისტემაში: თუ z = f(x,y) არის ამოზნექილი ზედაპირის განტოლება, ხოლო z = Ax + By + C - მისი მხები სიბრტყის განტოლება, მაშინ ადგილი აქვს უტოლობას: f(x,y) ≤ Ax+By+C.

ამოზნექილი სიმრავლე - ევკლიდეს ან აფინური სივრცის წერტილთა სიმრავლე, რომელსაც ის თვისება აქვს, რომ მისი ნებისმიერი ორი წერტილის შემაერთებელი მონაკვეთი მთლიანად ამ სიმრავლეს ეკუთვნის. ამოზნექილი სიმრავლის მაგალითებია სფერო, კუბი, ნახევარსივრცე და სხვ.

ამოზნექილი სხეული (ფიგურა) - სხეული, რომლის წერტილთა სიმრავლე არის ამოზნექილი სიმრავლე.

ამოზნექილი წირი სიბრტყეზე - თუ წირის განტოლება სიბრტყეზე მოცემულია ცხადი სახით y = f(x), მაშინ მოცემულ წერტილში წირს ეწოდება ამოზნექილი ზემოთ (ან ქვემოთ), თუ ამ წერტილის მომცველი რკალის რაიმე უბანზე რკალი მოთავსებულია თავისი ქორდის ზევიდან (ან ქვევიდან) ანუ გვაქვს უტოლობა f "(x) < 0 (ან  f " (x) > 0); იგულისხმება, რომ f (x) -ს აქვს პირველი და მეორე წარმოებული.

ამონაგი (რუს. Футеровка) - ცემენტის წისქვილების, გამოსაწვავი ღუმელების, საცეცხლისების, საკვამლე მილების, ქიმიური აპარატების, აბაზანების და სხვათა დამცავი შიდა მოპირკეთება მაღალი ტემპერატურის ზემოქმედებისაგან, რისთვისაც გამოიყენება ცეცხლგამძლე აგური, ცეცხლმედეგი და ქიმიურად მდგრადი მასალებისაგან დამზადებული ჯავშანფილები და სხვა. დანიშნულების მიხედვით შეიძლება იყოს ცეცხლგამძლე, ქიმიურად მედეგი და თბოსაიზოლაციო.

ამონაზარდი - მერქნის მანკი, შენაზარდი ან უკვე შეზრდილი ჭრილობა, რომელიც ხეს ხვრელის მაგვარი სივრცის სახით რადიალურად გასდევს და ქერქის ნარჩენებით ან მკვდარი ქსოვილითაა შევსებული. ცნობილია ა. შემდეგი სახეები: გამჭოლი, დახურული, ერთმხრივი, მუქი, ღია, ღია ფერის, ყლორტშუა და შეზრდილი.

ამონაკირი - საქვაბე დანადგარის გარე კედლები, რომლებიც გამოყოფენ მის საცეცხლეს და აირმავლებს გარემოსაგან. მზადდება წითელი აგურის ან ცეცხლგამძლე (შამოტის) აგურისაგან.

ამონალი - ამონიუმის გვარჯილის ფეთქებადი ნივთიერება, რომელშიც შედის დისპერსული ალუმინი. ალუმინი ზრდის აფეთქების სითბოს. ა. აქვს აფეთქების სითბო 1,5-ჯერ მეტი, ვიდრე ნიტროგლიცერინს. დეტონაციური თვისებების ასამაღლებლად ა. უმატებენ ტროტილს. სამთო ქანების აფეთქების დროს გამოიყენებენ ა., რომლის შემადგენლობაში შედის 4,5% ალუმინი. ასეთი ნაერთი საშუალებას იძლევა მცირე მოცულობაში კონცენტრაცია გავუკეთოთ დიდ ენერგიას.

ამონაჩიჩქნი - ხის დახერხილ პროდუქციაზე ან დეტალზე მცირე ჩაღრმავებები, გამოწვეული როკების ან მერქნის ნაწილების მოცილების შედეგად.

ამონაწერი საჯარო რეესტრიდან - ამონაწერი უძრავ ნივთებზე უფლებათა რეესტრიდან, მოძრავ ნივთებსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე უფლებათა რეესტრიდან ან მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრიდან.

ამონიაკი - იხ. ამიაკი.

ამონიტი - ფეთქებადი ნარევი, რომელიც შეიცავს ამონიუმის ნიტრატს.

ამონიფიკაცია - აზოტის შემცველი ორგანული ნაერთების დაშლის პროცესი.

ამოორთქვლა - გამხსნელი აორთქლებით მყარ ნივთიერებათა ხსნარების კონცენტრირების პროცესი.

ამორტიზატორი (ფრანგ.) - მოწყობილობა მანქანებისა და ნაგებობების დასაცავად რყევებისა და დარტყმითი დატვირთვებისაგან მათი მოქმედების შერბილებით, შესუსტებით. ამორტიზატორებში გამოიყენება ზამბარები, ტორსიონები, რეზინის ელემენტები, აგრეთვე სითხეები და აირები.

ამორტიზაცია - 1. ბიძგების, დარტყმების შერბილება სპეციალური მოწყობილობის საშუალებით; 2. ძირითადი ფონდების (ნაგებობათა, მოწყობილობათა და სხვ.) თანდათანობითი გაცვეთა; მათი ღირებულების ნაწილ-ნაწილ გადატანა გამომუშავებულ პროდუქციაზე; 3. დაბეგრილი ქონების ღირებულების თანდათანობითი შემცირება; 4. ვალის თანდათანობითი დაფარვა პერიოდული შესატანებით; 5. სავალო საბუთის გაუქმება მისი დაკარგვის გამო.

ამორტიზაცია ჰიდრავლიკური - დარტყმების ან რხევების შემცირება (ჩაქრობა) ჰიდროამორტიზატორების მეშვეობით.

ამორფული (ბერძ.) - 1. უფორმო; 2. კრისტალური აგებულების არმქონე (მაგ., ქარვა, ფისი, მინა).

ამორფული მდგომარეობა - მყარი ნივთიერების მდგომარეობა, რომელშიც კრისტალური მდგომარეობისაგან განსხვავებით, ატომები და მოლეკულები განლაგებულია უწესრიგოდ და ნივთიერება იზოტროპულია, ანუ აქვს ერთნაირი ფიზიკური თვისებები ყველა მიმართულებებით; გარდა ამისა არა აქვს დნობის ფიქსირებული ტემპერატურა. ამორფული სხეულები არსებობს ბუნებრივი (ქარვა, წებო, ფისი) და ხელოვნური (მინა, პლასტმასი). ამორფული სხეული შეიძლება იყოს მყარ (ჩვეულებრივ ტემპერატურაზე) ან ბლანტ მდგომარეობაში (მაღალ ტემპერატურაზე). რაც მეტია ტემპერატურა, მით მეტია მისი სიბლანტე. ამორფული სხეულების და სითხეების სტრუქტურა ერთნაირია. გარე ძალების ზემოქმედებით, ერთდროულად შეიმჩნევა დრეკადი თვისებები, მყარი სხეულების ანალოგიურად, და დენადობა, სითხეების მსგავსად. ხანმოკლე დარტყმითი ზემოქმედებით ისინი იქცევიან ისე, როგორც მყაარი სხეულები და იშლებიან ნატეხებად, ხოლო ხანგრძლივი ზემოქმედებისას - იწყებენ ბლანტ დინებას. ამორფული სხეულების ფიზიკურ თვისებებში დარწმუნება შეიძლება მარტივად: თუ ავიღებთ ფისის ნამსხვრევებს და ამ ნამსხვრევებით ავავსებთ ჭურჭელს, ვნახავთ, რომ გარკვეული დროის შემდეგ ისინი შეერწყმიან ერთმანეთს და მიიღებენ ჭურჭლის ფორმას. მინაც, თუ გავაცხელებთ მაღალ ტემპერატურაზე, გალღვება და დაიწყებს დენადობას.

ამოსოლვა - მოვლენა, როდესაც ფენა სისქის მიხედვით თანდათანობით მცირდება და ბოლოს ქრება

ამოყორვა (რუს. забутка) - 1. კედლის წყობაში გარე და შიგა პწკარებს (რიგებს) შორის შუალედის შევსება აგურით ან ქვით (ნახ. 1: 1-ნაკერები; 2-განივი და გრძივი პწკარები; 3-გარე და შიგა საპწკრე; 4-ამოყორვა; 5-საგები); 2. აგური ან ქვა, ჩალაგებული კედლის წყობაში, გარე და შიგა პწკარებს შორის.

ამოჭმა - მყარი მასალის ზედაპირის ქიმიური ან ელექტროქიმიური გახსნა პრაქტიკული მიზნით (ხენჯის მოცილება, მაკრო- და მიკროსტრუქტურის გამჟღავნება და სხვ.)(ნახ. 1: ლითონის მხატვრული ამოჭმა).

ამპერი - ელექტროდენის ძალის საზომი ერთეული (ფრანგი ფიზიკოსის ამპერის (1775-1836 წ.) გვარის მიხედვით).

ამპერი მეტრზე - მაგნიტური ველის დაძაბულობის საზომი ერთეული. განზომილება - ა/მ.

ამპერმეტრი - დაბალი ძაბვის ჩაკეტილ ელექტრულ წრედში გამავალი დენის გამზომი ხელსაწყო. იგი გამოიყენება ძაბვის ქვეშ მყოფი ელექტრული წრედების დროს და ყოველთვის წრედში ირთვება მიმდევრობით. ა. გვიჩვენებს დატვირთვის მიერ მოხმარებულ დენს. ა. უშუალოდ იზომება, როგორც მუდმივი, ასევე ცვლადი დენი. არსებობს სხვადასხვა მოდიფიკაციის

ამპირი (ფრანგ.) - გვიანდელი კლასიციზმის სტილი (ნახ. 1) დასავლეთ ევროპის არქიტექტურასა და დეკორატიულ ხელოვნებაში; წარმოიშვა საფრანგეთში ნაპოლეონ I -ის იმპერიის დროს (XIX საუკუნის პირველი მეოთხედი); ახასიათებს ანტიკური ხელოვნების ნიმუშების მიბაძვა (ტრიუმფალური თაღები, მონუმენტური შენობები, სფინქსები და სხვ.).

ამპლაცია - ფულის მიღების დამადასტურებელი ხელწერილი.

ამპლიტუდა (ლათ.) - მერხევი სიდიდის მაქსიმალური გადახრა წონასწორობის მდგომარეობიდან, რომელიც იცვლება განსაზღვრული კანონზომიერებით. მაგ., ბგერითი ტალღის ამპლიტუდა არის ტალღის გავრცელების დროს წნევის რხევის მაქსიმალური გადახრა წონასწორობის მდგომარეობიდან. ა. შეიძლება იყოს: პიკური, პიკებს შორისი და საშუალო კვადრატული (ნახ. 1: 1 - ამპლიტუდა პიკური; 2 - ამპლიტუდა პიკებს შორისი; 3. ამპლიტუდა საშუალო კვადრატული). ცნობილია ამპლიტუდის სახეები: გადანაცვლების, გაბნევის, იმპულსის, მოდულირებული, რხევის, სიჩქარის, ძაბვის და სხვ.

ამპლიტუდა მაქსიმუმებს შორის - მერხევი სიდიდის მაქსიმალურ გადახრებს შორის სხვაობა.

ამპლიტუდა საშუალო კვადრატული - მერხევი სიდიდის წონასწორობის მდგომარეობიდან გადახრის საშუალო კვადრატული მნიშვნელობა.

ამრეკლი (ფილა) - 1. გამოიყენება დარტყმითი მოქმედების სამსხვრევებში, შახტურ წისქვილებში და სხვ. დიდი სიჩქარით გამოტყორცნილი მასალის ნაწილაკები ეჯახებიან ამრეკლ ფილებს, კარგავენ სიჩქარეს და ვარდებიან ძირს მსხვრევის ზონაში; 2. მოწყობილობა ან ბუნებრივი წინაღობა, რომელიც ცვლის ბგერითი ან ჰიდრავლიკური ენერგიის, ელექტრომაგნიტური ტალღების, ბირთვული ნაწილაკების ნაკადის, აგრეთვე მყარი სხეულების მოძრაობის მიმართულებასა და ინტენსიურობას.

ამტანობა - მასალის ან კონსტრუქციის უნარი წინააღმდეგობა გაუწიოს განმეორებად (ციკლურ) დატვირთვებს

ამფიბოლი - ნიადაგის მსგავსი მინერალი, რომლის შემადგენლობაში შედის კალციუმის რთული სილიკატები, მაგნიუმი, რკინა და ტუტეები. ფერი მწვანე, მწვანე-მოშავო, ლურჯ-მწვანე შავამდე, ზოგჯერ უფერო. ძვირფასი თბო- და ცეცხლგამძლე ნედლეული. აზბესტთან ნარევში იძლევა მომწამლავ კალცენოგენურ მასალას.

ამფითეატრი - 1. ხარისხებად განლაგებული მაყურებელთა ადგილი თეატრში; 2. ანტიკური მონუმენტური ნაგებობა სარბიელით (რომში) ან სცენით (საბერძნეთში) და კონცენტრულ რიგებად განლაგებულ მაყურებელთა ადგილებით. სიტყვა “ამფი” ძველ ბერძნულად ნიშნავს - “ორთავ მხარეზე”.

ამფიპროსტილი (ბერძ.) - ძველბერძნული ტიპის ტაძარი, გეგმით მართკუთხა, კოლონების პორტიკით ტორსულ ფასადებზე; ა. გრძივი კედლები იგებოდა გლუვი ქვის ბლოკებით ყოველგვარი დეკორის გარეშე (ნახ. 1).

ამფოტერობა - ნივთიერების უნარი გამოამჟღავნოს მჟავა ან ფუძე თვისებები.

ამძრავი - ძალური მოწყობილობა, რომელსაც მოძრაობაში მოჰყავს მანქანა. იგი შედგება ძრავისაგან, ძალური გადაცემისა და მართვის სისტემებისაგან. ყველა სამშენებლო მანქანა, მათ შორის ხელის, ძალური მოწყობილობის მიხედვით, არის საკუთარ ძალურ მოწყობილობაზე და მიყვანილი ენერგიის გამოყენებით მომუშავე. პირველს მიეკუთვნება შიგაწვის ძრავიანი ამძრავი, ხოლო მეორეს - ელექტრული, პნევმატური და ჰიდრავლიკური. ა. შიგაწვის ძრავით (დიზელის) გამოიყენება ნებისმიერი სიმძლავრეებისათვის; ელექტრული მოწყობილობა (მუდმივი და ცვლადი დენის) ძაბვით 500 ვ-მდე - 200 კვტ სიმძლავრისას, ხოლო 3500 ვ-მდე - დიდი სიმძლავრეებისას; ჰიდრავლიკური (სითხის მუშა წნევით 350...400 ატ) - 750 კვტ საჭირო სიმძლავრისას; პნევმატური (შეკუმშული ჰაერის მუშა წნევით 8...15 ატ) - 100...150 კვტ სიმძლავრისას; კომბინირებული (დიზელ-ელექტრული, დიზელ-ჰიდრავლიკური, დიზელ-პნევმატური) ზემოთაღნიშნული სიმძლავრეების შესაბამისად. თუ მანქანას აქვს რამდენიმე მექანიზმი, მაშინ მუშა ძრავების რაოდენობის მიხედვით განასხვავებენ ერთძრავიან და მრავალძრავიან ამძრავებს. არსებობს აგრეთვა ამძრავები: ამყოლი, ბერკეტა, ინდივიდუალური, ორთქლის, საფეხუროვანი, ფეხის, ფრიქციული, ცენტრიდანული, ჭიახრახნული, ხელის და სხვ.

ამწე - ციკლური მოქმედების ტვირთამწევი მანქანა, რომლის დანიშნულებაა ტვირთების აწევა და გადაადგილება ვერტიკალურად და ჰორიზონტალურად. სამშენებლო ინდუსტრიაში გამოყენებული ამწეები ორი სახისაა: საერთო დანიშნულების ისრიანი თვითმავალი ამწეები და სამშენებლო კოშკურა ამწეები. თვითმავალი ამწეები გამოიყენება სამშენებლო-სამონტაჟო და დატვირთვა-განტვირთვის სამუშაოებზე და მათი ტვირთამწეობა 25 ტონამდე აღწევს. სავალი მოწყობილობის მიხედვით არის საავტომობილო, პნევმატურთვლიანი, მუხლუხა ავტომობილის ტიპის მოკლებაზიან და ყველგანმავალ შასიზე. ერთი ან მრავალძრავიანი ამძრავი შედგება დიზელის ან ელექტრული ძრავებისაგან მექანიკური ტრანსმისიით (შესაძლებელია ჰიდრომექანიკური გადაცემის, ჰიდროქუროს ან ჰიდროტრანსფორმატორის ჩართვა). თვითმავალ ამწეზე აყენებენ საისრო ან კოშკურა-საისრო მოწყობილობას, რომელიც შეიძლება იყოს გამოსაწევი ან არაგამოსაწევი და ტელესკოპური. სამშენებლო კოშკურა ამწეებს წამყვანი ადგილი უჭირავთ სამრეწველო და სამოქალაქო მშენებლობაში, საწყობებსა და პოლიგონებზე, მშენებლობაზე ნულოვანი ციკლის სამუშაოების შესრულებაში. ისინი კლასიფიცირდება დაყენების ხერხის, სავალი მოწყობილობის ტიპის, ისრისა და კოშკის კონსტრუქციის მიხედვით. სამუშაო ადგილზე დაყენების ხერხის მიხედვით არის სტაციონარული, გადასაადგილებელი და თვითამწე. სტაციონარული ამწე ყენდება საძირკველზე (დამატებით შეიძლება მიმაგრდეს მშენებარე ობიექტზე), გადასაადგილებელი კი აღჭურვილია სავალი მოწყობილობით (სარელსო, ავტომობილის, პნევმატურთვლიანი, მუხლუხა); თვითამწე ყენდება ასაგებ კონსტრუქციაზე და საკუთარი მექანიზმებით გადაადგილდება ზევით, მშენებარე ნაგებობასთან ერთად. კოშკი შეიძლება იყოს საბრუნი და არასაბრუნი, ხოლო ისარი - ასაწევი, კოჭური და სახსრულ-შეუღლებული.  კოშკურა ამწეები ხასიათდება უნიფიკაციის მაღალი ხარისხით. შექმნილია მოდულური სისტემის ამწეები უნიფიცირებული ერთეულ-მოდულების ფართო გამოყენებით (საყრდენი ნაწილები, კოშკისა და ისრის სექციები, სამონტაჟო დგარები, სატვირთო ურიკები, კავური საკიდები, სააპარატო ჯიხურები, მექანიზმები). ასეთებია, მაგ,, რუსული КБМ-401 და КБМ-671. ზოგადად არსებობს ამწეების შემდეგი სახეები: ავტომატური, გრეიფერიანი, ერთბადიანი, ერთბოლოიანი, ერთმხრივ მოქმედი, ზოდსაგდები, თვითმავალი, ისრიანი, კბილა-ლარტყიანი, კონვეიერიანი, კონსოლური, კოშკურა, ამწე-კოჭი, მბრუნავი, მტვირთავი, მუხლუხასვლიანი, მცურავი, ორბერკეტიანი, ორბოლოიანი, ორისრიანი, ორმაგი წევის, პორტალური, სალიანდაგო, სამსხმელო, სამადნო, სანაპირო, სარკინიგზო, სატაცი, ტელესკოპური, შახტის, ჩამჩიანი, ხელის, ხე-ტყის, ხიდური, ხრახნული, ჯაჭვიანი, ჯოჯგინა და სხვ.

ამწე ველოსიპედური - ამწე, კონსოლური, რომელიც გადაადგილდება მიწისზედა სარელსო გზაზე და დაჭერილია ზედა მიმმართველით (ნახ. 1. ამწე ველოსიპედური: 1-ურიკა; 2-კოლონა; 3-ირიბულა; 4-ტვირთი; 5-ჭერისეული კოჭი; 6-ზედა გორგოლაჭები; 7-საპირწონე; 8-ჯალამბარი).

ამწე ირიბულა - უმარტივესი ამწე, რომლის სამკუთხა კრონშტეინი - ირიბულა ჭაღებთან ერთად მიმაგრებულია სვეტზე, კედელზე და ა.შ. ამწევი ბაგირი გადახვეულია ჭაღზე. ტვირთამწეობა 5 ტ-მდეა.

ამწე ისრიანი თვითმავალი - ამწე საბრუნი კონსოლური ისრით, რომელიც მთლიანსაბრუნ ჩარჩოზეა დაყენებული. სავალი მოწყობილობის მიხედვით არის საავტომობილო (ნახ. 1) და სპეციალურ საავტომობილო შასიზე, მუხლუხა და პნევმატურთვლიანი. მდგრადობის გასაზრდელად აქვს გამოსაწვევი საყრდენები (აუტრიგერები), ხასიათდება უნივერსალურობითა და მობილურობით. გამოიყენება სამონტაჟო და დატვირთვა-გადატვირთვის სამუშაოებზე.

ამწე კაბელური - ამწე, სტაციონალური ან გადასაადგილებელი საყრდენებით (კოშკებით), შეერთებული მზიდი ბაგირებით, რომელზედაც მოძრაობს სატვირთო ურიკა (ნახ. 1). ტვირთამწეობა - 50 ტ-მდე. გამოიყენება ტვირთების ასაწევად დიდ სიმაღლეზე (50 მ-ზე მეტი) და გადასატანად (1500 მ-მდე მანძილზე) მდინარეებზე, ხეობებზე, ხრამებზე და სხვ. შეუცვლელი ამწე-სატრანსპორტო კონსტრუქციაა დიდმალიანი ხიდების, კაშხლების, რაბების მშენებლობის დროს, რადგან ა.კ. მეშვეობით მარტივად ხდება დიდგაბარიტიანი ლითონისა და რკ.ბ.-ის სამონტაჟო ელემენტების მიწოდება ადგილზე.

ამწე კედლისა - ამწე სტაციონალურად მიმაგრებული კედელზე (ნახ. 1) ან მოძრავი ამწე, რომელიც გადაადგილდება კედელზე ან მზიდ კონსტრუქციაზე ვერტიკალურად მიმაგრებულ ამწესავალ გზაზე.

ამწე კონსოლური - განკუთვნილია ტვირთების გადასატანად ვერტიკალური ან ჰორიზონტალური მიმართულებით და აქვს საბრუნი ან არასაბრუნი წამწე (ნახ. 1). არასაბრუნ წამწიანი კონსოლის ამწის სატვირთო ურიკა გადაადგილდება კონსოლზე. ამწეები საბრუნი წამწით არის მრავალგვარი კონსტრუქციის - ამწე-ირიბულა, ველოსიპედური, ანძური და სხვა. მათ იყენებენ მანქანათმშენებელ ქარხნებში, პორტებში, მშენებლობებზე. ტვირთამწეობა - 4...10 ტ.

ამწე კოშკურა - ამწე, რომელიც გამოიყენება ძირითადად მშენებლობებზე. მას აქვს მაღალი კოშკი, საბრუნი ისარი და ამწევი ჯალამბარი (ნახ. 1). გადასაადგილებელი ამწის კოშკი ეყრდნობა თვლებიან ან მუხლუხა სავალ ურიკებს, რომლებიც გადაადგილდებიან სარელსო ან გრუნტის გზაზე და მისი ტვირთამწეობა 100 ტ-მდეა. სტაციონარული ამწეების ტვირთამწეობა 400 ტ-ს აღწევს, აწევის სიმაღლე - 150 მ-მდე, ისრის გადაწვდომა 50 მ-მდე. დაყენების წესის მიხედვით არჩევენ გადასაადგილებელ, სტაციონალურ და თვითამწევ ამწეებს.

ამწე კოშკურა მისადგმელი - მონტაჟდება საძირკველზე და დამატებით მიმაგრდება ასაგებ ნაგებობაზე, ე.ი. მათი კოშკი უძრავია და ემსახურება სამშენებლო მოედანს ერთი მხრიდან (სტაციონარული ამწე). არასაბრუნკოშკიანი ამწე სარელსო სვლაზე ტვირთის აწევის სიმაღლის გაზრდის შემთხვევაში შეიძლება მიმაგრდეს შენობაზე და იმუშავებს დიდ სიმაღლეებზე ისე, როგორც მისადგმელი ამწე. ასეთ ამწეებს უწოდებენ უნივერსალურს.

ამწე მაგნიტური - ამწე, გაწყობილი ტვირთსატაცი ორგანოთი ელექტრომაგნიტის სახით (ნახ. 1). გამოიყენება მეტალურგიულ და ლითონის კონსტრუქციების ქარხნებში, სატვირთო პორტებში, ჯართის მიმღებ მოედნებზე და სხვ.

ამწე მანიპულატორი - ამწე ისრული ტიპის, დამონტაჟებული ავტომობილის შასზე, რომელიც ასრულებს დატვირთვა-განტვირთვის ოპერაციებს ამავე ავტომობილის ძარაზე (ნახ. 1).

ამწე მანჭვლისებრი - ხიდური ამწე სატაცით ელექტროლიზერებიდან მანჭვლების ამოსაძრობად.

ამწე მისაბმელი - ამწე, რომელსაც არა აქვს გადასაადგილებელი მექანიზმი და მისი გადაადგილება მისაბმელი საწევარას მეშვეობით ხდება.

ამწე მულდაგრეიფერული - ხიდური ამწე, გაწყობილი გრეიფერული ტვირთსატაცი ორგანოთი და მოწყობილობებით მულდას გადასაადგილებლად.

ამწე მულდაჩამტვირთავი - ხიდური ამწე ისრული ხორთუმით, მულდას წატაცებისათვის.

ამწე მუხლუხა - ამწე მუხლუხა სავალი ნაწილით. მათი საშუალებით სრულდება დიდი მოცულობის სამონტაჟო სამუშაოები; ხშირად გამოიყენება სამოქალაქო და სამრეწველო მშენებლობაში გამსხვილებული კონსტრუქციებისა და ტექნოლოგიული აგრეგატების დასამონტაჟებლად (ნახ. 1). გამოდის მექანიკური და ელექტრული ამძრავით. ელექტროძრავები იკვებება დიზელ-გენერატორული დანადგარიდან ან ცვლადი დენის გარე ქსელიდან 380 ვ ძაბვითა და 50 ჰ სიხშირით.

ამწე ნახევრად ჯოჯგინა - ამწე, რომლის მზიდი კონსტრუქციების ელემენტები ერთ მხარეს უშუალოდ ეყრდნობა საგზაო რელსს, ხოლო მეორე - საყრდენი დგარის მეშვეობით.

ამწე პნევმოთვლიანი - ისრიანი თვითმავალი ამწე პნევმატურსავალთვლიან სვლაზე, დიზელის ამძრავით, რომელიც განლაგებულია საბრუნ ბაქანზე, იშვიათად ერთღერძიან გამწეზე (ნახ. 1). საავტომობილო ამწისაგან განსხვავდება სავალი ნაწილით, ძრავით და საერთო შეთანწყობით. გამავლობა გრუნტის გზებზე შეზღუდულია. ამწეებზე მოწყობილია ტვირთამწეობის, კაკვის აწევისა და ისრის აწევის შემზღუდველები, შვერისა და ტვირთამწეობის მაჩვენებლები, ქანქარის დახრის საზომი და სხვადასხვა სიგნალიზატორი. გამოიყენება სამშენებლო-სამონტაჟო სამუშაოებზე, აგრეთვე საცალო (ზოგჯერ ფხვიერი) ტვირთების დატვირთვა-განტვირთვაზე, გამსხვილებული აგრეგატების დასამონტაჟებლად და სხვ. ტვირთამწეობა 10...60 ტ, აწევის სიმაღლე 5...50 მ, ისრის გადაწვდომა 4...25 მ, გადაადგილების სიჩქარე თავისი სვლით 7...65 კმ/სთ.

ამწე პორტალური (ლათ.) - ამწე, განკუთვნილი დიდ ღია მოედნებზე დატვირთვა-გადატვირთვის სამუშაოებისათვის. იგი П-სებრი პორტალის სახისაა, რომელზედაც განლაგებულია საბრუნი ბაქანი მექანიზმებით, ისრითა და საყრდენ-საბრუნი მოწყობილობით (ნახ. 1). პორტალი ეყრდნობა ოთხ ფეხს სავალი ურიკებით და გადაადგილება ლიანდაგზე. პ.ა. ფართო გამოყენება აქვთ საზღვაო-სამდინარო პორტებში და სამრეწველო ობიექტებზე. მათი ტვირთამწეობა აღწევს 300 ტ-ს, ისრის გადაწვდომა - 35 მ.

ამწე რადიალური - ამწე, რომელიც მუშაობის პროცესში გადაადგილდება ერთი სტაციონალური საყრდენის მიმართ

ამწე რკინიგზის - ამწე, დამონტაჟებული პლატფორმაზე, რომელიც გადაადგილდება რკინიგზაზე.

ამწე საავტომობილო - თვითმავალი სატვირთო-განმტვირთავი მანქანა, დამონტაჟებული ავტომობილის შასზე, რომელსაც გააჩნია მუშა ორგანო მოძრავი კონსოლური ისრის სახით (ნახ. 1). ამწის ნაწილების მოძრაობაში მოსაყვანად გამოიყენება ელექტრული, ჰიდრავლიკური და მექანიკური მოწყობილობები, რომლებიც სიმძლავრეს ღებულობენ ავტომობილის ძრავისაგან. ა. ტვირთამწეობა და ისრის შვერა სხვადასხვაა. მაგ., რუსეთში გამოდის ა.ს. ტვირთამწეობით 2,5...16 ტ, ისრის შვერით 2...12 მ, ხოლო თუ ისარს დაემატება სპეციალური ჩასადგამი კონსტრუქცია - 22 მ-მდე. ტვირთის აწევის სიმაღლე 7...18,5 მ. ტვირთის აწევის პროცესში, ამწის მდგრადობის შესანარჩუნებლად, გამოიყენება დამატებით გამოსაწევი (გასაშლელი) საყრდენები („აუტრიგერები“). ა.ს. გამოიყენება დატვირთვა-განტვირთვის სამუშაოებისათვია, კონსტრუქციებისა და სხვადასხვა ტექნიკური მოწყობილობების დასამონტაჟებლად.

ამწე საავტომობილო მოქნილკავშირებიანი - ამწე, რომლის ელექტრული სქემა ითვალისწინებს აღმასრულებელი მექანიზმების ელექტროძრავების კვებას გენერატორიდან და გარე ქსელებიდან ძაბვით 380 ვ, სიხშირით 50 ჰ.

ამწე საავტომობილო ხისტკავშირებიანი - ამწე, რომლის ამძრავი არის მოცულობითი ჰიდრავლიკური სისტემა განრთული ცირკულაციით. სამუშაო სითხე სისტემაში მიეწოდება ორი აქსიალურ-დგუშიანი ტუმბოს საშუალებით, რომლებიც განლაგებულია ავტომანქანის სასვლო ჩარჩოზე.

ამწე საბრუნ-კოშკიანი - ამწე, რომლის საყრდენ-საბრუნი მოწყობილობა განლაგებულია სავალ ნაწილზე ან პორტალზე. მობრუნების დროს ბრუნავს მთელი ამწე, სავალი ნაწილის გარდა. საბრუნ-კოშკიან ამწეებს ხშირად უწოდებენ მობილურს, რადგან დამონტაჟება  და ტრანსპორტირება ხდება მარტივად გამსხვილებული კვანძების სახით.

ამწე სამსხმელო - ხიდურა ამწე, გაწყობილი მექანიზმებით სამსხმელო ციცხვის ასაწევად და გადასაყირავებლად. ძირითადად გამოიყენება მეტალურგიულ ქარხნებში.

ამწე სარელსო - ამწე, რომელიც გადაადგილდება რელსებზე.

ამწე სატვირთო-სამგზავრო - მზადდება მხოლოდ მისადგმელი, სტაციონარული, სიმაღლით 100...150 მ, ხოლო კვამლგამყვანი მილების აღმართვისას - 350 მ სიმაღლის. ამწის მიმაგრება შენობაზე ხორციელდება საკედლე საყრდენების (ტელესკოპური წევების) საშუალებით.

ამწე საჭედი - ხიდურა ამწე, გაწყობილი მოწყობილობებით საჭედი სხმულების ასაწევად, გადასაადგილებლად და მოსაბრუნებლად.

ამწე სრულბრუნვადი - საბრუნი ამწე, რომელსაც შეუძლია გააკეთოს 360⁰-იანი სრული ბრუნი

ამწე სტაციონალური - ამწე, რომელიც იდგმება საძირკველზე და სამშენებლო მოედანს ემსახურება ერთი სადგომიდან (ნახ. 1). მაღალი შენობების აგების დროს ასეთი ამწე დამატებით მიემაგრება ასაშენებელ ნაგებობას და იწოდება მისადგამ ამწედ.

ამწე ტვირთამწე - ციკლური მოქმედების მანქანა, რომლის დანიშნულებაა კაკვზე ჩაბმული ტვირთის აწევა და გადაადგილება სივრცეში.

ამწე უძრავ-კოშკიანი - ამწე, რომლის რომლის საყრდენ-საბრუნი მოწყობილობა განლაგებულია კოშკის თავზე. ბრუნვის დროს ბრუნავს მხოლოდ ისარი, სათავისი და საპირწონე კონსოლი მასზე განლაგებული მექანიზმებითა და საპირწონე ტვირთით. ასეთი ამწეები მოეკუთვნება არამობილურ ამწეებს.

ამწე ჩასასმელი - ხიდურა ამწე მბრუნავი კოლონებით, ქვედა ნაწილში ჰორიზონტალური საცეცებით, რომლითაც ხდება ნაკეთობების წატაცება და ღუმელში მოთავსება.

ამწე ხელის - ამწე, რომლის მექანიზმი მოქმედებაში მოდის ხელის ამძრავით.

ამწე ხიდური კაბელური - ამწე, რომლის გაგაადგილება ხიდის ბოლოებზე მიმაგრებული მზიდი ბაგირების მეშვეობით ხორციელდება (ნახ. 1). თვით ხიდი კი მოძრაობს გორგოლაჭებით რელსებზე, რომლებიც თავის მხრივ დაყრდნობილია კოჭებზე (ან პარალელურ სარტყელებიან წამწეებზე).

ამწე ჯოჯგინა (ხარიხა) - ტვირთის ამწევი მექანიზმი, მალიანი ნაგებობა ხიდურა კოჭის ან წამწის სახით, რომელიც გადაადგილდება მიწისზედა სარელსო გზაზე და მოძრაობისას გადაფარავს მოედანს, რომელზეც წარმოებს დამტვირთ-განმტვირთი სამუშაოები (ნახ.1). კოჭი ან წამწე ეყრდნობა ორ ფეხს სავალ ურიკებთან ერთად, რომლებიც აღჭურვილია გადასაადგილებელი მექანიზმებით. ამწის საყრდენი ფეხები ხისტადაა მიმაგრებული წამწესთან. სატვირთო ურიკა გადაადგილდება წაწმის ზედა სარტყელზე დაგებულ რელსებზე ელექტრორევერსული ჯალამბრის საშუალებით. ყველა მექანიზმის მართვა თავმოყრილია ამწის საყრდენი ფეხის ზედა ნაწილში მოთავსებულ კაბინაში. ჯოჯგინა ამწეები გვხვდება 5, 10, 50 და 200 ტ. ტვირთამწეობის, მალის სიგრძით 4...40 მ, ზოგჯერ 170 მ-მდე.

ამწე-სატრანსპორტო მანქანები - გამოიყენება ტვირთებისა და ადამიანების გადასაადგილებლად მცირე მანძილებზე. არსებობს ციკლური (პერიოდული) და უწყვეტი მოქმედების. პირველს მიეკუთვნება ტვირთამწევი მანქანები, ხოლო მეორეს - ტრანსპორტიორები, კონვეიერები, ელევატორები, ესკალატორები, საბაგირო გზები.

ამწევი ძალა - სითხის ან აირულ გარემოში მოქმედი ძალის შემდგენი, რომელიც მოქმედებს სხეულის მოძრაობის პერპენდიკულარულად. ამწევი ძალა წარმოიშვება ხსნარში არასიმეტრიული გარსშემოდინების შედეგად. Y = C_yρV²S/2, სადაც ρ - გარემოს სიმკვრივე; V - სხეულის სიჩქარე; S - ფართობის მახასიათებელი (მაგ., თვითმფრინავის ფრთის ფართობი გეგმაში); C_y – უგანზომილებო კოეფიციენტი. ა.ძ. დამოკიდებულია სხეულის ფორმაზე, მის ორიენტაციაზე მოქმედების მიმართულებით. ძალზედ მნიშვნელოვანია საფრენ აპარატებში, გემებში, ფრთიან მანქანებში (ღერძული კომპრესორი, ტუმბო) და სხვ

ამწის საკუთარი მდგრადობა - ამწის უნარი წინააღმდეგობა გაუწიოს გადამყირავებელ მომენტს სამუშაო და არასამუშაო მდგომარეობაში.

ამწის სატვირთო მდგრადობა - ამწის უნარი წინააღმდეგობა გაუწიოს ტვირთის წონით, ინერციის ძალებით, ქარის დატვირთვით და სხვა ფაქტორებით შექმნილ გადამყირავებელ მომენტს და შეინარჩუნოს მდგრადი წონასწორული სამუშაო მდგომარეობა.

ამწის ფუნქციის შემზღუდველი - შემზღუდველი, რომელიც იწვევს ამწის მუშა ფუნქციის შეჩერებას ან შეზღუდვას. ეს ხელსაწყო, როგორც წესი, მუშაობს ავტომატურ რეჟიმში და ჩაირთვება მაშინ, როცა ამწის მოძრაობა ან მუშა ფუნქცია მიაწევს თავის ზღვრულ მდგომარეობას.

ამწქვეშა გზა - ორი პარალელური რელსი მასზე მოძრავი ხიდური ან შეკიდული ამწით. ა.გ. რელსები შეიძლება განლაგებული იყოს ერთ ჰორიზონტალურ სიბრტყეში (ხიდური ამწე, ამწე-კოჭი), ერთ ვერტიკალურ სიბრტყეში (ველოსიპედისებრი ამწე) ან სხვადასხვა დონეზე (ნახევრად პორტალური ან ნახევრად ჯოჯგინა ამწე).

ამწქვეშა კოჭი - კონსტრუქცია, რომელზეც მიემაგრება რკინიგზის რელსები ხიდური (შეკიდული) ამწეების სამოძრაოდ. მზადდება ლითონის (ნახ. 1, ფოლადის ამწქვეშა კოჭი), რკ.ბ.-ის ან წინასწარდაძაბული რკ.ბ.-ისაგან და გამოიყენება საწარმოო და სასაწყობო შენობა-ნაგებობებში.

ამხანაგობა - ორი ან რამდენიმე პირის მიერ ხელშეკრულების საფუძველზე საერთო სამეურნეო ან სხვა მიზნების მისაღწევად შექმნილი გაერთიანება. ა. არ არის იურიდიული პირი.

ანაბარი (ინგლ.) - 1. დანაზოგი, ბანკში შესანახად შეტანილი ფულადი სახსრები, რომელსაც ჩვეულებისამებრ პროცენტი ერიცხება; 2. კომერციულ ბანკში ან არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებაში პირის მიერ შეტანილი ფულადი სახსრები, რომლებზედაც საკუთრების უფლებას იძენს კომერციული ბანკი ან არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულება და რომელსაც, როგორც წესი, ერიცხება პროცენტები; 3. არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულების - საკრედიტო კავშირის წევრის მიერ შეტანილი ფულადი სახსრები, რომლებზედაც საკუთრების უფლებას იძენს საკრედიტო კავშირი და რომლებსაც, როგორც წესი, ერიცხება პროცენტი

ანაბარი ვადიანი - ანაბარი, რომელიც შენახულია ბანკში განსაზღვრული ვადით და ამ ვადის გასვლამდე არ გაიცემა.

ანაზდეული - მყისი, მსწრაფლი, უეცარი.

ანაზღაურება აკორდული - შრომის ანაზღაურება შეთანხმების, მორიგების ან ხელშეკრულების საფუძველზე.

ანაზღაურება ბრიგადული - ბრიგადის მიერ გაწეული შრომის ანაზღაურება, რომელიც შემდეგ ბრიგადის წევრებზე მათი კვალიფიკაციის მიხედვით ნაწილდება.

ანაზღაურება სანარდო - შესრულებული სამუშაოს ღირებულების ანაზღაურება სამუშაოს მოცულობის მიხედვით.

ანაზღაურება სატარიფო - შრომის ანაზღაურება სატარიფო განაკვეთების მიხედვით.

ანაკოფიის ციხე-სიმაგრე - სოხუმიდან 20 კმ. დაშორებით, ივერიის მთის ერთ მონაკვეთზე მდებარეობს ისტორიული ანაკოფია, რომელსაც XIX საუკუნეში ახალი ათონი უწოდეს. ამ მთაზე ზღვის დონიდან 350 მეტრზე აღმართულია ანაკოფიის ციხე-სიმაგრის ციტადელი (ნახ. 1). ის ქვის გალავნით შეკრულ შეუვალ თავდაცვით ნაგებობას წარმოადგენდა. დღემდე შემორჩენილია ციხის გრანდიოზული კედლები სამეთვალყურეო კოშკებით, საალყო აუზითა და კირის გამოსახდელი ღუმელით. ციხე-სიმაგრის მნიშვნელოვან ნაგებობას წარმოადგენს ანაკოფიის ტაძარი, რომელიც VII...VIII საუკუნეებით თარიღდება. მის ნანგრევებში ახლაც შეინიშნება შედარებით გვიანი პერიოდის შესანიშნავი ჩუქურთმის ნაკვალევი. საქართველოს გაერთიანების შემდეგ ანაკოფიის ციხე-სიმაგრე ქვეყნის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან საფორტიფიკაციო ნაგებობას წარმოადგენდა, რომელიც რამდენიმეჯერ განახლდა ხელისუფლების მიერ და აქ სამეფო ჯარი იდგა, რომელიც ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთ საზღვარს იცავდა. XV საუკუნის მიწურულს საქართველოს სახელმწიფო სამეფო-სამთავროებად დაიშალა. ანაკოფია ამიერიდან ჯერ აფხაზთა ერისთავების, ხოლო მოგვიანებით აფხაზთა მთავრების რეზიდენციას წარმოადგენდა. XVIII საუკუნეში ანაკოფიას თურქები დაეუფლნენ და აფხაზთა მთავრების რეზიდენციამ ლიხნში გადაინაცვლა, ამის შემდეგ ანაკოფია ნანგრევებად იქცა და მას აფხაზებმა «ფსირცხა» უწოდეს. XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ისტორიული ანაკოფიის ტერიტორიაზე ააგეს წმ. პანტელეიმონის ტაძარი, როგორც ათონის მთის რუსული მონასტრის ფილიალი. სწორედ ამ დროს ეწოდა ანაკოფიას ახალი ათონი.

ანაკრები კონსტრუქციები - ანაწყობი კონსტრუქციები; შენობის ცალკეული კონსტრუქციული ნაწილები, რომლებიც ქარხნული წესით მზადდება და ადგილზე მონტაჟდება (კედლის ბლოკი, პანელი, გადახურვის ფილა და სხვ.).

ანაკრები რკინაბეტონის მუდმივი სამაგრი - მუდმივი სამაგრის სახეობა, რომლის მოწყობა ხდება ერექტორის მეშვეობით გვირაბის გაყვანისას ფარის მეთოდით (ზოგჯერ - სამთო მეთოდით). ის შედგება ქარხნული წესით დამზადებული ცალკეული ელემენტებისაგან (ბლოკების ან ტიუბინგებისაგან), რომლებიც აწყობისას ერთმანეთთან მაგრდება დამაკავშირებელი მანჭვალებით. რგოლის სიგანეა 1 მ და შედგება 10 ცალი რკ.ბ.-ის ტიუბინგისაგან (7 ცალი - ნორმალური, 2 - მოსაზღვრე და 1 - კლიტის). ტიუბინგები მზადდება მაღალი კლასის (B40 და მეტი) ბეტონისაგან, რომლის ხარჯი გვირაბის 1 გრძივ მეტრზე შეადგენს 2,14 მ³.

ანალიზატორი - მოწყობილობა ან ხელსაწყო, რომლის საშუალებითაც რაიმე ნივთიერების, მოვლენის თვისებების შესწავლას და ანალიზს აწარმოებენ.

ანალიზი (ბერძ.) - 1. საგნის აზრობრივი დაშლა შემადგენელ ნაწილებად. ა. სინამდვილის კვლევის მეთოდია, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ განსახილველი საგანი აზრობრივად ან პრაქტიკულად დანაწევრდება შემადგენელ ნაწილებად (ნიშანი, თვისება, დამოკიდებულება). თითოეული ეს ნაწილი შეისწავლება ცალკე, რათა ანალიზის პროცესში გამოყოფილი ნაწილები სხვა ლოგიკური ხერხის - სინთეზის დახმარებით შეერთდეს ერთ მთელად, რომელიც გამდიდრებულია ახალი ცოდნით. ის საშუალებას გვაძლევს ჩავწვდეთ მოვლენის სტრუქტურას, საგნის ცალკეულ მომენტთა თავისებურებას, მათი ურთიერთდამოკიდებულების ხასიათს, მთელის კავშირს შემადგენელ ნაწილებთან; ამზადებს იმის პირობებს, რომ მივაგნოთ საგნის არსებას, კანონს, ერთეულიდან გადავიდეთ ზოგადზე, წარმოდგენებიდან - ცნებებზე; 2. რაიმეს ყოველმხრივი გარჩევა-განხილვა.

ანალიზი თერმული - ფაზური გარდაქმნების ტემპერატურათა განსაზღვრა და ეგზოტერმული და ენდოთერმული პროცესების თერმული მახასიათებლების მიღება.

ანალიზი პეტროგრაფიული - ნივთიერების მინერალოგიური შედგენილობის განსაზღვრა.

ანალიზი სენსორული - სპეციალურად, ექსპერტების მიერ, სტანდარტების შესაბამისად, ობიექტურად, დაწვრილებით, საქონლის ხარისხის და ორგანულობის აღწერა.

ანალიზი სპექტრული - ნივთიერების შედგენილობის თვისებითი და რაოდენობითი განსაზღვრის ფიზიკური მეთოდი, რომელიც ემყარება ნივთიერების ოპტიკურ სპექტრებს.

ანალიზი ფაზური - ჰეტეროგენული სისტემის ცალკეული ფაზების შედგენილობის თვისებითი და რაოდენობითი განსაზღვრის მეთოდების ერთობლიობა.

ანალიზი ქიმიური - ნივთიერების ქიმიური შედგენილობის განსაზღვრა.

ანალიზური მექანიკა - შეისწავლის მოძრაობისა და წონასწორობის ზოგად, საერთო მეთოდებს, რომლებიც გამოიყენება ნივთიერ წერტილთა სისტემისათვის. ა.მ. გამოყენებული განტოლებები ერთი და იგივე სტრუქტურისაა, მიუხედავად სისტემის მოძრაობისა და მათზე დადებული პირობებისა. ა.მ. ყველა თეორემა და განტოლება გამომდინარეობს ზოგიერთი ძირითადი ცნებისა და წინადადებისაგან. აქ ფართოდ გამოიყენება წერტილის და სისტემის შესაძლო გადაადგილების ცნება. გარდა ამისა, წონასწორობის პირობების და მოძრაობის განტოლებების უფრო მოსახერხებელი ფორმის მისაღებად იყენებენ განზოგადებული კოორდინატების და განზოგადებული ძალის ცნებას. განუზომლად დიდია ა.მ. მნიშვნელობა თანამედროვე ტექნიკის მრავალ დარგში, როგორიცაა მაგ., მოძრაობის მართვის თეორია, კოსმოსური მექანიკა, ავტომატური მართვა და სხვ.

ანალოგი (ბერძ.) - მსგავსი, იდენტური, რაც ანალოგიის საფუძელს იძლევა.

ანალოგია (ბერძ.) - შესაბამისობა, შესატყვისობა, მსგავსება; საგნების, მოვლენების, პროცესების ან მათ ერთობლიობათა მსგავსება რაიმე თვისების, ნიშნის, დამოკიდებულების მიხედვით; ამასთანავე თვით ეს საგნები საზოგადოდ განსხვავებულნი არიან. ანალოგიით დასკვნა - ეს არის ცდა მივიღოთ ახალი ცოდნა შესასწავლ თვისებებზე, ნიშნებზე, საგნებს შორის დამოკიდებულებაზე მათი ნაწილობრივი მსგავსების ცოდნაზე დაფუძნებით.

ანალოგია ელექტროდინამიკური - სხვადასხვა ფიზიკურ სისტემებში მიმდინარე რხევითი პროცესები ხშირად აღიწერებიან ერთი და იგივე მათემატიკური განტოლებებით, რაც საშუალებას იძლევა დავამყაროთ ანალოგია სხვადასხვა ფიზიკური ბუნების სიდიდეებს შორის. ერთ-ერთი ასეთი ანალოგია სრულად დგინდება მექანიკურ და ელექტრულ სისტემებს შორის.

ანალოგია კირხჰოფის - წვრილი დრეკადი ღეროს (საწყის მდებარეობაში წრფივის ან პრიზმატულის) წონასწორობის დიფერენციალური განტოლებების მათემატიკური მსგავსება ერთ წერტილში უძრავად ჩამაგრებული ნივთიერი სხეულის სიმძიმის ძალით მოძრაობის დიფერენციალურ განტოლებასთან.

ანალოგია პრანდტლის - დაგრეხილი პრიზმული ღეროს განივკვეთში წარმოშობილი მხები ძაბვების განაწილების ამოცანის მათემატიკური მსგავსება კვეთის კონტურზე თანაბრად მოჭიმული და მუდმივი წნევის მოქმედებით ოდნავ (სუსტად) ჩაღუნული მემბრანის წონასწორობის ამოცანასთან

ანალოგია ჰიდროდინამიკური - დაგრეხილი პრიზმული ღეროს განივკვეთში წარმოქმნილი მხები ძაბვების განაწილების ამოცანის მათემატიკური მსგავსება ღეროს გვერდითი ზედაპირის იდენტური (ანალოგიური) კედლების მქონე ჭურჭელში იდეალური სითხის ცირკულაციის  ამოცანასთან.

ანანურის ციხე-სიმაგრე - მდებარეობს საქართველოს სამხედრო გზაზე, თბილისიდან სამოციოდე კილომეტრზე, არაგვის მარჯვენა ნაპირზე, მთიდან დაშვებულ წამოზიდულ კონცხზე, იქ სადაც არაგვს ერთვის ვეძათხევი. ანანური ეკუთვნოდა არაგვის ერისთავებს და წარმოადგენდა მათ რეზიდენციას. ანანურის ციხე ძირითადად იცავდა საქართველოს ჩრდილო კავკასიასთან დამაკავშირებელ მაგისტრალს. ამავე დროს იგი საიმედო თავშესაფარს წარმოადგენდა მეფე-დიდებულთათვის მტრის ძლიერი შემოსევებისას. ამ არქიტექტურული ანსამბლის მთავარი ტაძრის - ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ეკლესიის სამხრეთ კედელში ჩატანებულ ქვაზე შესრულებული წარწერის მიხედვით, ეკლესია აუგია არაგვის ერისთავის შვილს მდივანბეგ ბარძიმს. 1803-1821 წლებში იგი იყო ანანურის მაზრის ცენტრი. ეს არის საქართველოს გვიანდელი ხანის ერთ-ერთი საუკეთესო ხუროთმოძღვრული ძეგლი, რომელშიც თავმოყრილია საკულტო, სამხედრო და საერო ხასიათის ნაგებობები (ნახ. 1).

ანარიცხი - მოგების ნაწილი, საიდანაც წარმოება უხდის სახელმწიფო ბიუჯეტს ან ხარჯავს სხვა საჭიროებისათვის.

ანგარი - სპეციალური დახურული ნაგებობა თვითმფრინავების სადგომად, მიმდინარე რემონტის და საექსპლუატაციო მომსახურების ჩასატარებლად და შესანახად (ნახ. 1). დანიშნულებისა და გამოყენების ხარისხის მიხედვით ა. არსებობს ს ტ ა ც ი ო ნ ა ლ უ რ ი (მუდმივად მოქმედი აეროდრომებისათვის) და დ რ ო ე ბ ი თ ი (დროებითად მოქმედი აეროდრომებისათვის). ა. ძირითად სასარგებლო ფართობს განსაზღვრავს თვითმფრინავის ტიპი, გაბარიტები და რაოდენობა, აგრეთვე თვითმფრინავების ანგარში მექანიზებული შესაყვანი და გამოსაყვანი მოწყობილობები (საწევარი, ამწე, პლატფორმა). გეგმაში კონფიგურაციის მიხედვით ა. შეიძლება იყოს სწორკუთხა (ყველაზე გავრცელებული), მრავალკუთხა, წრიული და ჯვრისმაგვარი ფორმის. სიმაღლე სინათლეში დამოკიდებულია თვითმფრინავის და მისი გადაადგილებისათვის გამოყენებული ურიკის (საწევარის) სიმაღლეზე. მალი კი დამოკიდებულია თვითმფრინავის ფრთათაშორის განზე, თვითმფრინავების განლაგების სქემაზე, ტექნოლოგიური მოწყობილობების განთავსებაზე და სხვ. ანგარმშენებლობაში ძირითადად გამოიყენება კამარისებრი, ჩარჩოსებრი და სივრცითი მზიდი კონსტრუქციები მალით 50...150 მ. კონსტრუქციების მასალად უპირატესობა ენიჭება ლითონს და დაწებებულ მერქანს, იშვიათად რკინაბეტონსა და ვანტურ გადახურვებს. ა. სასურველია იყოს ინტენსიური ბუნებრივი განათება (კედლების ზედა ნაწილებიდან, გადახურვებიდან, ფრონტონებიდან). შესასვლელი ჭიშკარი, როგორც წესი, კეთდება ორფრთიანი გასაწევ-გამოსაწევი ჰორიზონტალურ სწორ ლითონის მიმმართველებზე (საგორავი, საკისარი), რომელიც გამოირჩევა სიმარტივითა და მუშაობაში მაღალი საიმედოობით (არსებობს მრუდწირულ მიმმართველებზე მოძრავი ჭიშკრებიც). ა. ჭიშკარი აუცილებალია იღებოდეს და იკეტებოდეს ავტომატურად. ჭიშკრის ფრთა გათბუნებულია ანგარში სითბოს შენარჩუნების მიზნით. ჭიშკრის გაღების დროს, ზამთრის პირობებში, ცივი ჰაერის მოდინებისაგან დასაცავად, ღიობის ზედა ნაწილიდან უბერავს ცხელი ჰაერის ჭავლი (ჰაერის ფარდა), რომელიც გარე ჰაერს საშუალებას არ აძლევს გავრცელდეს საწარმოს შიგა სივრცეში. ა. გააჩნია საკუთარი კავშირგაბმულობის, კონტროლის, დაცვის, სატელევიზიო, ელექტრო და ხმამაღლამოლაპარაკე სისტემები, აგრეთვე საწარმოო და საყოფაცხოვრებო კომუნიკაციები.

ანგარიშ-ფაქტურა - გამყიდველის მიერ მომზადებული და მყიდველისათვის გაგზავნილი დოკუმენტი, რომელიც მოიცავს ყიდვა-გაყიდვის გარიგების დეტალებს.

ანგარიშგება - 1. მუშაობის შედეგების დამახასიათებელ მაჩვენებელთა სისტემა; 2. დადგენილ დროში, სპეციალური ფორმების მიხედვით, ორგანიზაციის მიერ ფინანსურ-მატერიალური მდგომარეობის ანგარიშის წარდგენა.

ანგარიშგება ტექნიკური - დადგენილ დროში, სპეციალური ფორმების მიხედვით, ორგანიზაციების მიერ, რაიმეს ტექნიკური მდგომარეობის მონაცემების (პარამეტრების, ანგარიშის) წარდგენა (მაგ., საქვაბის, საშრობი კამერის, საფეხბურთო მოედნის, ჩარხის და სხვ.)

ანგარიში - 1. მარტივი არითმეტიკული მოქმედება; 2. მოხსენება თავისი საქმიანობის შესახებ; 3. საბუთი, რომელიც საფინანსო ურთიერთვალდებულების მდგომარეობას ასახავს; 4. საბუთი, რომელშიც აღნიშნულია გაცემული საქონლის, შესრულებული სამუშაოს და ა.შ. რაოდენობა.

ანგარიში მიმდინარე - დაწესებულების, ორგანიზაციის ან პიროვნების პირად ანგარიშზე ბანკში ფინანსური ოპერაციების მიმდინარეობა გარკვეული დროისათვის.

ანგარიში სამეურნეო - ამა თუ იმ სახის მეურნეობის ისეთი წარმართვა, როდესაც ხარჯები საკუთარი სახსრებით (შემოსავლით) იფარება.

ანგობი - თეთრი ან ფერადი თიხის თხელი ფენა, რომლითაც იფარება კერამიკული ნაკეთობა გამოწვამდე, გლუვი ზედაპირის მისაღებად.

ანდეზიტი - ვულკანური წარმოშობის საშუალო მჟავიანობის მთის ქანი, მუქი ნაცრისფერი ან მოწითალო ფერისა (ნახ.1, ანდეზიტი კობის (დაციტი). მაღალი სიმტკიცის და მდგრადობის, მჭიდრო, ზოგჯერ ფოროვანი, პორფირული აგებულების საშენი მასალა. ფართოდ არის გავრცელებული ძველი ან თანამედროვე ვულკანიზმის რაიონებში. საქართველოში მისი საბადოებია: დიდი და პატარა ლიახვის, ქსნის და არაგვის ხეობებში, ბორჯომის, ახალქალაქის, თეთრიწყაროს, მარნეულის და ყაზბეგის რაიონებში.

ანდერაიტინგი - ბოლო გამოშვების ფასიანი ქაღალდების შეძენა მათი გაყიდვის მიზნით.

ანდერრაიტერი - პირი, რომელიც სადაზღვევო კომპანიის მიერ უფლებამოსილია გააანალიზოს, მიიღოს დასაზღვევად (გადასაზღვევად) და უარყოს ყველა სახის რისკები, აგრეთვე, კლასიფიცირება გაუკეთოს შერჩეულ რისკებს მათზე ოპტიმალური სადაზღვევო პრემიის მისაღებად. ანდერრაიტერი პასუხისმგებელია სადაზღვევო პორტფელის ფორმირებაზე. მას უნდა გააჩნდეს აუცილებელი ცოდნა და პრაქტიკა რისკის შესაბამისი ხარისხის, პრემიის განაკვეთის და დაზღვევის პირობების დასადგენად.

ანემომეტრი - ჰაერის და აირების მოძრაობის სიჩქარის საზომი ხელსაწყო ტრიალას ბრუნვათა რიცხვის მიხედვით. დარეგისტრირებულ ა. ეწოდება ანემოგრაფი.

ანეროიდი (ბერძ.) - ერთ-ერთი სახის ბარომეტრი. წარმოადგენს ლითონის კოლოფს, რომლიდანაც გამოდევნილია ჰაერი.

ანთება - წვის დაწყება მოკიდების წყაროს ზეგავლენით.

ანთების ავტომატური მოწყობილობა - ავტომატური მოწყობილობა, რომელიც ანთებს საფალიე სანთურას ან უშუალოდ ძირითად სანთურას.

ანთემიონი - მცენარეთა (პალმეტა, ყვავილები და ა.შ.) სტილიზებული გამოსახულების წნულისგან შედგენილი ორნამენტი იონური არქიტექტურული ორდერის კოლონებზე (ნახ. 1).

ანთრაციტი - შავი ფერის მკვრივი და ლითონისებრ პრიალა საუკეთესო ხარისხის ქვანახშირი. მაღალი თბოუნარიანობის, წვის ტემპერატურის და მცირე ნაცრიანობის გამო წარმოადგენს უმაღლესი ხარისხის ენერგეტიკულ სათბობს. ნახშირის შემცველობა - 89,5...96,5%. გამოიყენება  საწვავად, ელექტროდების დასამზადებლად, კარბიდის წარმოებაში, სამსხმელო თერმოანტრაციტად და სხვ.

ანთროპოგენური (ბერძ.) - ადამიანის მოქმედების, მოღვაწეობის შედეგად შექმნილი (მაგ., ლანდშაფტი, მცენარეულობა, ნიადაგები და სხვ.)

ანთროპოგენური ღვარცოფი - ღვარცოფების ერთ-ერთი გენეტიკური ტიპი, რომლის წარმოქმნაც პირდაპირ კავშირშია სამეურნეო ზემოქმედების შედეგებთან. წარმოქმნის კერა ხშირად მიწის ყრილი და წყალსაცავია. მიწის ყრილი უზრუნველყოფს ღვარცოფის შემადგენლობას მყარი მასით, ხოლო წყალსაცავი - თხიერით. ანთროპოგენური ღვარცოფების განმეორებადობა აჭარბებს ბუნებრივი გენეზისის ღვარცოფებს. იშვიათად ატარებს ეპიზოდურ ხასიათს. ვრცელდება ლოკალურად და მოიცავს ვაკის ტერიტორიებს.

ანიზოტროპია (ბერძ.) - ნივთიერების ფიზიკურ თვისებათა არაერთგვაროვნება სხვადასხვა მიმართულებით. გარემო ერთდროულად შეიძლება იყოს იზოტროპიული რომელიმე თვისების მიმართ, მაგრამ ანიზოტროპიული სხვა თვისების მიმართ. ა. უმთავრესად ახასიათებს კრისტალებს, რაც განპირობებულია მათი აგებულების თავისებურებით. შესაძლოა ანიზოტროპიული მასალა შეიქმნას ხელოვნურადაც (ფანერა, დაწნეხილი მერქანი, საგანგებოდ დამუშავებული მინა და სხვ.).

ანიზოტროპია მაგნიტური - სხეულის მაგნიტური თვისებების არაერთგვაროვნება სხვადასხვა მიმართულებით.

ანიზოტროპიული მასალები - მასალები, რომელთა ფიზიკური თვისებები იცვლება მიმართულებაზე დამოკიდებულებით, ე.ი. მასალები, რომელთაც სხვადასხვა მიმართულებით სხვადასხვა მექანიკური, ოპტიკური, მაგნიტური და სხვა თვისებები აქვთ (მაგ., მონოკრისტალები, ბოჭკოვანი და აფსკისმაგვარი მასალები, რკინაბეტონი, მერქანი, პლასტმასები ფენოვანი შემავსებლით, ტექსტოლიტი, გეტინაქსი, მინაპლასტიკი, პიეზოკვარცი, გრაფიტი, კომპოზიტური მასალები). ა.მ. გამოყენება ამცირებს მასალის ხარჯს და აუმჯობესებს კონსტრუქციის ხარისხს. მაგ., ტრანსფორმატორი, რომელშიც გულანად გამოყენებული ტექსტურული ფოლადი, დაახლოებით 20...40%-ით მსუბუქია, ვიდრე ტრანსფორმატორი გულანით ჩვეულებრივი ცხლადგლინული ფოლადისაგან.

ანილინი (C₆H₅NH₂) - უფერული ან მოყვითალო ზეთოვანი სითხე. გამოიყენება ნედლეულად საღებავების, ასაფეთქებელი ნივთიერებების, სამკურნალო პრეპარატების მისაღებად, ქიმიურ, ფარმაცევტულ, პარფიუმერიის, თავდაცვის და მრეწველობის დარგებში

ანიონები (ბერძ.) - ელექტროლიტის ხსნარში ანოდისკენ მოძრავი უარყოფითად დამუხტული ნაწილაკები.

ანიონი (ბერძ.) - უარყოფითად დამუხტული ნაწილაკი (იონი), რომელიც ელექტროლიზის დროს ილექება აბაზანის დადებით პოლუსზე, ანოდზე.

ანკერი (გერმ., ღუზა) - 1. შენობის ცალკეული ელემენტების კედელთან დამაკავშირებელი (კედლის წყობაში ცალი ბოლოთი დატანებული) ლითონის საბმური; 2. რკინის ჭანჭიკი ან კავი, რომლითაც ერთმანეთზე ამაგრებენ ქვის კედლის ნაწილებს;  3. საათის მექანიზმის ნაწილი, რომლითაც უზრუნველყოფილია სვლის თანაბარზომიერება; 4. ანკერი - რკ.ბ.-ის კონსტრუქციებში დამჭერი მოწყობილობა წინასწარ დაძაბული არმატურის ბეტონში (ან ბეტონზე) დასამაგრებლად; 5. გვირაბმშენებლობაში გამოყენებული ანკერული სამაგრი დეტალი ცალკეული ელემენტების კედელთან დასაკავშირებლად, ან გვირაბის ჭერის ან გვერდების ქანის განშრევებისა და ჩამოქცევის თავიდან ასაცილებლად. ანკერული სამაგრის მთავარი ელემენტია 0,7...3 მ-ის სიგრძის ლითონის ღერო, რომლის ბოლოში გაკეთებულია ჩაჭრა, რომლის ბოლოს მოარგებენ სოლს და შპურში ჩასვამენ. ღეროს მეორე ბოლოზე დარტყმით სოლი შედის ღეროს განაჭერში და ანკერის თავი შპურში იჭედება. იყენებენ სამაგრის გაჭედვის სხვა ხერხსაც: ღეროს კონუსურ ბოლოზე მოარგებენ სეგმენტებს, ჩასვამენ შპურში და თავისუფალ ბოლოზე ქანჩს მოუჭერენ. ღერო დატრიალდება, სეგმენტები გაიშლება და ქანში გაიჭედება.

ანკერი განმბჯენი - ანკერი შიდა ხრახნით. ჩახრახვნის პროცესში ანკერის ბოლო იშლება და საიმედოდ იჭედება ბუდეში (ნახ. 1). გამოიყენება ნაკეთობის ჩასამაგრებლად შედარებით მყარ მასალაში.

ანკერი სოლისებრი - სამაგრი საშუალება, რომელიც გამოიყენება მძიმე კონსტრუქციების მისამაგრებლად ბეტონისა და აგურის საყრდენებზე. ის არის ცილინდრული ლითონის ღერო (ნახ. 1) რომელსაც ბოლოზე აქვს სოლი, რომელიც ფართოვდება ანკერის ჩასმის შემდეგ და საიმედოდ ფიქსირდება ნახვრეტში. ა.ს. ჩასმა სწარმოებს ჩაქუჩის დახმარებით და შემდეგ მოიჭიმება ქანჩსახრახნით. ასეთი ანკერები (ჩამალულთავიანი, სიგრძით 8...15 სმ) ფართედ გამოიყენება მეტალოპლასტმასისა და ალუმინის კარ-ფანჯრების ჩარჩოების მონტაჟისათვის.

ანკერი ქიმიური - მაკავშირებელი (ქიმიური წებოვანი მასა) ლითონის სამაგრ ელემენტსა და საფუძვლის მასალას შორის. მუშაობის პრინციპი: ლითონის ღერო სინთეზური წებოს საშუალებით ჩაეწებება შესაერთებელ საფუძვლებში. ფისი ღრმად ვრცელდება საფუძვლის ფორებში, მყარდება და ქმნის მონოლითს. შეერთების ტექნოლოგია მარტივია: საფუძველი წინასწარ იბურღება, ივსება ფისით და შემდეგ იდგმება მასში ლითონის ელემენტი. შეერთების ეს მეთოდი იმდენად საიმედოა, რომ მას ხიდმშენებლობაშიც კი წარმატებით იყენებენ.

ანკერული სამთო სამაგრი - სამთო სამაგრი, რომლის ძირითადი ნაწილია მეტალის, რკ.ბ.-ის, ხის ან პლასტმასის ღერო (ანკერი), რომელიც შპურში მაგრდება. იგი ემსახურება გაშიშვლებული სამთო მასივის განმტკიცებას, სტაბილიზაციას, მდგრადობის ამაღლებას. მას იყენებენ სამაგრის სხვა სახეობებთან (პოლიგონალური, თაღური; ნაშხეფბეტონი) ერთად. რკ.ბ.-ის და პოლიმერბეტონის ანკერი მიეკუთვნება მიწისქვეშა გამონამუშევრების მუდმივ სამაგრებს. ქანის ადგილობრივი გამოცვენის თავიდან ასაცილებლად ანკერებს შორის გამონამუშევრის კონტურზე კიდებენ ფოლადის ბადეს (უჯრედის ზომებით 5×5 სმ).

ანკერული ჭანჭიკი - ერთგვარი ჭანჭიკი, რომლითაც ამაგრებენ კრონშტეინს კედელზე ან კოლონას (სვეტს, დგარს, მზიდი კონსტრუქციის საყრდენს) - საძირკველზე (ნახ. 1).

ანკეტა (ფრანგ.) - 1. პირველადი ინფორმაციის შეგროვების ინსტრუმენტი, გარკვეული წესებით ფორმულირებული კითხვებისა და პასუხების (გამონათქვამების) ერთობლიობა; 2. გამოკითხვის ფურცელი, ძირითადი დოკუმენტი ანკეტირების გზით გამოკვლევის ჩატარებისათვის; 3. კითხვარი, რომლის მიზანია რესპონდენტისგან მონაცემების მიღება; 4. პირთა საკვლევი კონტინგენტისათვის განკუთვნილი მკვლევარის მიერ შედგენილი კითხვების სია, რომელიც წარმოადგენს საწყის ემპირიულ მასალას განზოგადებისათვის.

ანკეტირება - სხვადასხვა მოვლენასა და ღონისძიებაზე მოსახლეობის სოციალურ-ფსიქოლოგიური რეაქციის შესახებ ინფორმაციის მიღების მეთოდი; ა. ითვალისწინებს რესპოდენტების პასუხების დაფიქსირება-რეგისტრაციას, მათ დამუშავებასა და თეორიულ ინტერპრეტაციას. ა. დროს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გენერალური ერთობლიობიდან იმ ნაწილის შერჩევას, რომლის შესწავლაც არის გათვალისწინებული. რესპოდენტების სწორი შერჩევის შედეგად მიღებული მონაცემები მთელი გენერალური ერთობლიობისათვის არის დამახასიათებელი და ზოგადი დასკვნების გამოტანის საშუალებას წარმოადგენს. ა. არის წერილობითი, უმთავრესად დაუსწრებელი გამოკითხვის ფორმა. არსებობს რამდენიმე სახის ა: 1). გამოსაკითხი პირების რაოდენობის მიხედვით (პროცედურის მიხედვით): ინდივიდუალური და ჯგუფური; 2). რესპოდენტებისათვის ანკეტის მიწოდების ხერხის, ფორმის მიხედვით: დასარიგებელი (კურიერული), საფოსტო და პრესის საშუალებით; 3). რესპოდენტთან კომუნიკაციის ფორმის მიხედვით (ე.ი. გამოკითხვაში ანკეტიორის მონაწილეობის მიხედვით): დასწრებული და დაუსწრებელი (საფოსტო, პრესის საშუალებით); 4). ჩატარების ადგილის მიხედვით განასხვავებენ ანკეტირებას საცხოვრებელი ადგილის, სამუშაო ან სასწავლო ადგილის მიხედვით და ანკეტირებას მიზნობრივ აუდიტორიებში (თეატრისა და კინოს მაყურებლების, გამოფენის დამთვალიერებლების, საავადმყოფოს პაციენტების გამოკითხვა და სხვ.). ა. სოციალური ინფორმაციის მოპოვების ერთ-ერთი ყველაზე უფრო გავრცელებული მეთოდია. მისი საშუალებით ხდება პირველადი მონაცემების მიღება როგორც სოციალური ფაქტების, მოვლენების, პროცესების, ისე ინდივიდების, სოციალურ ჯგუფთა შეხედულებების, აზრების, განწყობების, შეფასებების, ქცევის მოტივების, ღირებულებითი ორიენტაციებისა და სხვ. შესახებ

ანკლავი (ფრანგ.) - ერთი სახელმწიფოს ტერიტორია ან ტერიტორიის ნაწილი, რომელიც ყოველი მხრიდან გარშემორტყმულია სხვა სახელმწიფოს სამფლობელოებით და რომელსაც არ აქვს ზღვის ნაპირი (მაგ., სან-მარინოს რესპუბლიკა იტალიაში). თუ ანკლავს აქვს გასასვლელი ზღვაზე, მას უწოდებენ ნახევრადანკლავს (მაგ., მონაკო).

ანლოგი (ბერძ.) - საგნების (მოვლენების, პროცესების) მსგავსება ზოგიერთ მათ თვისებებში.

ანოდი (ბერძ.) - დადებითად დამუხტული ელექტროდი (საპირისპ. კათოდი).

ანომალია (ბერძ.) - კანონზომირების დარღვევა, ნორმისაგან გადახრა.

ანსამბლი (ფრანგ.) - 1. არქიტექტურაში - ერთიანი, მთლიანი; 2. მუსიკაში, ქორეოგრაფიაში - შემსრულებელთა კოლექტივი.

ანტაბლემენტი - ანტაბლემანი; არქიტექტურული ორდერის სვეტზე დაყრდნობილი ჰორიზონტალური ნაწილი. ანტაბლემენტი შედგება არქიტრავის, ფრიზისა და კარნიზისაგან (ნახ. 1. ანტაბლემენტი დორიული (а), იონური (б) და კორინთული (в) ორდერების: 1-ანტაბლემენტი; 2-კარნიზი; 3-ფრიზი; 4-არქიტრავი). ყოველ ცალკეულ არქიტექტურულ ორდერში ანტაბლემენტს გააჩნია განსხვავებული პროპორციები და პლასტიკურად სხვადასხვანაირად მუშავდება.

ანტენა - მოწყობილობა, რომლის დანიშნულებაა რადიოტალღების მიღება და გადაცემა. მიღების დროს ანტენა გარდაქმნის ელექტრომაგნიტურ გამოსხივებას ელექტრულ დენად და პირიქით - გამოსხივებისას ელექტრულ დენს ელექტრომაგნიტურ ტალღებად. ფიზიკურად ანტენა წარმოადგენს ერთი ან მეტი გამტარისაგან შედგენილ კონსტრუქციას, რომელსაც მიეწოდება ცვლადი ელექტრული სიგნალი და ანტენის ელემენტების ელექტრომაგნიტური აღგზნების შედეგად ელექტრული სიგნალი გარდაიქმნება ელექტრომაგნიტურ ტალღად. ელექტომაგნიტური ტალღების მიღება შესაბამისად შებრუნებული პროცესია, ელექტრომაგნიტური ტალღა მიმღებ ანტენაში აღძრავს შესაბამის ცვლად ელექტრულ დენს.

ანტენა რეფლექტორი - პარაბოლოიდური ამრეკლი ეკრანის ზედაპირის მქონე ლითონის კონსტრუქცია, რომელიც გამოიყენება რადიოტალღების მისაღებად და გადასაცემად კოსმოსური სივრციდან. რეფლექტორი (გასაშლელი) შექმნილი იყო საქართველოს ტექნიკურ უნივერსიტეტში (ავტორთა კოლექტივი აკადემიკოს ელგუჯა მეძმარიაშვილის ხელმძღვანელობით) და 1999 წლის 23 ივლისს გაშლილი იქნა ღია კოსმოსში სადგურ „მირ“-ის სპეციალურ კონსტრუქცია «სოფორა»-ზე   რუსი და ფრანგი კოსმონავტების მიერ (ნახ. 1). ა.რ. შედგება გამშლელი ძალოვანი რგოლისაგან, რომლის ფუნქციებია ელექტროამძრავებით გაშლა, მასთან დაკავშირებულ, წინასწარდაძაბულ ცენტრთან ერთად. ცენტრი შედგენილია მოქნილი, ვერტიკალურ მდგომარეობაში მყოფი, გაჭიმული, რადიანული განლაგების ფურცლებისაგან - წიბოებისაგან. წინასწარდაძაბულ ფურცლებს თავის სიბრტყეში გააჩნიათ დიდი სიხისტე, ამასთან, ისინი თავისი ზუსტი პროფილით აღწევენ პარაბოლოიდის ზუსტ, დისკრეტულ გეომეტრიას, რომელზეც რეფლექტორის ამრეკლი ეკრანი - მეტალის ტრიკოტაჟის ბადეა დამაგრებული. კოსმოსურ აპარატთან რეფლექტორის ჩამაგრება ხორციელდება ცენტრალური კვანძით, სადაც ასევე მოწყობილია რეფლექტორის გაშლის სინქრონიზატორები. რეფლექტორის ეკრანს გააჩნია ელიფსური მოხაზულობა, რომელიც გამშლელ ძალოვან რგოლთან მიმართებაში ხორციელდება, მასზე სხვადასხვა სიგრძის კონსოლური გადმონაშვერების დამაგრებით, რომლებიც წარმოადგენენ ცენტრალური რადიანული წიბოების გაგრძელებას. რეფლექტორი არის ოფსეტური. ყოველი წლის 23 ივლისი საქართველოში აღინიშნება როგორც “პირველი ქართული კოსმოსური ობიექტის დღე”.

ანტეფიქსი - სახურავის კიდულის გასწვრივ მოთავსებული ბუნებრივი ქვის (მარმარილო, გრანიტი), ხის ან კერამიკის ვერტიკალური ფილები, მცენარეული ორნამენტის ან ადამიანის (ცხოველის) ნიღბის გამოსახულებით (ნახ. 1), რომლებიც სახურავიდან გადასაყვანი წყლის ღარის კედლის, აგრეთვე დეკორატიულ ფუნქციას ასრულებენ.

ანტიდამაძველებლები - ნივთიერებები, რომელთა შეყვანა პოლიმერულ მასალებში ანელებს ყველა იმ პროცესის მიმდინარეობას, რაც იწვევს ამ მასალების ფიზიკურ-მექანიკური თვისებების გაუარესებას

ანტიდეტონატორი - ქიმიური ნივთიერება, რომელსაც უმატებენ უმნიშვნელო რაოდენობით ძრავის საწვავს დეტონაციური მდგრადობის ასამაღლებლად (მაგ., ტეტრაეთილტყვია).

ანტიდოვლათი - პროდუქტი, რომელსაც მომხმარებლისათვის უარყოფითი ეფექტი მოაქვს.

ანტიდოტი - ტოქსიკური ნივთიერება, რომლითაც აწარმოებენ სხეულის (დეტალის) შემოგარსვას ან ადსორბირებას. პრაქტიკაში ფართო გამოყენება პოვა აქტივირებულმა ნახშირმა და თეთრმა თიხამ.

ანტიკვარული - ძველებური, იშვიათი, ძვირფასი, ჩვეულებრივ, ძვირად ღირებული ნივთი.

ანტიკი - ანკიკური ეპოქის ხელოვნების ნაწარმოები - კერამიკა, ფიალა, ქანდაკება და სხვ.

ანტიკლინი (ბერძ.)- ქანების ფენათა ნაოჭი, რომელიც ზევით არის ამობურცული. მისი თაღოვანი ნაწილი ზევითაა მიმართული, ხოლო ფრთები ერთმანეთის საწინააღმდეგოდაა დაქანებული. ანტიკლინის გულში უფრო ძველი ქანებია, ვიდრე ფრთებში. ღერძული სიბრტყის მდებარეობისა და დახრის მიხედვით ა. შეიძლება იყოს: სწორი, დახრილი, გადაბრუნებული, დაწოლილი, დაყვინთული. ინტენსიური დისლოკაციის დროს ფრთების დაქანება ძალიან მრავალფეროვანია. მოხაზულობის მიხედვით განასხვავებენ ხაზობრივ ა. - როცა სიგრძე საგრძნობლად ჭარბობს სიგანეს; ბრაქიანტიკლინს - როცა სიგრძე რამდენადმე მეტია სიგანეზე; გუმბათს - როდესაც სიგრძე და სიგანე დაახლოებით თანაბარია. ანტიკლინის საპირისპიროა სინკლინი - ქანების ნაოჭი, რომელიც ზევიდან ქვევით არის გამობურცული.

ანტიკოროზიული დამუშავება - ნაკეთობის ზედაპირის მარტივი ტექნოლოგიური დამუშავება კოროზიული პროცესების განვითარების საწინააღმდეგოდ (მაგ., ლითონის კონსტრუქციების შეღებვა ანტიკოროზიული საღებავით, რომელიც ითვალისწინებს თავდაპირველად ზედაპირის გასუფთავებას ჟანგისაგან და შემდეგ საღებავის ერთი ან ორი ფენის დატანას.

ანტიკური ლაქები - ანგობების ნაირსახეობა. მჟავა გარემოში გამოწვისას, თეთრი თიხა იღებს თეთრ ფერს, თუ თიხაში არის რკინის ჟანგი, მაშინ - წითელს, ორივე შემადგენლობის აღდგენითი გამოწვისას - შავს. ანტიკურ ხანაში გამოიყენებოდა ვაზურ მხატვრობაში და კერამიკული ნაკეთობების მოსახატავად.

ანტიმეტაბოლიტები - ბუნებრივი ან ხელოვნურად სინთეზირებული, ბიოლოგიურად აქტიური ნაერთები, რომლებიც ქიმიური აგებულებით ნივთიერებათა ცვლის შუალედურ პროდუქტებს - მეტაბოლოტებს ემსგავსება

ანტიმონიტი - სტიბიუმის კრიალა, სტიბნიტი, მინერალი.

ანტიმონიუმი - სტიბიუმის მადანი, სტიბიუმის მინერალების სამრეწველო რაოდენობის ბუნებრივი დანაგროვი.

ანტიმჟანგავები (ანტიოქსიდანტები) - ბუნებრივი ან სინთეზური ნივთიერებები, რომლებიც აფერხებენ სხვადასხვა ორგანული ნაერთის დაჟანგვის პროცესს.

ანტიმუტაგენები - ნივთიერებები, რომლებიც ამცირებენ მუტაციის სიხშირეს. აბრკოლებენ ფიზიკური და ქიმიური აგენტების მუტაგენურ მოქმედებას.

ანტიპანიკური გამღები - ისეთი მექანიზმის მქონე კარის გამღები, რომლის ენა (რაზა) იწევა გასასვლელისკენ მიმართულებით ძალის გამოყენებისას და აღებს კარს იმავე მიმართულებით.

ანტიპირენი - კომპონენტი, რომელიც ემატება ორგანული წარმოშობის მასალებს ცეცხლდაცვის მიზნით. მის შემადგენლობაში შედის წვის შემანელებლები (ამონიუმის ფოსფატი, ბორაკი, ამონიუმის ქლორიდი, ნატრიუმის ფთორატი, ნატრიუმის ბიქრომატი, ქლორეთილ-ფოსფატები), სინეგრისტი (მასალა, რომელიც აძლიერებს ძირითადი შემანელებლის მოქმედებას) და სტაბილიზატორი, რომელიც ზღუდავს შემანელებლის ხარჯს. ა. წინააღმდეგობას უწევს მერქნის აალებას და ზღუდავს ზედაპირზე ცეცხლის (ალის) გავრცელებას. ა. გამოყენების მეთოდი დამოკიდებულია დასაცავი მასალის სახეობაზე. გამოიყენება შემდეგი მეთოდები: დიფუზური, ამოვლებითი, პანელური, ცხელი-ცივი აბაზანა, ვაკუუმი-ატმოსფერული წნევა-ვაკუუმი, ვაკუუმი-წნევა-ვაკუუმი, ზედაპირული წასმა და სხვ. მერქნის გადასაყვანად ადვილად წვადიდან ძნელად წვადი მასალების ჯგუფში, ყველაზე ეფექტურია გაჟღენთვა მაღალი წნევის ქვეშ შემდეგი პრეპარატების გამოყენებით: МС 1:1, МС 3:7, ПТАС, ББ 1:1, ХМХА, МБ-1, ПББ 255, ХМББ-3324, ТХЕФ, ХМХА-1110, ДМФ-552, ФБС-255, ТМФ-552, КФ-МТ, КФ-90. ანტიპირენებს აქვს დნობის მაღალი ტემპერატურა. ცეცხლის ზემოქმედებით ისინი იშლებიან და იქცევიან უწვად მასად, რომელიც ქაფდება და ფარავს კონსტრუქციის ზედაპირს. ამით ის სითბოს აშორებს ზედაპირს, ამავე დროს ჟანგბადს არ აძლევს საშუალებას, მივიდეს აალებულ კონსტრუქციამდე და საბოლოოდ ხელს უშლის წვის პროცესს.

ანტისანიტარია - უსუფთაობა, სიბინძურე.

ანტისანიტარიული - სანიტარიის მოთხოვნილებების საწინააღმდეგო; უსუფთაო.

ანტისეისმური - მიწისძვრის საწინააღმდეგო.

ანტისეისმური ღონისძიებები - სეისმური ნორმების მოთხოვნებზე დაფუძნებული კონსტრუქციული დ=ა გეგმარებითი გადაწყვეტების ერთობლიობა, რომელიც უზრუნველყოფს ნაგებობისათვის ნორმებით რეგლამენტირებულ სეისმომედეგობის დონეს.

ანტისეპტიკი (ბერძ.) - მომწამლავი ნივთიერება, რომელიც ხოცავს მიკრობებს და ამით ხელს უშლის ლპობას ცოცხალ ორგანიზმში; იგი ორი სახისაა: ზეთოვანი (პეტროლატუმი, პარაფინი, ბიტუმი, გოგირდი, მცენარეული ზეთები, სილიციუმის ორგანული პოლიმერები, პოლიეთილენგლიკოლი) და წყალში ხსნადი (ფტორი, დინიტროფენოლი, ნატრიუმის ქლორიდი, პენტაქლორფენოლი, თუთიის ქრომქლორიდი). ა. ჟღენთენ ისეთ კონსტრუქციებს, სადაც მოსალოდნელია მათი დატენიანება (ხიდები, ანძები, კოშკები, ხიმინჯები, შპალები, ესტაკადები, ტელეგრაფის ბოძები, ელექტროენერგიის გადამცემი ხაზების საყრდენები და სხვ.). წყალში ხსნად ა. არა აქვთ სუნი და ფერი, ისინი ადამიანისათვის უვნებელია, ამიტომ მათი გამოყენება მიზანშეწონილია დახურულ შენობებში. ზეთოვანი ა. კი ძლიერი მომწამლავი ნივთიერებებია სოკოებისათვის, აქვთ არასასიამოვნო სუნი და მავნეა ადამიანებისათვის, ამიტომ ისინი იხმარება ისეთი კონსტრუქციების დასაცავად, რომლებსაც ექსპლუატაცია უხდებათ ღია ცის ქვეშ, წყალში ან მიწაში. დახურულ შენობებში ანტისეპტირებას ექვემდებარება ძირითადად ფიცრული კონსტრუქციები და კედლისა და სახურავის სამფენოვანი პანელების წებო-ფანერის კარკასები, რომლებსაც მუშაობა უხდებათ ტენიან პირობებში. სამშენებლო მოედანზე მერქნის ა. ხდება წყალში გახსნილი ანტისეპტიკებით ან პასტებით, რომლებიც დაიტანება ზედაპირზე საღებავსაფრქვევით ან ჰიდროპულტით. ანტისეპტირების დაწყებამდე მერქნის ზედაპირი უნდა გაიწმინდოს მტვერისა და ყოველგვარი ჭუჭყისაგან. პრაქტიკაში ყველაზე მეტი პოპულარობით სარგებლობს წყალში ხსნადი ა., რომლითაც ჟღენთავენ მერქანს. იგი ხის მასივს უქმნის მაქსიმალურ ანტიბაქტერიულ დონეს და ერთდროულად ცეცხლმედეგობასაც ზრდის, მაგრამ დიდ მატერიალურ ხარჯებთანაა დაკავშირებული (1 მ³ ხის მასალაში შეყავთ 17...20 კგ მარილი). ზოგჯერ კომბინირებულ დაცვასაც მიმართავენ, როცა ერთდროულად იყენებენ სიღრმით გაჟღენთვას და ზედაპირულ დაფარვას.

ანტისეპტირება - ხისა და მერქან-ბურბუშელოვანი დეტალების დამუშავება ანტისეპტიკური ხსნარებით - ანტისეპტიკებით, რომლებიც ხელს უშლიან სოკოს, ობის, ხის ჭიების გაჩენას, აგრეთვე უზრუნველყოფენ ტენის უარყოფითი ზემოქმედებისაგან დაცვას.

ანტისტატიკი - პლასტმასის დანამატი, ამცირებს პოლიმერული მასალების ელექტრიზაციას მათი გადამუშავების და ექსპლუატაციის დროს. პლასტმასების დიდი ნაწილი (პოლივინილქლორიდი, პოლისტიროლი, პოლიონეფილი) ადვილად აგროვებს ელექტრულ მუხტს, რადგანაც ისინი ბუნებით დიელექტრიკებია, ამიტომ ასეთი პლასტმასები ითხოვენ ა. დამატებას. ისინი შეიძლება იყოს ზედაპირულად აქტიური ნივთიერებები და ელექტროობის გამტარი შემავსებლები (ჭვარტლი, გრაფიტი, ლითონის ფხვნილი).

ანტიფემა (ბერძ.) - არქიტ. ფრიზის უკანა მხარე. ძირითადად გამოიყენებოდა ძველი ბერძნული ტაძრების კორინთულ და იონურ ორდერებში, სადაც ის წარმოადგენდა უწყვეტ ზოლს, რომელზეც მოხერხებულად იყო განლაგებული გამოსახულებების ჯაჭვი.

ანტიფრიზი - სითხე, რომელსაც გაყინვის დაბალი ტემპერატურა აქვს; იყენებენ ნულ გრადუსზე დაბალი ტემპერატურის პირობებში მომუშავე შიგაწვის ძრავებისა და სხვა დანადგარების გასაცივებლად, თვითმფრინავის ფრთებზე ყინულის ფენის წარმოშობის წინააღმდეგ, თვითმფრინავის ფანჯრის მინების დასაცავად გაორთქვლისაგან და სხვ.

ანტიფრიქციული მასალები - ახასიათებთ დაბალი ხახუნის კოეფიციენტი და გამოიყენება ძირითადად სრიალის ხახუნის პირობებში მომუშავე დეტალების დასამზადებლად (საკისრები, მილისები, სადებები და ა.შ.). ანტიფრიქციულ მასალებს მიეკუთვნება ბრინჯაო, რუხი თუჯი, ტექსტოლიტი, ფტოროპლასტი-4, ბრინჯაოგრა-ფიტი, რკინაგრაფიტი და სხვა.

ანტიფრიქციული შეზეთვა - შეზეთვა სოლიდოლით, რომელიც გამოიყენება მექანიზმებში სრიალის ხახუნის და ცვეთის შესამცირებლად.

ანტიფუნგინი (ბერძ.) - სითხე შენობის ხის ნაწილების დასაცავად ლპობისაგან, რასაც ხის სოკო იწვევს.

ანტიშემომყინავი სისტემა - ელექტრული გამათბობელი სისტემა, რომელიც მონტაჟდება შენობის ბურულზე და უზრუნველყოფს თოვლისა და მინაყინის დნობას ზამთრის პირობებში მუდმივი შეთბობის გზით.

ანტიციპაცია (ლათ.) - ფულის გადახდა სავალო ვალდებულების საფუძველზე დათქმულ ვადამდე.

ანტი… - რთული სიტყვის შემადგენელი ნაწილი, რომელიც აღნიშნავს უკუქმედებას, საპირისპიროს. მაგ., ანტინაწილაკი, ანტისეპტიკი, ანტისტატიკი.

ანტომონიდები - სტიბიუმის ნაერთები ლითონებთან.

ანტრეპრენიორი (ფრანგ.) - კერძო თეატრის, ცირკის და ა.შ. მფლობელი, არენდატორი.

ანტრეპრიზა (ფრანგ.) - კერძო სანახაობითი საწარმო (თეატრი, კინოთეატრი, ცირკი და ა. შ.).

ანტრესოლი (ფრანგ.) - 1. სასარგებლო ფართობის გაზრდის მიზნით სართულის მოცულობაში ჩაშენებული ნახევარსართული (ნახ. 1); 2. შუალედური დონე ან დონეები ნებისმიერი სართულის იატაკსა და ჭერს შორის. ა. იატაკის კონსტრუქციის ზემოთ და ქვემოთ არსებული თავისუფალი სიმაღლე არ უნდა იყოს 2150 მმ-ზე ნაკლები, ხოლო ა. საერთო ფართობი არ უნდა აღემატებოდეს იმ ოთახის ან სივრცის იატაკის ფართობის ერთ მესამედს, რომელშიც ისინი მდებარეობს. ა. უნდა ქონდეს ორი დამოუკიდებელი გასასვლელი. ერთი გასასვლელი საშუალება დასაშვებია ინდივიდუალური საცხოვრებელი ერთეულიდან და მის საზღვრებში, როცა მოსარგებლეთა რაოდენობა არის 20-ზე მეტი და საცხოვრებელი ერთეული მთლიანადაა აღჭურვილი ხანძარსაწინააღმდეგო ავტომატური საშხეფებელი სისტემით; 3. დამხმარე სათავსის თავზე მოთავსებული კარადა (ნახ. 2).

ანტურაჟი (ფრანგ.) - გარემომცველ პირობათა ერთობლიობა; გარემო.

ანუიტეტი (ფრანგ.) - ვადიანი სახელმწიფო სესხი ვალის ყოველწლიური დაფარვითა და პროცენტის გადახდით.

ანფემი (ბერძ.) - ლენტური ორნამენტი პალმეტის ან სტილიზებული მცენარის.

ანფილადა - ერთ გრძივ ხაზზე განლაგებული, კარებებით დაკავშირებული ოთახების, დარბაზების რიგი, რომელიც ქმნის გამჭოლ პერსპექტივას. ინტერიერულმა ა. განსაკუთრებული გავრცელება პოვა ყველა კულტურის სარკალურ არქიტექტურაში. ა. საქვეყნოდ ცნობილი მაგალითებია: პარიზის ვერსალის სასახლე (ნახ. 1), სან-სუსი (პრუსიის მეფის ფრიდრიხ დიდის ზაფხულის სასახლე, პოტსდამი, გერმანია), ვიურცბურგის რეზიდენცია (ბაროკოს სტილის არქიტექტურული კომპლექსი, ქ. ვიურცბურგი, გერმანია) და სხვ.

ანჩისხატი - დარბაზული ტიპის სამნავიანი ქრისტიანული ტაძარი თბილისში (ნახ. 1). ტაძარი VI საუკუნით თარიღდება და ისტორიული ცნობების მიხედვით ღმრთისმშობლის შობის სახელზე დაჩი უჯარმელის მიერაა აგებული. ანჩისხატის ეკლესია სამნავიანი ბაზილიკაა, ნაშენია თლილი ქვით (თავდაპირველი ფენა), ხოლო კედლების ზედა ნაწილები და ყველა შიგნითა ბოძი აგურისაა (XVII საუკუნის რესტავრაცია). ეკლესია ნავებად იყოფა თაღების საშუალებით. აფსიდი, ნავებს შორის ამოყვანილი ერთ-ერთი თაღედი და ღია ლუნეტები დასავლეთ და ჩრდილოეთ შესასვლელების თავზე ნალისებრი ფორმისაა. თავდაპირველად აქ სამი წყვილი ბოძი ყოფილა (ნაცვლად ახლანდელი ორისა). ტაძარს ანჩისხატი მას მერე ეწოდა, რაც 1675 წელს ანჩის (სამხრეთ საქართველოს) ტაძრიდან აქ ბექა ოპიზარის (XII საუკუნე) მიერ მოჭედილი მაცხოვრის ხელთუქმნელი ხატი (ამჯამად დაცულია საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმში) გადმოასვენეს. ეს ხატი მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა საქართველოს ისტორიაში და მჭიდროდაა დაკავშირებული ქართველი ერის სულიერ ცხოვრებასთან.

ანძური ამწევი - ისრიანი სტაციონარული ამწე, რომელსაც აქვს დამოუკიდებლად განლაგებული ლითონკონსტრუქცია (ანძა მასთან სახსრულად შეერთებული ისრით) და მექანიზმები (ჯალამბარი). განასხვავებენ ანძურ ამწევებს: ხისტფეხებიანს (ანძა უძრავია) და ვანტურს (ანძა ბრუნავს საყრდენებში, რომელთაგან ერთ-ერთი შეკავებულია ვანტებით). ტვირთამწეობა 5...40 ტ. ძირითადად გამოიყენება სამონტაჟო სამუშაოებზე.

ანჯამა - ღეროთი შეერთებული ლითონის ორი თამასა კარის ან ფანჯრის ჩამოსაკიდად ან სხვადასხვა დეტალების შესაერთებლად (ნახ. 1). ა. მრავალი სახეობა არსებობს: ზამბარიანი. კარის, კარტისებრი, კარტისებრი სახსნელი, კასრისებრი, კუთხოვანი, ლომბერის, მოკლე ცალფრთიანი, ნახევრადსახსრული, ორსახსრიანი, როიალის, საავეჯო, საბრუნი, სარკმლის, სატაცი, საქუსლე, სახსნელი, სახსრული, სწორი, ფანჯრის, ფასონური, შვერილი, ჩახვეულფრთიანი და სხვ.

ანჯამა ზამბარიანი - ანჯამის სახეობა, რომელიც ზამბარებით ჩამოკიდებული დეტალის (მაგ., კარების) საწყის მდგომარეობაში დასაბრუნებლადაა აღჭურვილი (ნახ. 1: ავეჯის ზამბარიანი ანჯამა).

ანჯამა კარის მანჭვალიანი - ანჯამის სახეობა, რომელიც შედგება მილის გადანაჭრების, კუთხვილების და მათი დასაკავშირებელი მანჭვალისაგან (ნახ. 1). გამოიყენება შედარებით მსუბუქი კარ-ფანჯრებისათვის.

ანჯამა კარტისებრი - ანჯამის სახეობა, რომელიც ერთმანეთთან დაკავშირებული ორი ფრთისაგან შედგება და მხოლოდ დამაკავშირებელი ღეროს გარშემო შეუძლია ბრუნვა.

ანჯამა კუთხოვანი - ანჯამის სახეობა, რომლის ფრთები მოღუნულია გარკვეული კუთხით (მეტწილად 90⁰-ით) (ნახ. 1).

ანჯამა ლომბერის - ანჯამის სახეობა, რომელიც ორი მოგრძო და ვიწრო ფრთებისაგან შედგება (ნახ. 1). გამოიყენება ასაკეცი მაგიდების, სკამების, საკერავი მანქანების და მისთ. დამზადებისას.

ანჯამა მალული - ანჯამის სახეობა, რომელიც კონსტრუქციის ორიგინალობის გამო არ ჩანს გარედან როცა კარები დაკეტილია და შესაბამისად არ ცვლის კარის ფასადის დიზაინს. გარდა ამისა, ა.მ. უზრუნველყოფს კარების გაიღებს ორივე მხარეს 180⁰-ით, რაც საშუალებას იძლევა ასეთი ანჯამები გამოყენებული იქნეს საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, სადაც საჭიროა კარის ორმხრივი გაღება (ნახ. 1).

ანჯამა როიალის - მაღალი ხარისხის, ზოგჯერ ფერადი ლითონისაგან დამზადებული მოკლე ფრთიანი და გრძელი ანჯამა, რომელიც ძირითადად როიალების, პიანინოების და ავეჯის წარმოებაში გამოიყენება (ნახ. 1).

ანჯამა შვერილი - ანჯამის სახეობა, რომლის ფრთების შემაერთებელი ნაწილი გამოშვერილია (გამოწეულია) შესაერთებელი დეტალების ზედაპირებიდან.

ანჯამა ჩაუჭრელი (ანჯამა-პეპელა) - ანჯამის სახეობა, რომელიც გამოიყენება ოთახთშორისი კარებებისათვის (ნახ. 1). გამოირჩევა იმით, რომ დაყენებისას არ საჭიროებს კარის ჩარჩოს ძელისა და ფრთის ფიცრის ჩაჭრას (მაგრდება ზემოდან) (ნახ. 2).

ანჯამა ჩახვეულფრთიანი - ანჯამის სახეობა, რომლის ერთი ან ორივე ფრთა მოღუნულია დეტალის უკეთ ფიქსირება-დამაგრებისათვის.

ანჰიდრიდი (ბერძ.) - 1. ჟანგბადიანი ნაერთი, რომელიც წყალთან შეერთებით იძლევა მჟავას; 2. უწყლო კალციუმის სულფატი. წყლის დამატებით იგი მოცულობაში იზრდება 30%-ით და მიიღება თ ა ბ ა შ ი რ ი. ა. ფართოდ გავრცელებული მოსაპირკეთებელი ქვაა, რომელსაც სიმტკიცის მხრივ შუალედი მდგომარეობა უჭირავს აგატსა და რბილ კალციტს შორის. ა. შეიძლება იყოს თეთრი, ცისფერი, ნაცრისფერი, ზოგჯერ მოწითალოც. თაბაშირი უძველესი დროიდან ძალზედ გავრცელებული მასალა იყო მშენებლობაში (ბაბილონი, ახლო აღმოსავლეთი, რომი, ეგვიპტე).

ანჰიდრიტი (ბერძ., უწყლო) - კალციუმის სულფატი, რომლის წყალთან შეერთებით მიიღება თაბაშირი. ნაცრისფერი, თეთრი, რუხი, მოწითალო, მოცისფრო, მოიისფრო, გამჭვირვალე, ზოგჯერ მღვრიე ფერის მინერალი. თანაარსებული მინერალები: თაბაშირი, ჰალიტი, სილვინი. ა. გამოიყენება გოგირდმჟავას მისაღებად და საშენ მასალად. საბადოები: გერმანიაში, რუსეთში, უკრაინაში და საქართველოში.

აორთქლება - ნივთიერების თხევადი (ზოგჯერ მყარი) მდგომარეობიდან აირის მდგომარეობაში გადასვლის პროცესი, რაც, ძირითადად მიმდინარეობს სითბოს ზემოქმედებით.

აორთქლების კუთრი სითბო - ფიზიკური სიდიდე, რომელიც აჩვენებს სითბოს რაოდენობას, რომელიც საჭიროა მივაწოდოთ 1 კგ ნივთიერებას, დუღილის ტემპერატურის დროს, რათა ის გადავიდეს თხევადი მდგომარეობიდან გაზისებურ მდგომარეობაში. განზომილება - ჯ/კგ. ა. კ. ს. გამოითვლება ფორმულით: L = Q/m, სადაც Q - სითბოს რაოდენობა, რომელიც საჭიროა ნივთიერების თხევადი მდგომარეობიდან გაზისებურ მდგომარეობაში გადასაყვანად; m - ნივთიერების რაოდენობა (წონა).

აპადანა - აღმოსავლეთ ქვეყნების (მაგ., ირანის) მეფეთა საზეიმო მისაღები სასახლე (ნახ. 1), მრავალი სვეტით შემკული და ხის ბრტყელი ჭერით გადახურული.

აპარატი - მოწყობილობების ან სისტემის დამთავრებული ერთობლიობა რაიმე ფუნქციის შესასრულებლად. ამ ტერმინის ქვეშ იგულისხმება: 1. მექანიზმების ერთობლიობა (ჰიდრო-, ელექტრო-, მექანიკური და სხვ.) ერთიანი დამთავრებული კონსტრუქციული შესრულებით; 2. ერთობლიობა (სისტემა) რაიმე სპეციალური პროცედურების და ფუნქციების რომელიმე მეცნიერებაში (მაგ., ლოგიკური აპარატი); 3. ცოცხალი ორგანიზმის ორგანოების ერთობლიობა, საერთო ფუნქციის შესასრულებლად (მაგ., ვესტიბულიარული აპარატი); 4. საორგანიზაციო სტრუქტურების ერრთობლიობა, რომლებიც ემსახურებიან განსაზღვრულ დარგს ან რომელიმე დააწესებულების შტატი (მაგ., პრეზიდენტის აპარატი).

აპარატი შემომქრევი - გახურებული ორთქლის ქვაბის შიდა ზედაპირიდან ნაცრის, დანალექის, ჭვარტლის მოსაცილებელი მოწყობილობა ორთქლის ნაკადით ან შეკუმშული ჰაერით. ორთქლის წნევა აღწევს 4 მპა (40 კგ/სმ²) და მეტს.

აპარატურა - რაიმე სამუშაოს შესასრულებელი აპარატების, ხელსაწყოების ერთობლიობა; ლაბორატორიის, საამქროს, დიდი დანადგარის და მისთ. მოწყობილობა.

აპარელი (ფრანგ.) - სამხედრო-საინჟინრო საქმეში - მცირედ დაქანებული მოედანი, მიწაყრილი, პლატფორმა ან გზა ტექნიკის, ტვირთების, ცხოველების და სხვ. ჩასასვლელად ან ასაყვანად (ნახ. 1).

აპარტამენტი - დიდი, მდიდრული ბინა.

აპერიოდული სისტემა - სისტემა, რომელშიც ენერგიის დიდი დანაკარგის გამო არ აღიძვრება საკუთარი რხევები.

აპერტურა (ლათ.) - ოპტიკური სისტემების მოქმედი ხვრეტი, რომელიც განისაზღვრება ლინზების ან დიაფრაგმის ზომით.

აპველინგი - წყალსატევის სიღრმიდან წყლის ქვედა ფენების ამოსვლა ზედაპირზე, როცა ზედაპირული წყლის ფენები ქარის ქროლვის შედეგად ზღვისაკენ მიედინება.

აპლიკატა - სივრცეში წერტილის ერთ-ერთი მართკუთხა დეკარტის კოორდინატი, რიგით მესამე (აბსცისის და ორდინატის შემდეგ). აღინიშნება ლათინური ასოთი z .

აპლიკაცია - მიდება, მორგება; ნახატის (ორნამენტის) შექმნის ხერხი ფერადი ქაღალდის ან ქსოვილის ნაჭრების დაწებებით (დაკერებით); ნაკეთობა მხატვრული, ზედნადები ორნამენტებით.

აპლიკე (ლათ.) - 1. რამეზე გადაკრული ვერცხლი; 2. ლითონის ნაწარმი, რომელზედაც გადაკრულია ვერცხლის თხელი ფენა

აპოგეა - დედამიწის ხელოვნური თანამგზავრის ან მთვარის ორბიტის წერტილი, რომელიც დედამიწის ცენტრიდან მაქსიმალურადაა დაშორებული (გადატანითი მნიშვნელობით - რისამე განვითარების უმაღლესი წერტილი; აყვავება). უახლოეს წერტილს პერიგეა ეწოდება.

აპოთემა (ბერძ.) - 1. წესიერი მრავალკუთხედის ცენტრიდან მის ნებისმიერ გვერდზე დაშვებული მართობის სიგრძე; 2. წესიერ პირამიდაში - გვერდითი წახნაგის სიმაღლე.

აპორტი (ინგლ.) - ქონება, რომელიც შედის აქციონერულ საზოგადოებაში საწარმოს აქციების გაყიდვის შემდეგ და რომელიც გათანაბრებულია ფულადი შენატანის განსაზღვრულ თანხასთან.

აპროქსიმაცია (ლათ.) - ერთი სიდიდის ან გეომეტრიული ნიმუშის გამოსახვა მეორე, უფრო მარტივი სახით. მაგ., მრუდი წირის შეცვლა ტეხილით, ირაციონალური რიცხვის რაციონალურით, უწყვეტი ფუნქციის წარმოებულის მრავალწევრით, დიფერენციალური განტოლებების სისტემით აღწერილი გამოსაკვლევი წრფივი სისტემის შეცვლა წრფივი განტოლებების სისტემით და სხვ. აპროქსიმაციის საშუალებით ობიექტების რიცხობრივი ან თვისებრივი მახასიათებლების შესწავლა შეიძლება დავიყვანოთ უფრო მარტივი ან უფრო მოსახერხებელი ობიექტების შესწავლაზე. მათემატიკის ზოგიერთი დარგი მთლიანად ეძღვნება აპროქსიმაციას (მაგ., ფუნქციის მიახლოება და ინტერპოლაცია, რიცხვითი მეთოდები).

აჟიო (ფრანგ.) - 1. ფულის ნიშნების, თამასუქების და ფასიანი ქაღალდების საბირჟე კურსის აწევა, მათ ნომინალურ ღირებულებასთან შედარებით. ანგარიშობენ პროცენტობით. მაგ., თუ 10 დოლარის ღირებულების აქცია ბირჟაზე 11 დოლარად იყიდება, მაშინ აჟიო შეადგენს 10%-ს; 2. ქაღალდის ფულში გამოხატული ოქროს საბაზრო ფასის ზრდა ქაღალდის ფულის რაოდენობასთან შედარებით; 3. იგივეა, რაც ლაჟი. საპირისპირო - დიზაჟიო.

აჟიოტაჟი (ფრანგ.) - სპეკულაციური ოპერაციები ბირჟაზე ან ბაზარზე საქონლისა და ფასიანი ქაღალდების ფასების ხელოვნური გაზრდის მიზნით.

არაამორტიზებადი ძირითადი საშუალება - ძირითადი საშუალება, რომელიც ექსპლუატაციის დროს არ კარგავს თავის ღირებულებას.

არააღსადგენი ობიექტი - ობიექტი, რომლისთვისაც განსახილველ სიტუაციაში მუშაობის უნარის აღდგენა არ არის გათვალისწინებული ნორმატიულ-ტექნიკური ან საკონსტრუქტორო დოკუმენტაციით.

არაბესკი - გეომეტრიული ფორმების შერწყმა, რომლებიც ასახავს მცენარეებისა და ცხოველების ფორმებს. ისლამურ რელიგიაში არაბესკი არის დეკორაცია რომლებიც დამახასიათებელია მეჩეთის მოხატულობისათვის. მუსულმანებისათვის ამ ფორმათა შერწყმა ქმნის უსასრულო მოხატულობას, რომელიც გრძელდება წარმოსახვითი სამყაროს ჩარჩოს მიღმა (ნახ. 1); 2. წიგნის მხატვრული სტილიზებული მოსართავი, ზოგჯერ არაბული წერისადმი მიმსგავსებული; 3. მოკლე ნაწარმოებები, თავმოყრილი კრებულში.

არაბინოგალაქტანი - ბუნებრივი პოლისაქარიდი (პოლიოზი) (E-409), რომელიც შედის ციმბირის ლარიქსის (დაურიის) მერქნის შემადგენლობაში. მას მერქნის მოცულობის 15% უჭირავს, ანუ ის საკმაოდ ადვილად მოსაპოვებელი პოლიმერია, რომელსაც თვისება აქვს შექმნას რთული ნაერთები ლითონთან და ოქსიდებთან. ა. წარმოადგენს განშტოებული აგებულების წყალში ხსნად პოლისაქარიდს მაღალი მოლეკულური მასით და მოლეკულის ზომით 2 ნმ (ნანომეტრი). მისი ხსნარი დაბალი სიბლანტისაა, ადვილად აღწევს მცენარეების კაპილარულ სისტემაში და ცხოველურ ქსოვილებში. აქვს ანტიპირენის თვისებები. ქმნის უნიკალურ ნანოკომპოზიტურ კომპლექსებს სხვადასხვა უხსნად მოლეკულებთან, კერძოდ, დიჰიდროკვერცეტინთან და შეუძლია ეს მოლეკულები გადაიტანოს ბიოლოგიური ქსოვილის სიღრმეში. ტექნიკაში ფართოდ გამოიყენება ა. წებვადობის თვისება მაღალხარისხოვანი ქაღალდის წარმოებაში (ამაღლებს სიმტკიცეს).

არაგაბარიტული - ტვირთი, ნაკეთობა, მოწყობილობა და მისთ., რომელიც არ თავსდება სტანდარტულ კონტეინერში, მისაბმელსა თუ რკინიგზის ვაგონში. ტვირთი რომელიც აღემატება სიგრძით 13.6 მ, სიგანით 2,50 მ., სიმაღლით 3 მ. და წონით 24 ტონას არაგაბარიტულ ტვირთად ითვლება. ა. და მძიმეწონიანი ტვირთის გადაზიდვას სჭირდება სპეციალური ტექნიკა და შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოს ნებართვა.

არათავისუფალი მექანიკური სისტემა - მექანიკური სისტემა, რომლის შესაძლო მოძრაობები შეზღუდულია ბმებით.

არათავისუფალი მოძრაობა - წერტილის მოძრაობა, როდესაც მასზე დადებული ბმების შედეგად წერტილი იძულებულია იმოძრაოს მოცემულ ზედაპირზე ან წირზე.

არათავისუფალი მყარი სხეული - სხეული, რომლის გადაადგილება თუნდაც ერთი მიმართულებით შეზღუდულია სხვა სხეულებით. მოცემული სხეულის გადაადგილების შემზღუდავ სხეულებს ბმები ეწოდება.

არათანაბარი მოძრაობა - როდესაც მოძრავი წერტილის სიჩქარე დროის ფუნქციაა.

არათანაზომადი (უთანაზომო) სიდიდეები - ორი ერთგვაროვანი სიდიდე (სიგრძე, ფართობი და სხვ.) რომლებსაც არა აქვთ საერთო საზომი (მაგ., კვადრატის გვერდი და დიაგონალის სიგრძეები, წრეწირისა და მისი დიამეტრის სიგრძეები და სხვ.). არათანაზომადი სიდიდეების ფარდობა წარმოადგენს ირაციონალურ რიცხვს

არამატერიალური აქტივი - ფიზიკური ფორმის არმქონე, იდენტიფიცირებადი არაფულადი აქტივი, რომელსაც პირი იყენებს საქონლის წარმოების, საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის, სხვისთვის იჯარით გადაცემის ან/და ადმინისტრაციული მიზნებისათვის. ა.ა. მიეკუთვნება: საავტორო უფლება, პატენტი, სავაჭრო ნიშანი, გუდვილი, კომპიუტერული პროგრამა, ლიცენზია, იჯარის უფლება, ფრანჩიზი, საბადოს დამუშავების უფლება, იმპორტისა და ექსპორტის სპეციალური უფლებები და სხვა ამგვარი არამატერიალური აქტივები.

არამდგრადი რეჟიმი - პროცესი, როდესაც მექანიზმს, დანადგარს ან სისტემას არ გააჩნია უნარი შემაშფოთებელი ძალების ზემოქმედების შეწყვეტის შემდეგ ავტომატურად - გარე ძალების ან ოპერატორის ჩარევის გარეშე აღადგინოს ნორმალური რეჟიმი და ხანგრძლივი დროის განმავლობაში აგრძელებს განვითარებული პარამეტრების ცვალებადობას მნიშვნელოვან დიაპაზონში.

არამდგრადი წონასწორობა - მექანიკური სისტემის წონასწორობის სახე, რომელიც იმით ხასიათდება, რომ წონასწორობაში მყოფი მექანიკური სისტემის მცირე შეშფოთების შემდეგ სისტემაზე მოქმედი ძალები ცდილობენ დააშორონ იგი საწყის მდებარეობას.

არამეტალები - უბრალო ქიმიური ნივთიერებები, რომელთაც არ ახასიათებთ ბზინვარება, ჭედვადობა და ცუდი ელექტრო- და სითბოგამტარები არიან (მაგ., ქვა, პლასტმასი და სხვ.). ა. მიაკუთვნებენ 22 ელემენტს. მათ შორისაა: ბორი, ნახშირბადი, სილიციუმი, ფოსფორი, გოგირდი, სელენი, დარიშხანი, იოდი, აზოტი, ქლორი, ფტორი, ინერტული გაზები და სხვ.

არამზიდი კონსტრუქცია - კონსტრუქცია, რომელიც გავლენას არ ახდენს შენობა-ნაგებობის ძირითადი კონსტრუქციული სისტემის სიხისტეზე, სიმტკიცესა და მდგრადობაზე.

არამიდი (პოლიპარაფენილენტერეფტალამიდი) - არომატული პოლიამიდის შემოკლებული დასახელება და წარმოადგენს სინთეზურ ბოჭკოს მაღალი მექანიკური და თერმული სიმტკიცით. ყველაზე მეტად არის გავრცელებული არამიდის პარა- და მეტა-იზომერები - პარაამიდი (Kevlar, Twaron, Sulfron, Teijinconex, Technora) და მეტა-არამიდი (Homekc). ა. და მისგან ნაწარმოები ძირითადი მასალების გამოყენების სფეროებია: სამოქალაქო მშენებლობა, ბაგირები და კაბელები, თერმოპლასტიკური მილები, ტექნიკური ქაღალდი, საავიაციო და კოსმოსური ტექნიკა, კოსტიუმები მეხანძრეებისათვის, თბოსაიზოლაციო მასალები, საბურავები, კონსტრუქციული პლასტიკები და სხვ. შეუცვლელი მასალაა ტყვიაგაუმტარი ჟილეტების დასამზადებლად.

არანივთობრივი აქტივები - ტერმინი, რომელიც გამოიყენება საბუღალტრო აღრიცხვაში და გამოხატავს ფირმის არანივთობრივი აქტივების ღირებულებას. ჩვეულებრივ გამოითვლება როგორც სხვაობა ფუნქციონირებად ფირმისთვის გადახდილ ფასსა და მის საბალანსო ღირებულებას შორის. თუ გასაყიდ ფირმას აქვს კარგი რეპუტაცია, ჰყავს მრავალი მომხმარებელი და კლიენტი, რომლებიც, ალბათ, დარჩებიან მასთან მისი გაყიდვის შემდეგ, ეს შედის მის არანივთობრივ აქტივებში.

არაორგანული - 1. ის რაც არ შეიცავს ცოცხალ ორგანიზმებს; 2. ის რაც შეისწავლის არაცოცხალი ბუნების თვისებებს, შემადგენლობას და გარდაქმნებს (მაგ., არაორგანული ქიმია).

არაპირდაპირი გადასახადი - გადასახადი (დამატებული ღირებულების გადასახადი, აქციზი, იმპორტის გადასახადი), რომელიც დგინდება მიწოდებული (იმპორტირებული) საქონლის ან გაწეული მომსახურების ფასზე დანამატის სახით და რომელსაც იხდის მომხმარებელი (იმპორტიორი) ამ გადასახადით გაზრდილი ფასით საქონლის ან მომსახურების შეძენისას (იმპორტისას). არაპირდაპირი გადასახადის ბიუჯეტში გადახდის ვალდებულება ეკისრება საქონლის მიმწოდებელს (იმპორტიორს) ან მომსახურების გამწევს, გადასახადის გადამხდელად იწოდება.

არაპირდაპირი ჰიდრავლიკური დარტყმა - მილსადენში სწრაფად მიმდინარე არამდგრადი მილევადი რხევითი პროცესი, რომელიც წარმოიქმნება მილსადენის განივკვეთის უეცარი არასრული (ნაწილობრივი) გადაკეტვისას სითხის ნაკადის მოძრაობის სიჩქარის უეცარი ნაწილობრივი შემცირებით და ხასიათდება წნევის შედარებით ნაკლები მატებით (ამპლიტუდით) დამყარებული რეჟიმის წნევასთან შედარებით.

არასაბაზრო ურთიერთობა - ურთიერთობა, რომელიც საბაზრო ეკონომიკაში ყალიბდება ქვეყნის მაკროეკონომიკური რეგულირების, სახელმწიფო საწარმოებში მტკიცე ფასების დადგენის, სახელმწიფო დაკვეთების შემოღების, მოსახლეობის სოციალურ დაცვასთან დაკავშირებული ღონისძიებების გატარების შემთხვევაში. არასაბაზრო პირობებში მოქმედებენ საბიუჯეტო დაფინანსებაზე მყოფი ორგანიზაციები.

არასასოლფო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა - მიწა, რომელიც არ არის სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა.

არასისტემური ერთეული - ერთეული, რომელიც არ შედის არც ერთ ერთეულთა სისტემაში, მაგ., სიგრძის ერთეული - საზღვაო მილი, ანგსტრემი; წნევის ერთეული - მილიმეტრი ვერცხლისწყლის სვეტისა, მილიმეტრი წყლის სვეტისა; იონიზებული გამოსხივების ერთეული - რენტგენი, კიური, რადი და სხვ.

არასტაბილურობა - რაც არაგამძლეა, არამტკიცეა, არამყარია, ცვალებადია, არევ-დარეულია (მაგ., არასტაბილური მიწოდება, ფასები, ამინდი და სხვ.).

არაძირითადი დოკუმენტი - დოკუმენტი, დამუშავებული საპროექტო დოკუმენტაციის შემადგენლობაში, თუ ის არ არის ძირითადი დოკუმენტი (განმარტებითი ბარათი, განლაგების სქემა, მასალის ხარჯის უწყისი, ფორმების ნახაზები და სხვ.).

არბიტრაჟი - დავის გადაწყვეტის ალტერნატიული გზა, როდესაც საქმეს განიხილავს არა საერთო სასამართლო, არამედ კონკრეტულად ამ დავისთვის მხარეთა შეთანხმებით დანიშნული არბიტრების შემადგენლობა.

არბოლიტი - პლასტმასის ნაირსახეობა, რომელიც წარმოადგენს მსუბუქ ბეტონს ცემენტის შემკვრელზე. შემადგენლობა: ცემენტი (შემკვრელი), ქიმიური დანამატები (კალციუმის ქლორიდი, კალციუმის ნიტრატი, თხევადი მინა) და ორგანული შემვსები (დანაწევრებული მერქანი, დაქუცმაცებული ბრინჯისა და ბამბის ღეროები). არსებობს ორი სახის: თბოსაიზოლაციო (სიმკვრივე 0,4...0,5 გ/სმ³) და კონსტრუქციული (სიმკვრივე 0,5...0,85 გ/სმ³). ძირითადად გამოიყენება მზა სამშენებლო ბლოკებისა და ფილების სახით შენობის თვითმზიდი კედლების ან შიგა ტიხრების ასაშენებლად, აგრეთვე თბო- და ბგერასაიზოლაციო მასალად. ა., როგორც სამშენებლო მასალისათვის, მნიშვნელოვანია სიმტკიცის ზღვარი კუმშვაზე, რომლის სიდიდე მერყეობს M5...M10-მდე თბოსაიზოლაციოსათვის და M25...M50 (M100-მდეც კი) კონსტრუქციულისათვის. კარგად აქრობს დარტყმით დატვირთვებს, ცუდად იწვის. უარყოფითი თვისება ის არის, რომ ახასიათებს მცირე ტენმედეგობა, რის გამოც ატმოსფერულ ტენთან შეხებაში მყოფი კონსტრუქცია ითხოვს სპეციალურ დამცავ ფენას. ა. ძირითადად გამოიყენება დაბალსართულიანი საცხოვრებელი სახლების, სამეურნეო და საწარმოო შენობების მონოლითური ელემენტების ჩამოსასხმელად.

არბორეტუმი - დენდროლოგიური ბაღი, რომლის დანიშნულებაა სხვადასხვა კლიმატური ზონიდან შემოტანილი მცენარეების აკლიმატიზაცია.

არგილითი - დანალექი ქანი, ქიმიური და მინერალოგიური შემადგენლობით არ განსხვავდება თიხისაგან, თუმცა თიხაზე უფრო მაგარია და არ იხსნება წყალში. გამოიყენება შემვსებად მსუბუქ ბეტონებში.

არგონი (ბერძ.) - ინერტული აირი ფერის, გემოს და სუნის გარეშე. მიიღება ჰაერის ფრაქციული დისტილაციით. გამოიყენება მეტალურგიულ და ქიმიურ პროცესებში ინერტული გარემოს შესაქმნელად (მაგ., ალუმინის, ტიტანის შედუღებისას); შუქტექნიკაში (განმმუხტავი მილაკების დასამზადებლად - ანათებს ლურჯ-ცისფრად); ელექტროტექნიკაში, რადიოტექნიკაში, ბირთვულ ტექნიკაში (იონიზაციის მთვლელები და კამერები); ზესუფთა ლითონების მისაღებად; აერონავტიკაში - ხელოვნური სასუნთქი ნარევის დასამზადებლად; მედიცინაში (ძირითადად რადიაქტიური იზოტოპები)

არგუმენტი (ლათ.) - 1. დამოუკიდებელი ცვლადი სიდიდე; 2. ფუნქციის არგუმენტი - დამოუკიდებელი ცვლადი, რომლის მნიშვნელობაზეა დამოკიდებული ფუნქციის მნიშვნელობები. მაგ., f(x) ფუნქციის არგუმენტი არის x; 3. კომპლექსური რიცხვის არგუმენტი - კუთხე აბსცისთა ღერძის დადებით მიმართულებასა და კოორდინატთა სისტემის სათავიდან მოცემული კომპლექსური რიცხვის შესაბამის წერტილისაკენ მიმართულ ვექტორს შორის, ათვლილი საათის ისრის მოძრაობის საწინააღმდეგო მიმართულებით.

არდაბაგი - შემაღლებული ბაქანი კანკელის წინ.

არდგმული - სვეტებზე დაყრდნობილი, თავხე-ნივნივებით გაწყობილი, ნამჯით დახურული ღია ნაგებობა.

არე - იგივე ველი, ფიზიკური სიდიდის გავრცელების სფერო, გამოყენების, მოქმედების, გავლენის, პროპორციულობის და სხვ.

არეკვლა - ტალღის გავრცელების მიმართულების ცვლილება ამრეკლ ზედაპირზე არეკვლის შემდეგ. კუთხე, რომლითაც ტალღა ეცემა ზედაპირს, მისი არეკვლის კუთხის ტოლია.

არეკო-რკინა - ტექნიკურად სუფთა რკინა

არენა (ლათ.) - 1. ქვიშით დაფარული მრგვალი მოედანი ამფითეატრის ცენტრში, ცირკში (ნახ. 1: ბათუმის ცირკის არენა); 2. სპორტული შეჯიბრის ჩასატარებელი ადგილი; 3.  გადატ. მოღვაწეობის სფერო, ასპარეზი.

არენდა - 1. უძრავი ქონების დროებითი დაქირავება სათანადო ხელშეკრულების დადებით; იჯარა; 2. ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც ერთი მხარე (მეარენდე) აძლევს მეორე მხარეს (არენდატორი) ქონებას (მიწის ნაკვეთი, შენობა-ნაგებობა, საწარმო, მოწყობილობა, სატრანსპორტო საშუალება და სხვ.) დროებითი სარგებლობისათვის განსაზღვრული ქირით; 3. გადასახადი ასეთი ხელშეკრულების მიხედვით.

არენდატორი - პირი, რომელსაც არენდით (იჯარით) აქვს რამე აღებული; მოიჯარე, იჯარადარი.

არეომეტრი - სითხეებისა და ფხვიერი მასალების სიმკვრივის საზომი ხელსაწყო, რომელიც შედგება გამზომშკალიანი მინის ტივტივასა და ტვირთისაგან (ქვევით). ა. იძირება სიმკვრივის გასაზომ სითხეში. მუშაობის პრინციპი დაფუძნებულია არქიმედის კანონზე. სითხის სიმკვრივის ცვალებადობა იწვევს არქიმედის ძალის ცვალებადობას და შესაბამისად სხვადასხვა სიმკვრივის სითხეებში ა. ჩაიძირება სხვადასხვა სიღრმეზე.

არეტირი - მოწყობილობა, რომლითაც ხდება ზუსტი ხელსაწყოების მგრძნობიარე ნაწილების ამორთვა.

არი (ლათ.) - ფართობის ერთეული საზომთა მეტრულ სისტემაში - 1 არი = 100 კვადრატული მეტრი = 0,01 ჰექტარი.

არითმეტიკა (ბერძ.) - მათემატიკის ნაწილი, რომელიც შეისწავლის რიცხვთა ელემენტარულ ფორმებს (ნატურალური, მთელი, რაციონალური) და მათზე უმარტივეს არითმეტიკულ ოპერაციებს (შეკრება, გამოკლება, გამრავლება, გაყოფა).

არინება (სარინი) - სხვა მხარეს გადაყვანა, გადაგდება, გვერდით შტოსაკენ წამყვანი.

არკადა (ფრანგ.) - ერთი სიდიდის კამარების (თაღების) რიგი, დაყრდნობილი სვეტებზე ან კოლონებზე; თაღედი. ძირითადად გამოიყენება ღია გალერეების მოსაწყობად შენობის კედლის გასწვრივ (ნახ. 1. არკადა. ბანკი „არკადა“, ქ. კიევი, უკრაინა).

არკატურა (ფრანგ.) - კედლის სიბრტყეზე გამოყვანილი ყრუ თაღედი, რომელიც დეკორაციულ ელემენტს წარმოადგენს (ნახ. 1).

არკბუტანი (ფრანგ.) - გარესაყრდენი თაღი, ნახევარრკალის ფორმის კონსტრუქციული ელემენტი, რომელიც კამარას გამბჯენ ძაბვებს საგანგებო საყრდენებს - კონტრფორსებს გადასცემს და კედლის ან სვეტის სისქის მნიშვნელოვნად შემცირების საშუალებას იძლევა (ნახ. 1).

არკოზი (ფრანგ.) - გრანიტის, გნეისისა და მათი მსგავსი მჟავე ქანების დაშლით წარმოქმნილი ფხვიერი მასალა. შედგება კვარცისა (60 %) და მინდვრის შპატის (დაახლ. 25 %) მარცვლებისაგან, ზოგჯერ ქარსის მინარევით. არკოზული მასალის შეცემენტებით წარმოიქმნება არკოზული ქვიშაქვა. მაცემენტებელია თიხა, ჰიდროქარსი, კარბონატი, კვარცი და სხვ. ზოგჯერ ცემენტი ცოტაა და არკოზული ქვიშაქვა გრანიტოიდსა ჰგავს. აქვს მკრთალი-მონაცისფრო და მოვარდისფრო შეფერილობა.

არკტილიტი - ფენოვანი პლასტიკი, რომელიც შედგენილია არყის ხის შპონის, ქსოვილის და ლითონის ბადის ფენების მრავალჯერადი გამეორებით. ფენების ურთიერთკავშირისათვის იყენებენ ფენოლფორმალდეჰიდურ წებოებს. ა. ძირითადად გამოიყენება გემთმშენებლობაში.

არმარი - ძვ. სარკმელი.

არმატორი (ლათ.) - გემის მფლობელი; პირი რომელიც ექსპლუატაციას უწევს საზღვაო გემს მისი საკუთრებისდა მიუხედავად; ა. გემს აღჭურვავს რეისში გასვლისას, ამარაგებს მას სათანადო საშუალებებით, ქირაობს ეკიპაჟს, იწვევს კაპიტანს და იღებს პასუხისმგებლობას ამ უკანასკნელის მოქმედებაზე.

არმატურა - რკ.ბ.-ის კონსტრუქციების შემადგენელი (განუყოფელი) ნაწილი (ფოლადის ღეროვანი ან მავთულოვანი), რომელიც დანიშნულების მიხედვით არის: ა) მუშა (საანგარიშო), რომელიც ღებულობს გამჭიმ ძალებს; ბ) გამანაწილებელი (კონსტრუქციული), რომელიც აფიქსირებს არმატურის ცალკეულ ელემენტებს საჭირო მანძილებზე და ხელს უწყობს ბეტონში ძალების თანაბრად გადანაწილებას; გ) სამონტაჟო, რომელიც გამოიყენება ნაკეთობების ასაწევად და ერთმანეთთან დასაკავშირებლად; დ) ცალუღები (საკიდები), რომლებიც გამოიყენება ღუნვად ელემენტებში ცალკეული ღეროების სახით, როგორც განივი არმატურა. რკ.ბ.-ის ელემენტების დასამზადებლად იყენებენ მოქნილი არმატურის ფოლადის ცხლადგლინულ ღეროებს (ნახ. 1. არმატურა: 1-გრძივი; 2-განივი; 3-ვერტიკალური), ბაგირებს, ცივჭიმულ და ცხლადგლინულ მავთულს გლუვი და პერიოდული პროფილით და ხისტ არმატურას - ფოლადის გაგლინული პროფილების სახით. ღეროვანი ა. დიამეტრია 6…90 მმ, მავთულოვანის - 3…8 მმ. ხის დაწებებულ კონსტრუქციებსა და პლასტმასის ნაკეთობებში გამოიყენება მინაპლასტიკის პროფილოვანი ა. არსებობს არმატურის ბეტონთან კონტაქტის ხუთი სახე: შეერთება ძვრის მაკავშირებლებით, ხახუნი, შეჭიდულობა, ბეტონით მოჭიმვა შეკლებისას და ფოლადის არმატურისა და ცემენტის ცომის ელექტროქიმიური ურთიერთქმედება; 2. ნაკეთობის ჩონჩხედი; 3. მოწყობილობების კომპლექსი, რომელიც გამოიყენება ამა თუ იმ პროცესის სამართავად და დასარეგულირებლად (მაგ., არმატურა ჩამკეტი, მცველი, მილსადენის და სხვ.).

არმატურა გამავალი - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომელშიც მუშა გარემო არ იცვლის მოძრაობის მიმართულებას გამოსასვლელზე შესასვლელზე მიმართულებასთან შედარებით. ა.გ., რომელსაც ჩამკეტის გამტარის განივკვეთი ტოლი ან მეტია შემოსასვლელის მილყელის განივკვეთის ფართობზე ეწოდება „სრულგამტარი არმატურა“.

არმატურა გამანაწილებელ-შემრევი - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომლის დანიშნულებაა მუშა გარემოს ნაკადის განაწილება გარკვეული მიმართულებებით ან ნაკადების შერევა.

არმატურა დამცველი - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომლის დანიშნულებაა მოწყობილობების ავარიული დაცვა პარამეტრების ავარიული ცვლილებისას

არმატურა კომპოზიტური - არამეტალური ღეროები შედგენილი მინის, ბაზალტის, ნახშირბადის ან არამიდის ბოჭკოებისაგან, გაჟღენთილი თერმოაქტიური ან თერმოპლასტიკური პოლიმერული შემკვრელით. არმატურას, დამზადებულს მინის ბოჭკოებისაგან ეწოდება მინაპლასტიკური არმატურა, ბაზალტის ბოჭკოებისაგან - ბაზალტპლასტიკური, ნახშირბადის ბოჭკოებისაგან - ნახშირბადპლასტიკური. ბეტონთან კარგი შეჭიდულობასათვის ა.კ. ზედაპირზე, დამზადების პროცესში, კეთდება სპეციალური წიბოები ან ზედაპირი იფარება ქვიშის მარცვლებით. ა.კ. არა აქვს დენადობის ზღვარი, რის გამოც რღვევას გაჭიმვისას აქვს მყიფე ხასიათი.

არმატურა კუთხური - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომელშიც მუშა გარემო გამოსასვლელზე იცვლის მოძრაობის მიმართულებას შემოსასვლელ მიმართულებასთან შედარებით.

არმატურა მარეგულირებელი - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომლის დანიშნულებაა მუშა გარემოს პარამეტრების დარეგულირება მისი ხარჯის ცვლილების გზით.

არმატურა მემბრანული - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომელშიც მოძრავი ელემენტების შემჭიდროება, გარე გარემოსთან მიმართებაში, ხორციელდება მემბრანის მეშვეობით.

არმატურა მილსადენის - ტექნიკური მოწყობილობა, დაყენებული მილსადენზე ან რეზერვუარზე მუშა გარემოს ნაკადის სამართავად (დარეგულირება, განაწილება, გადაკეტვა, შერევა, ფაზაგაყოფა) გამავალი ნაკადის განივკვეთის ფართობის ცვალებადობით.

არმატურა მინაპლასტიკის - კომპოზიტური არმატურა, დამზადებული მინაბოჭკოსა და თერმორეატიული ფისებისაგან. მინაბოჭკო ა.მ. ანიჭებს სიმტკიცეს, ხოლო ფისები გამოიყენება შემკვრელად. ასეთი არმატურის უპირატესობაა მცირე წონა, მაღალი სიმტკიცე და კოროზიამედეგობა, რის გამოც მომავალში ის განიხილება, როგორც ფოლადის არმატურის ალტერნატივა (ნახ. 1).

არმატურა მცველი - მოწყობილობა მილსადენში ან რეზერვუარში აირის წნევის დასაშვებზე მეტად აწევისაგან დასაცავად.

არმატურა სანათი - სხვადასხვა სახის სანათები, მოწყობილობები, რომელიც იხმარება ხელოვნური განათებისათვის.

არმატურა საჩობლო - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომლის მოძრავი ელემენტების შემჭიდროება გარემოს მიმართ ხდება ნატენი ჩობალებით.

არმატურა სილფონური - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომლის მოძრავი ელემენტების შემჭიდროება გარემოს მიმართ ხდება სილფონების მეშვეობით.

არმატურა ფაზაგამყოფი - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომლის დანიშნულებაა მუშა გარემოს ავტომატურად დანაწევრება ფაზებისა და მდგომარეობის მიხედვით.

არმატურა ფოლადის გამანაწილებელი - იხ. არმატურა ფოლადის კონსტრუქციული.

არმატურა ფოლადის განივი - პერიდული ან გლუვზედაპირიანი პროფილის არმატურა, რომელიც ღებულობს განივ ძალებს და ეწინააღმდეგება ამხლეჩი ძაბვებისაგან აღძრული დახრილი ბზარების წარმოქმნას კონსტრუქციის საყრდენების სიახლოვეს, აგრეთვე შეკუმშული ზონის ბეტონს აკავშირებს გაჭიმული ზონის არმატურასთან.

არმატურა ფოლადის გლუვზედაპირიანი - A-I, B-1 და B-2 კლასის საარმატურე ფოლადისაგან დამზადებული წრიული განივკვეთის ღერო, რომელსაც გლუვი ზედაპირი აქვს (ნახ. 1). სიგრძე 6...12 მ, დიამეტრი 3…8 მმ (შეიძლება იყოს 25 მმ-დეც). გამოიყენება რკ.ბ.-ის კონსტრუქციებში, როგორც განივი არმატურა, აგრეთვე ფოლადის შენადუღი ბადეების დასამზადებლად.

არმატურა ფოლადის გრძივი - პერიოდული პროფილის ფოლადის მუშა არმატურა, რომელი ღებულობს კონსტრუქციაში აღძრულ გამჭიმ ძალვებს და ეწინააღმდეგება კონსტრუქციის გაჭიმულ ზონაში ვერტიკალური ბზარების წარმოქმნას.

არმატურა ფოლადის დახრილი (აღუნული) - ღუნვაზე მომუშავე კონსტრუქციის გრძივი მუშა არმატურა, რომლის ბოლოები, საყრდენების ზონაში აღუნულია ზემოთ, ირიბ სიბრტყეებში მოქმედი გამჭიმი ძაბვების მისაღებად.

არმატურა ფოლადის თერმულად დამუშავებული - ნახშირბადმცირე მავთული (საქსოვი) წარმოადგენს რბილ (გამომწვარ) მავთულს გლუვი ზედაპირით. იგი მზადდება საერთო დანიშნულების დაბალნახშირბადოვანი ფოლადისაგან ადიდვის (რუს. Волочение) და შემდგომი გამოწვის გზით. მავთულს აცხელებენ გარკვეულ ტემპერატურამდე გარკვეული დროით და შემდეგ ნელ-ნელა აცივებენ. გამოწვის შედეგად ხდება ფოლადის იმ დაძაბულობის მოხსნა, რომელიც წარმოიქმნა მისი წინასწარი დამუშავებისას, რის შედეგადაც მიიღება ერთგვაროვანი წვრილმარცვლოვანი შინაგანი სტრუქტურა. მაღალ სიმტკიცესთან ერთად მას გააჩნია მაღალი პლასტიკურობა და სიბლანტე.

არმატურა ფოლადის კონსტრუქციული (გამანაწილებელი) - არმატურა, რომელიც ღებულობს კონსტრუქციაში გაჩენილ შეკლება-გაფართოებისა და ტემპერატურულ ძალებს. მისი განივკვეთის ფართობი ინიშნება დაარმატურების მინიმალური პროცენტის მიხედვით.

არმატურა ფოლადის მოქნილი - არმატურის სახეობა, რომელსაც მიეკუთვნება მავთულოვანი, ბაგიროვანი, წნული, ფურცლოვანი ან ღეროვანი ფოლადის ღეროები.

არმატურა ფოლადის მუშა - პერიდული პროფილის არმატურა, რომელიც თავის თავზე იღებს ელემენტებში ძირითადი დატვირთვებისაგან აღძრულ გამჭიმ (იშვიათად მკუმშავ) ძალვებს და მისი განივკვეთის ფართობი მიიღება გაანგარიშებით. ის შეიძლება იყოს ღეროვანი ხისტი ან მოქნილი ფოლადის ბაგირების სახით.

არმატურა ფოლადის პერიოდული პროფილის - ღეროები, რომელთა ზედაპირზე, ბეტონთან შეჭიდულობის გაუმჯობესების მიზნით, ღეროს გრძივი ღერძის მიმართ გარკვეული კუთხით, თანაბარი ბიჯით, განთავსებულია დაღარული განივი ნაშვერები. მას აქვს წრიული პროფილი ორი გრძივი წიბოთი და განივი ნაშვერებით, რომლებიც მიემართებიან სამსვლიანი ხრახნული ხაზით (ნახ. 1). მექანიკური მახასიათებლების მიხედვით ფოლადის პერიოდული პროფილის არმატურა იყოფა კლასებად: A-II, A-III, A-IV, A-V, A-IV.

არმატურა ფოლადის სამონტაჟო - პერიდული ან გლუვზედაპირიანი პროფილის არმატურა, რომელიც ეწყობა მუშა და კონსტრუქციული არმატურების გასაერთიანებლად ბადეებსა და კარკასებში.

არმატურა ფოლადის ცივჭიმული - იყოფა საარმატურე მავთულად და საარმატურე მავთულოვან ნაკეთობად. საარმატურე მავთული არის ორი კლასის - B-I და B-II. B-I წარმოადგენს ჩვეულებრივ საარმატურე ცივჭიმულ მავთულს, მიღებულს ნახშირბადმცირე ფოლადისაგან. გამოიყენება ჩვეულებრივ (დაუძაბავ) არმატურად; B-II არის მაღალი სიმტკიცის ცივჭიმული ნახშირბადოვანი ფოლადის საარმატურე მავთული დროებითი წინაღობით 180 კგ/მმ², დიამეტრით 3...8 მმ. პერიოდული პროფილის საარმატურე მავთულის აღსანიშნავად ინდექს ,,B“-ს უმატებენ ინდექს ,,р”-ს, რაც ნიშნავს - დაღარულს (მაგ. Вр-II). ის წარმოადგენს წრიული განივკვეთის ღეროს ხშირად განთავსებული ნაჭდევებით (შენატლეჟებით), რომლებიც შემოსაზღვრულია ცილინდრული ზედაპირით. საარმატურე მავთულოვან ნაკეთობებს უშვებენ წნულების, ბაგირებისა და შენადუღი ბადეების სახით.

არმატურა ფოლადის ცხლადგლინული - არმატურის სახეობა, რომელიც მიიღება ფოლადის მრგვალი ნამზადის ცხელი გლინვით. იწარმოება მხოლოდ სუფთა ნახშირბადოვანი ან ლეგირებული ფოლადისაგან. საჭიროების შემთხვევაში მასალის თვისებების გასაუმჯობესებლად, ღეროვანი ცხლადგლინული არმატურის ფოლადის შემადგენლობაში შეჰყავთ სპეციალური კომპონენტები, როგორიცაა: სილიციუმი, ტიტანი, ქრომი, მანგანუმი და სხვ. ა.ფ.ც. შეიძლება იყოს გლუვზედაპირიანი ან პერიოდული პროფილის.

არმატურა შემვსები - მოწყობილობა, რომელიც ავტომატურად ავსებს განსაზღვრული რაოდენობის წყლით ჩამრეცხ ავზაკს მისი დაცლისა და ჰერმეტულად დახურვის შემდეგ.

არმატურა შექცეული - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომლის დანიშნულებაა მუშა გარემოს ნაკადის უკუქცევის ავტომატური ბლოკირება.

არმატურა ჩამკეტი - მილსადენის სამრეწველო არმატურა, რომლის დანიშნულებაა მუშა გარემოს ნაკადის გადაკეტვა.

არმატურა წყალჩასაშვები - მოწყობილობა, რომელიც უზრუნველყოფს წყლის ჩაშვებას ჩასარეცხი ავზიდან უნიტაზში. არსებობს ხელის და ავტომატური მოქმედების.

არმატურის კარკასი - გრძივი და განივი არმატურის ღეროებით დამზადებული კარკასი, რომელშიც ღეროები გადაკვეთის წერტილებში ერთმანეთთან შედუღებითაა დაკავშირებული. კარკასის გრძივი და განივი ღეროები ერთი მიმართულებით შეიძლება იყოს ერთნაირი ან სხვადასხვა დიამეტრის. ა.კ. არსებობს ბრტყელი (ნახ. 1) და სივრცითი (ნახ. 2). ბრტყელ კარკასს აქვს გრძივი და განივი ღეროები განლაგებული ერთ სიბრტყეში და გამოიყენება მცირე სიგანის განივკვეთის რკ.ბ.-ის კონსტრუქციებში, რომლებიც მუშაობს ღუნვაზე ან გაჭიმვაზე., ხოლო სივრცით კარკასებში განივი არმატურა განლაგებულია სხვადასხვა სიბრტყეში.

არმატურის ნორმატიული წინაღობა (R_sn) - მიიღება უმცირესი კონტროლირებადი მნიშვნელობების მიხედვით: ა) ღეროვანი არმატურისათვის, მაღალი სიმტკიცის მავთულისა და საარმატურო ბაგირებისათვის - ფიზიკური ან პირობითი დენადობის ზღვარი; ბ) ჩვეულებრივი საარმატურო მავთულებისათვის - ძაბვები, ტოლი 0,75 დროებითი წინაღობისა გაწყვეტაზე, რომელიც განისაზღვრება, როგორც ფარდობა გამწყვეტი ძალვისა არმატურის კვეთის ნომინალურ ფართობთან. არმატურის მითითებული საკონტროლო მახასიათებლები მიიღება შესაბამისი სტანდარტების ან ტექნიკური პირობების შესაბამისად საარმატურო ფოლადზე და გარანტირებულია არანაკლებ 0,95 ალბათობით. ღეროვანი და მავთულოვანი არმატურის ძირითადი სახეობების ნორმატიული R_sn წინაღობები მოცემულია ნორმატიულ ლიტერატურაში (მაგ., A-I კლასის ღეროვანი არმატურისათვის R_sn = 235 მპა, A-II კლასისათვის - 295 მპა, A-III კლასისათვის - 390 მპა და ა.შ.).

არმატურის საანგარიშო წინაღობა (Rs) - მიიღება ნორმატიულ წინაღობაზე დამოკიდებულებით და ჭიმვაზე პირველი და მეორე ჯგუფის ზღვრული მდგომარეობების მიხედვით გამოითვლება ფორმულით: R_S = R_sn / γ_s , სადაც γ_s არის არმატურის საიმედოობის კოეფიციენტი. არმატურის საანგარიშო R_sc წინაღობები კუმშვაზე, პირველი ჯგუფის ზღვრულ მდგომარეობათა მიხედვით გაანგარიშებისათვის, არმატურის ბეტონთან შეჭიდულობის უზრუნველყოფის პირობებში მიიღება არა უმეტეს 330 მპა, ხოლო A-IIIB კლასის არმატურისთვის - 170 მპა-ის ტოლი. როდესაც არ არსებობს შეჭიდულობა ბეტონსა და არმატურას შორის, R_sc მნიშვნელობა ნულის ტოლია. ა.ს.წ. მეორე ჯგუფის ზღვრული მდგომარეობების მიხედვით გაანგარიშებისას Rs,ser მიიღება კოეფიციენტით γs = 1,0. განივი არმატურის (ცალუღებისა და აღუნული არმატურის) საანგარიშო R_SW წინაღობები R_s-თან შედარებით მცირდება მუშაობის პირობების კოეფიციენტებზე γ_s1 და γ_s2-ზე გადამრავლების გზით: ა) γ_s1 = 0,8 კოეფიციენტზე, არმატურის სახეობისა და კლასის მიუხედავად, რომელიც ითვალისწინებს არმატურაში ძაბვების არათანაბარ განაწილებას განსახილველი კვეთის სიგრძეზე; ბ) A-III კლასის ღეროვანი არმატურისათვის, რომლის დიამეტრი ნაკლებია გრძივი ღეროების დიამეტრის 1/3-ზე და Bp-I კლასის მავთულოვანი არმატურისათვის შედუღებული კარკასების შემადგენლობაში - γ_s2 = 0,9 კოეფიციენტზე, რომელიც ითვალისწინებს შედუღებით შეერთების შესაძლო მყიფე რღვევას. ზემოხსენებული მუშაობის პირობების γ_s1 და γ_s2 კოეფიციენტების გათვალისწინებით განივი არმატურის (ცალუღებისა და აღუნული არმატურის) საანგარიშო R_SW წინაღობების მნიშვნელობების ჭიმვაზე, მოყვანილია ნორმატიულ ლიტერატურაში, ხოლო R_s, R_sc, R_sw საანგარიშო წინაღობები, შესაბამის შემთხვევებში, მრავლდება არმატურის მუშაობის პირობების კოეფიციენტებზე

არმატურის ღეროებს შორის მინიმალური მანძილები - არმატურის ღეროებს შორის (ან არხების გარსებს შორის) მანძილი შუქში კვეთის სიგანეზე და სიმაღლეზე უზრუნველყოფს ბეტონისა და არმატურის ერთობლივ მუშაობას და ინიშნება დაბეტონების მოხერხებულობისა და ბეტონის ნარევის გამკვრივების პირობების გათვალისწინებით; წინასწარ დაძაბული კონსტრუქციებისათვის გათვალისწინებულია აგრეთვე ბეტონის ადგილობრივი მოკუმშვის ხარისხი და დამჭიმ მოწყობილობათა გაბარიტები (დომკრატების, მომჭერების და ა.შ.). ელემენტებში, რომლებიც მზადდება ვიბროშტამპვის მანქანების ან ხიშტა ვიბრატორების დახმარებით, უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს ამ მანქანების ელემენტების ან ბეტონის ნარევის გამამკვრივებელი ვიბრატორების თავისუფალი გავლა არმატურის ღეროებს შორის. მანძილი შუქში დაუძაბავი ან საბჯენებზე დაჭიმული დაძაბული არმატურის გრძივ ცალკეულ ღეროებს შორის, აგრეთვე მეზობელი შედუღებული ბრტყელი კარკასების გრძივ ღეროებს შორის, მიიღება არანაკლები ღეროების უდიდესი დიამეტრისა და აგრეთვე: ა) თუ ღეროები დაბეტონების დროს განლაგებულია ჰორიზონტალურად ან დახრილად: არანაკლები 25 მმ - ქვედა არმატურისთვის, არანაკლები 30 მმ - ზედა არმატურისთვის. ქვედა არმატურის განლაგებისას სიმაღლეზე ორზე მეტ რიგში, ღეროებს შორის მანძილი ჰორიზონტალური მიმართულებით (ქვედა ორი რიგის გარდა) მიიღება არანაკლები 50 მმ; ბ) თუ ღეროები დაბეტონების დროს განლაგდებიან ვერტიკალურად - არანაკლებ 50 მმ; ბეტონის შემვსების დაფრაქციების სისტემატური კონტროლისას ეს მანძილი შეიძლება შემცირდეს 35 მმ-მდე, მაგრამ ამავე დროს არ უნდა იყოს ნაკლები ბეტონის მსხვილი შემვსების ყველაზე დიდი ზომის 1,5-სა. შეზღუდული პირობების შემთხვევაში დასაშვებია არმატურის ღეროების განლაგება შეწყვილებულად (მათ შორის ღრეჩოს გარეშე). ელემენტებში, ბეტონზე დაჭიმული წინასწარ დაძაბული არმატურით (გარდა უწყვეტად დაარმატურებული კონსტრუქციებისა), არმატურის არხებს შორის მანძილი შუქში უნდა იყოს არანაკლები არხის დიამეტრისა და, ყოველ შემთხვევაში, არანაკლები 50 მმ-სა. (შენიშვნა: პერიოდული პროფილის ღეროებს შორის მანძილი შუქში მიიღება ნომინალური დიამეტრის მიხედვით, შვერილებისა და წიბოების გაუთვალისწინებლად).

არმირება - მასალის ან კონსტრუქციის ფიზიკურ-მექანიკური თვისებების გაძლიერება სხვა უფრო მაგარი მასალით (მაგ., ბეტონის ნაკეთობის გაძლიერება ფოლადის არმატურით; დაწებებული ხის კოჭის გაძლიერება მინაპლასტიკის არმატურით და სხვ.).

არმოქვის კონსტრუქციები - ქვის არმირებული წყობით აგებული შენობების და ნაგებობების ნაწილები (კედლები, სვეტები და სხვ.).

არმოცემენტი - რკ.ბ.-ის განსაკუთრებული სახეობა, რომლის დასამზადებლად გამოიყენება წვრილი მავთულის ბადეებით არმირებული წვრილმარცვლოვანი ბეტონი. ბადეების მავთულის დიამეტრია 0,5...1 მმ, ბადის უჯრედის მაქსიმალური ზომაა 10×10 მმ. ბადეები კონსტრუქციის სისქეში განლაგდება რამდენიმე ფენად, რომელთა შორის დაშორება აიღება 3...5 მმ, რაც საშუალებას იძლევა მივიღოთ საკმარისად ერთგვაროვანი მასალა. ა. აკეთებენ თხელ კონსტრუქციებს სისიქით 10...30 მმ (გარსები, ტალღოვანი თაღები, კონოიდები და სხვ.). არმოცემენტის დიდი უპირატესობაა ის, რომ პრაქტიკულად არ ხდება ბზარების გახსნა, რის გამოც შესაძლებელია სრულად გამოვიყენოთ არმატურის ბადის სიმტკიცე.

არმოცემენტის კონსტრუქციები - წვრილი მავთულის ნაქსოვი ან შენადუღი წმინდა ბადეებით დაარმირებული წვრილმარცვლოვანი ბეტონის თხელკედლიანი კონსტრუქციები (ნახ. 1. არმოცემენტის კონსტრუქციები. რომის სპორტის სასახლე, იტალია). გამოიყენება გუმბათების, გარსების, რეზერვუარების, შენობების აგებისას და სხვ. ა.კ. შეიძლება გამოვიყენოთ მხოლოდ ისეთ ნაგებობებში, სადაც ჰაერის ნორმალური ტენიანობაა და არ არის ქიმიურად აგრესიული გარემო, რადგანაც მისი კოროზიამედეგობა მცირეა. ცეცხლმედეგობა კი გაცილებით ნაკლები აქვს, ვიდრე ჩვეულებრივ რკ.ბ.-ს. ასევე დაუშვებელია ა.კ. გამოყენება დინამიკური დატვირთვების ქვეშ მომუშავე კონსტრუქციებში. ა.კ. მზადდება ლითონის, ხის ან რკ.ბ.-ის მატრიცებში ბეტონის ნარევის მექანიკური გამკვრივებით, ხოლო ცალმხრივ ფორმებში - ბეტონის ნარევის დაშხეფებით (ტორკრეტირებით).

არომატული ნახშირწყალბადები - ბენზოლის ბირთვის შემცველი ნახშირწყალბადები.

არორუტი - კრახმალი, რომელიც ტროპიკული მცენარეების ფესვებიდან და ნაყოფიდან მიიღება. გამოიყენება სამღებრო სამუშაოებში.

არტ-დეკო (ფრანგ.) - XX საუკუნის დასაწყისის მიმდინარეობა დეკორაციულ ხელოვნებაში, რომელმაც ასევე ზეგავლენა იქონია იმდროინდელ არქიტექტურაზე, მოდასა და ვიზუალურ ხელოვნებაზე. ეს სტილი უფრო ეკლექტიურად მიიჩნევა, რომელმაც XX საუკუნის 30-იანი წლებიდან შეაღწია აშშ-ში და ფართო გავრცელება ჰპოვა მშენებლობაში. არკ-დეკოს ცნობილი პროექტებია: არგაილ ჰოტელი, ლოს-ანჯელესი, აშშ; ემპაიერ სტეიტ ბილდინგი (ნახ. 1), ნიუ-იორკი, აშშ; კრაისლერ ბილდინგი (მსოფლიოს ყველაზე მაღალი შენობა 1931 წლიდან 1972 წლამდე)(ნახ. 2) აშშ; მონრეალის უნივერსიტეტის ცენტრალური შენობა (კანადა); არსენალის სტადიონი, ლონდონი (ინგლისი); შორეული აღმოსავლეთის უნივერსიტეტი, მანილა (ფილიპინები) და სხვ.

არტ-ნუვო (ფრანგ.) - XIX-XX საუკუნეების ფრანგული ხელოვნების დეკორატიულ-ორნამენტული სტილი. ახასიათებს ტალღისებრი მრუდი ხაზები. რომლებიც ინტერიერის დეკორში ერწყმის კონსტრუქციულ ელემენტებს (ნახ. 1). აქცენტი უმეტესად კეთდება მცენარეულ ფორმებზე, რომელიც შესრულებულია ხის ან ლითონის მასალაში. ა.-ნ. იყენებდა გვიანდელი მე-19 საუკუნის თითქმის ყველა ტექნოლოგიურ ინოვაციას, როგორიცაა გაშიშვლებული ლითონი და ვრცელი უსწორმასწორო ფორმის მინა არქიტექტურაში, თუმცა პირველი მსოფლიო ომის დაწყებისთვის ა.-ნ. ზედმიწევნით სტილიზებული დიზაინი, რომელიც თავისთავად საკმაოდ ძვირი ჯდებოდა, შეცვალა უფრო სწორხაზოვანმა, მართკუთხა მოდერნიზმმა, რომელიც უფრო იაფი და, როგორც მიიჩნევდნენ, უფრო აესთეტიური იყო წმინდა ინდუსტრიული თვალსაზრისით. საქართველოში, რომელიც ევროპის კულტურული მოვლენების ეპიცენტრიდან მოშორებით მდებარეობდა მე-20 საუკუნის დასაწყისში მრავალი შესანიშნავი არტ-ნუვო შენობა გაჩნდა: სკოლები, სახელოსნოები, კინო-თეატრები, თეატრები, მაღაზიები, ბანკები, საავადმყოფოები და არა მხოლოდ თბილისში, არამედ სხვა ქალაქებშიც (სოხუმი, გაგრა, ახალი ათონი, ბათუმი, ფოთი, ქუთაისი, დუშეთი, აბასთუმანი, ბორჯომი და სხვ.). მიუხედავად იმისა, რომ ა.-ნ. საერთაშორისო მიმდინარეობა იყო, ქართულ ა.-ნ. არქიტექტურაში ადგილობრივი ფორმებია შერწყმული. შედეგად მიღებულ იქნა ორიგინალური სინთეზი ევროპული სტილის ფასადებისა ქუჩის მხარეს (ნახ. 2: სასტუმრო “თბილისი-მარიოტის” შენობა ქ. თბილისში რუსთაველის პროსპექტზე) და ქართული ხის აივნებისა ა.-ნ. დეკორაციებით ეზოს მხარეს. ამ სტილის არქიტექტურა ევროპული ნიმუშების მექანიკური განმეორება არ ყოფილა: აქ ვხვდებით ა.-ნ. ორნამენტებს ორიგინალური დაგეგმარებით (ნახ. 3: ყოფილი ძველი თბილისის უნივერმაღი აგებული 1910 წელს), ავეჯით, მოზაიკით, მოჭიქული მინის პანელებით, ძეგლებით, ბუხრებით, ინტერიერის სხვა დეკორაციებითა და მაღალმხატვრული ფასადებით. ა.-ნ. გამოირჩეოდა ახალი სტილი ორნამენტების სიმდიდრით, რკალებითა და ხვეული ხაზებით. ეს დეკორატიული სტილი დრამისა და ფანტაზიის ნაზავია და მისი მოტივების წყაროს წარმოადგენს გოთიკური პერიოდის ხელოვნება. არტ-ნუვოს დამახასიათებელი ნიშნებია: ქალთა ფიგურები თხელ კაბებში; ასევე, გრძელი, ტალღოვანი, ესთეტიკური, ასიმეტრიული ხაზები, რომლებიც ხშირად ბუნების საგნებს - ხვიარა მცენარეების ან კვირტების, პატარა ცხოველების ან მწერების ფიგურებს იღებენ, ასევე, დეკორატიული ელემენტები, რომლებიც ცენტრშია გამოკვეთილი. ა.-ნ. სტილის მთავარი სახვითი პრინციპი შენობის ფუნქციური, უტილიტარული ელემენტების მხატვრული ინტერპრეტაციაა. მისი დეკორი სრულ ჰარმონიაშია ნაგებობის არქიტექტურულ სტრუქტურასთან.

არტახი - ლითონის რგოლი, ცალუღი ან სარტყელი, რომელიც გარშემოეცმევა დეტალს ან კონსტრუქციას მისი სიმტკიცის ან ცვეთამედეგობის გაზრდის მიზნით. არტახებით აღიჭურვება ერთმორიანი ხის ანძის ტანის პირაპირები, გამოსაწვავი ღუმელების კორპუსები, ქვის სამსხვრევების ლილვაკები, საფქვავი წისქვილების დოლები, წყალსადენის მილები (ნახ. 1: მილსადენის სარემონტო არტახი) და სხვ.

არტელი - ნებაყოფლობითი, ჩვეულებრივ ფიზიკურ პირთა (მოქალაქეთა) დროებითი გაერთიანება სამუშაოთა ერთობლივად შესრულებისათვის, შრომითი საქმიანობის კოლექტიურ საწყისებზე განხორციელებისათვის. ა. ქონება, საპაიო შენატანების გარდა, ერთიანი განუყოფელი კოლექტიური საკუთრებაა. ცნობილია, მაგ., ოქროს მომპოვებელთა არტელი, მშენებელთა არტელი და სხვ.

არტესანადო - მოჩუქურთმებული და მოხატული ხის ასაწყობი ჭერი (ნახ. 1). გავრცელდა შუა საუკუნეების მავრიტანული არქიტექტურიდან.

არტიკული (ლათ.) - სავაჭრო ტერმინი, რომელიც მიუთითებს საქონლის ტიპზე, მისი ციფრითა და ასოთი აღნიშვნაზე.

არტურ ეშის სტადიონი - ჩოგბურთის ღია სტადიონი ნიუ-იორკში (აშშ), რომელზეც ყოველ წელს  ტარდება "დიდი სლემის" რიგით მეოთხე ტურნირი - აშშ-ის ღია პირველობა. გაიხსნა 1997 წელს (ნახ. 1). ტევადობაა 22547 მაყურებელი. ტრიბუნებზე განლაგებულია 90 ლუქსის ტიპის ლოჟა და 5 უმაღლესი კლასის რესტორანი. სტადიონი გეგმით რვაკუთხედის ფორმისაა (ნახ. 2). მზიდი კონსტრუქციების დასამზადებლად გამოყენებულია მაღალი კლასის რკ.ბ. და ფოლადი, ხოლო კეთილმოწყობისათვის - მერქანი და პლასტმასი. ა.ე.ს. მსოფლიოში ყველაზე დიდი ღია სტადიონია.

არქაიზაცია - აღდგენა ძველი ოსტატების შემოქმედებითი ხერხებისა; ხელოვნების ძველი ფორმების მიბაძვა.

არქაიკა (ბერძ.) - 1. ადრინდელი, პრიმიტიული საფეხური ხელოვნების განვითარებისა; 2. ძველი დროის დამახასიათებელი ნიშნები. ტერმინი, რომელიც იხმარება ძველი ბერძნული ხელოვნების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პერიოდის მიმართ (VII – V სს ჩვენს ერამდე).

არქეო... - რთული სიტყვების ბერძნული წინსართი; ნიშნავს „ძველს“ (მაგ., არქეოლოგია, არქეოგრაფია და სხვ.).

არქეოგრაფია (ბერძ.) - დამხმარე საისტორიო დისციპლინა, რომლის მიზანია ისტორიული ძეგლების შესახებ მასალის მომზადება გამოსაცემად

არქეოლოგია (ბერძ.) - მეცნიერება, რომელიც კაცობრიობის წარსულს სწავლობს ადამიანთა ცხოვრება-მოღვაწეობის შემორჩენილი ნივთიერი კულტურის ძეგლების მიხედვით

არქეოლოგიური ძეგლი - შემორჩენილი ძველი მატერიალური კულტურის ნაშთი.

არქეომაგნეტიზმი - გეომაგნეტიზმის დარგი, რომლის საშუალებითაც ხდება დედამიწის მაგნიტური ველის ცვლილებათა აღდგენა.

არქივოლტი - თავსართი; თაღის მოჩარჩოება, რომელიც წარმოადგენს მთლიან ან დანაწევრებულ ზოლურას (ნახ. 1).

არქიმედეს კანონი - სითხეებისა და აირების სტატიკის კანონი, რომლის თანახმად სითხეში (ან აირში) ჩაშვებულ ყოველ სხეულზე მოქმედებს "ამწევი ძალა" (ამომგდები ძალა), რომელიც მიმართულია ზემოთ, უდრის სხეულის მიერ გამოდევნილი სითხის (ან აირის) წონას და გამოდევნილი მოცულობის სიმძიმის ცენტრშია მოდებული. ზოგჯერ ამ ამწევ ძალას, სითხეში სხეულის მოძრაობისას წარმოშობილი ამწევი ძალისაგან განსხვავებით, არქიმედეს ძალას ან ჰიდროსტატიკურ ამწევ ძალას უწოდებენ. ა.კ. ჰიდროსტატიკისა და აეროსტატიკის ძირითადი კანონია.

არქიმედეს სპირალი - შეიძლება განისაზღვროს, როგორც წერტილის ტრაექტორია, რომელიც თანაბრად მოძრაობს სხივზე, ხოლო ეს სხივი თანაბრად ბრუნავს თავისი სათავის ირგვლივ. მისი განტოლება პოლარულ კოორდინატებში: ρ = aφ  (სადაც a≠0 მუდმივია); φ - კუთხე ჰორიზონტალურ x ღერძსა და ტრაექტორიაზე მოძრავი წერტილის სათავესთან შემაერთებელ სწორ ხაზს შორის (ნახ. 1).

არქიმედეს ხრახნი - წყლის ასაქაჩი მანქანა, გამოგონებული არქიმედეს მიერ ძვ.წ. III საუკუნეში. გამოიყენებოდა წყლის ასაქაჩად ქვევით მდებარე საგუბარიდან ზევით მდებარე სარწყავ არხებში. ის ორივე ბოლოთი ღია ცილინდრული მილია, რომლის ღერძის გასწვრივ დაყენებულია ხრახნულზედაპირიანი ლილვი (ნახ. 1). ა.ხ. თანამედროვე შნეკის პროტოტიპია.

არქიტექტონიკა - დეკორატიულ დენდროლოგიაში აღნიშნავს ხის ბარჯის სტრუქტურას; განისაზღვრება მისი ზომებით, ფორმით, ტოტების განშტოებებითა და მათი განლაგების სილამაზით.

არქიტექტორი - შესაბამისი განათლების ცენზის მქონე პირი, რომელიც თავისი შემოქმედებითი მოღვაწეობით ქმნის საარსებო გარემოს გარკვეულ სივრცეში, ფორმასა და ისტორიულ კონტექსტში, პასუხს აგებს ამ გარემოს ასპექტების არქიტექტურის ენით გამოსახვაზე.

არქიტექტურა - ფიზიკური გარემოს, ბუნებრივი ლანდშაფტის გარდაქმნის, ადამიანის ცნობიერება-ყოფიერების ყველა ასპექტის შესაბამისი კომფორტული სივრცის შექმნის ხელოვნება.

არქიტექტურა ლანდშაფტის - ჰარმონიული შეხამების შექმნის ხელოვნება ბუნებრივ ლანდშაფტსა და ადამიანის მიერ ათვისებულ ტერიტორიებს, დასახლებულ პუნქტებს, არქიტექტურულ კომპლექსსა და ნაგებობებს შორის.

არქიტექტურა ორგანული - დასავლური არქიტექტურის მიმართულება მე-20 საუკუნის დასაწყისში, რომელმაც გავლენა იქონია თანამედროვე მსოფლიო არქიტექტურაზე. ა.ო. წარმოშობა და განვითარება დაკავშირებულია ამერიკელი არქიტექტორის ფ. ლ. რაიტის შემოქმედებასთან (1869-1959 წ.). ა.ო. ძირითადი პრინციპები და კომპოზიციური ხერხები შეესაბამება თითოეული ნაგებობის ინდივიდუალურ ამოცანებსა და მშენებლობის კონკრეტულ პირობებს; ითვალისწინებს ადგილობრივ საყოფაცხოვრებო და სამშენებლო ტრადიციებს; ერთიანობას, მთლიანობას არქიტექტურაში, „თავისუფალ სივრცეს“, შენობის შიგა სივრცის ერთიანობას და შეძლებისდაგვარად გაერთიანებას გარე სივრცესთან; არქიტექტურული ფორმების გამარტივებას და გამსხვილებას. პროგრესულ პრინციპებთან ერთად ა.ო. ზოგჯერ პირველ პლანზე ჩნდება მისი უარყოფითი მახასიათებლებიც, როგორიცაა ირაციონალიზმისაკენ გადახრა, ორგანული ბუნების ფორმებისადმი გარე ფორმალური მიმსგავსება და სხვ.

არქიტექტურა რეგიონალური - ადგილობრივი ნაციონალური არქიტექტურა.

არქიტექტურულ-გეგმარებითი გადაწყვეტა - შენობებისა და ნაგებობების განლაგება გასაშენებელ ტერიტორიაზე, აგრეთვე შენობის სართულიანობის, კონფიგურაციის, გეგმაში ზომების, სიმაღლის, შიდა გეგმარების შერჩევა. იგი მოიცავს საცხოვრებელი მიკრორაიონების, საზოგადოებრივი კომპლექსების, სამრეწველო საწარმოების გენერალური გეგმების გადაწყვეტას; ცალკეული შენობებისა და ნაგებობების მოცულობით-გეგმარებითი საკითხების შესწავლას

არქიტექტურულ-გეგმარებითი დავალება - საქართველოს კანონმდებლობით, ნორმატიული და სახელმძღვანელო დოკუმენტების კომპლექსითა და ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს მიერ განსაზღვრული მოთხოვნების ერთობლიობა, რომელიც ადგენს არქიტექტურული ობიექტის დანიშნულებას, პარამეტრებს, ტერიტორიულ ფარგლებს, მიწის ნაკვეთზე განთავსებას, აგრეთვე მისი დაპროექტებისა და მშენებლობის ეკოლოგიურ, ტექნიკურ, ორგანიზაციულ და სხვა პირობებს. ა.-გ.დ. გაცემის საფუძველია დამკვეთის განაცხადი და მიწის ნაკვეთზე მისი საკუთრების უფლების დამადასტურებელი საბუთი, ან მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის ნებართვა, სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს გადაწყვეტილება, თუ მიწის ნაკვეთი შესაბამისად სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის საკუთრებაა.

არქიტექტურულ-სამშენებლო საქმიანობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობის ორგანო - საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – ტექნიკური და სამშენებლო ზედამხედველობის სააგენტო, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების აღმასრულებელი ხელისუფლების უფლებამოსილი დაწესებულებების არქიტექტურულ-სამშენებლო საქმიანობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობის ორგანოები და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არქიტექტურულ-სამშენებლო საქმიანობაზე ზედამხედველობის უფლებამოსილი ორგანოები, რომლებიც თავიანთ საქმიანობას ახორციელებენ საქართველოს კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში.

არქიტექტურული აკუსტიკა - აკუსტიკის დარგი, რომელიც შეისწავლის შენობაში ხმის გავრცელების საკითხებს.

არქიტექტურული ანსამბლი - ერთიან კომპოზიციას, გარკვეულ არქიტექტურულ იდეას დამორჩილებული შენობების და ნაგებობების ერთობლიობა, ჩამოყალიბებული თანდათან - ხანგრძლივი დროის მანძილზე ან ერთდროულად.

არქიტექტურული ბაღი - ბაღის ტიპი, რომელშიც ჭარბადაა წარმოდგენილი საბაღე და სხვა ხელოვნური ნაგებობები და მათი არქიტექტურა (ნახ. 1).

არქიტექტურული გადაწყვეტა - არქიტექტურული ობიექტის ავტორისეული ჩანაფიქრი - მისი გარე და შიდა გამომსახველობის, სივრცითი, გეგმარებითი და ფუნქციონალური ორგანიზაციის მიმართ, დაფიქსირებული საპროექტო დოკუმენტაციის არქიტექტურულ ნაწილში, არქიტექტურული ობიექტის რეალიზაციის მიზნით.

არქიტექტურული გრაფიკა - გრაფიკული საშუალებების კომპლექსი, რომელთა დახმარებით არქიტექტურული ობიექტი გამოისახება სიბრტყეზე. ის დაპროექტების განუყოფელი ნაწილია. ა.გ. განიხილავენ გამოსახულების სამ ძირითად სახეს: ორთოგონალურ გეგმილებს (გეგმა, ფასადი, ჭრილი), პერსპექტივას და აქსონომეტრიას. ა.გ. შეიძლება იყოს ხაზოვანი და ჩრდილნათელი, რომელიც თვალსაჩინო წარმოდგენას იძლევა მომავალი ნაგებობის მოცულობით-სივრცით ფორმაზე, კომპოზიციაზე, მასალაზე, ფერზე ისეთი საშუალებების გამოყენებით, როგორიცაა შეფერადება (ნახაზის ჩრდილნათელი მოდელირება ტუშის ან აკვარელის საღებავების მეშვეობით), ნაშხეფი, აპლიკაცია და ფოტომონტაჟი.

არქიტექტურული კომპოზიცია - განსაზღვრული ჩანაფიქრის მიხედვით შენობის იერის შერწყმა და დაკავშირება მის გარემომცველ გარემოსთან.

არქიტექტურული მასშტაბი - არქიტექტურული ელემენტების კომპოზიციური წყობის ხერხი, რომელიც ემყარება შენობის ნაწილების ურთიერთშეფარდებას და ამ შეფარდების ათვისების უნარს. ა.მ. ცნება განსხვავდება მასშტაბის გავრცელებული გაგებისაგან და არ იზომება რიცხობრივად.

არქიტექტურული ნატეხი - არქიტექტურული ელემენტი, განსხვავებული განივი კვეთის - პროფილის მიხედვით, განთავსებული ჰორიზონტალურად (ცოკოლი, კარნიზი, კოლონის ბაზა), დახრილად (ფრონტონების კარნიზი), მრუდწირულად (კამარის არქივოლტი, ნერვიურა) ან ტეხილად (პორტალების და ფანჯრების მოჩარჩოება). ა.ნ., ფართოდ გავრცელებული ორდერულ არქიტექტურაში, ემსახურებოდა შენობის არქიტექტურული დეკორის და მხატვრული გამომსახველობის ტექტონიკური საფუძვლების გაძლიერებას. ის პირველად გამოყენებული იყო ძველ საბერძნეთში, იქედან გავრცელდა ძველ რომში, შემდეგ კი აღორძინების ეპოქაში ფეხი მოიკიდა ევროპაშიც. თანამედროვე არქიტექტურაში ა.ნ. ნაცვლად, ხის, ლითონის და ბეტონის კონსტრუქციულ ელემენტებში დამკვიდრდა ტერმინი „პროფილი“. არსებობს ა.ნ. მრავალი სახეობა (ნახ. 1. არქიტექტურული ნატეხის ძირითადი სახეები: 1-პლინთი; 2-ლილვი; 3-მეოთხედი ლილვი; 4-ფოსო; 5-ბატიყელა; 6-ქუსლა).

არქიტექტურული ნაწარმოები - არქიტექტურული პროექტის და არქიტექტურული ობიექტის სახით არსებული არქიტექტურული საქმიანობის შედეგი, რომელიც წარმოადგენს საავტორო უფლებათა ობიექტს.

არქიტექტურული ობიექტი - შენობა, ნაგებობა, შენობებისა და ნაგებობების კომპლექსი, მათი ინტერიერი, კეთილმოწყობის ობიექტები, ლანდშაფტური და საბაღე-საპარკო ხელოვნება, შექმნილი არქიტექტურული პროექტის საფუძველზე.

არქიტექტურული ორდერი - არქიტექტურულ-კომპოზიციური სისტემა, რომელსაც საფუძვლად უდევს დგარულ-კოჭოვანი სისტემის სტრუქტურა, მხატვრული დამუშავება და აგების განსაზღვრული წესი. შედგება სამი ძირითადი ნაწილისაგან: ფუძე, სვეტი (კაპიტელითურთ) და კოჭოვანი სისტემა (ანტაბლემენტი). ცნობილია ხუთი კლასიკური ორდერი: დორიული, ტოსკანური, იონური, კორინთული და კომპოზიტური (ნახ. 1, კლასიკური ორდერის ნიმუშები: 1 - ტოსკანური, 2 - დორიული, 3 და 4 - იონიური, 5 - კორინთული, 6 - კომპოზიტური). ორდერის სიმაღლისა და პროპორციების საზომად მიჩნეული იყო მოდული - სვეტის ფუძის დიამეტრის ნახევარი. ა.ო. ფართოდ გამოიყენებოდა შენობებისთვის მხატვრული გამომსახველობის მისანიჭებლად, საკულტო იდეოლოგიის, მსხვილი საზოგადოებრივი ნაგებობების და სხვ. როლის ხატოვნად წარმოსაჩენად. ა.ო. საშუალებით შექმნილია შენობის პლასტიკური დამუშავების სხვადასხვა ხერხი.

არქიტექტურული პროექტი - არქიტექტურული საქმიანობის შედეგად დოკუმენტურად დაფიქსირებული არქიტექტორის ჩანაფიქრი - არქიტექტურული ნახაზების ერთობლიობა, სადაც ჩამოყალიბებულია არქიტექტურული ობიექტის სტრუქტურა და მოცულობით-სივრცითი დაგეგმარების პრინციპი, რომელიც ნორმატიული და სახელმძღვანელო დოკუმენტების მოთხოვნათა შესაბამისად კომპლექსურად წყვეტს ქალაქთმშენებლობით, მხატვრულ-ესთეტიკურ, ფუნქციურ და ტექნიკურ საკითხებს. არქიტექტურული საქმიანობის შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად, აღნიშნული წარმოადგენს საავტორო უფლების ობიექტს და არ საჭიროებს ლიცენზირებას. ა.პ. არის შემადგენელი და საფუძველი სამშენებლო პროექტისა და დოკუმენტისა, რომლის საფუძველზეც ხორციელდება მშენებლობა. ის ერთ-ერთი საფუძველია მშენებლობის ნებართვის გაცემისა. აღნიშნულ პროცესში ის შეიძლება საჭიროებდეს შეთანხმებას შესაბამის ადმინისტრაციულ ორგანოებთან. პროექტი შეიძლება იყოს: ესკიზური და დეტალური (მუშა). როგორც წესი, შედგება შემდეგი ნახაზებისგან: სიტუაციური გეგმა; გენერალური გეგმა; ყველა სართულის გეგმა; ფასადის გეგმა; შენობის გრძივი ჭრილი; შენობის განივი ჭრილი. ასევე, საჭიროებისამებრ, შეიძლება შეიცავდეს: განმარტებით ბარათს, სხვადასხვა კვანძის ნახაზებს, შემადგენელი არქიტექტურული ელემენტების დეტალურ ნახაზებს, აქსონომეტრიულ ნახაზებს და ა.შ. არქიტექტურული პროექტები იქმნება როგორც ხელით (ფანქრის, ტუშის, სახაზავის დახმარებით), ისე კომპიუტერული გრაფიკის მეშვეობით

არქიტექტურული პროექტის შემადგენლობა - I, II, III, IV კლასის არქიტექტურული პროექტის შემადგენლობა მოიცავს: 1. ინფორმაციას მშენებლობის ნებართვის ობიექტის თაობაზე (თავფურცელს, ობიექტის დასახელებასა და მისამართს; განმარტებით ბარათს; შენობა-ნაგებობის ტექნიკურ მაჩვენებლებს: მიწის ნაკვეთის ფართობს; მიწის ნაკვეთის განაშენიანების კ-1 კოეფიციენტის სიდიდესა და განაშენიანების ფართობს; მიწის ნაკვეთის განაშენიანების ინტენსივობის კ-2 კოეფიციენტის სიდიდესა და განაშენიანების სიმჭიდროვის ფართობს, თითოეული სართულის განაშენიანების ფართობის ჩვენებით; მიწის ნაკვეთის გამწვანების კ-3 კოეფიციენტის სიდიდესა და გამწვანების ფართობს; შენობა-ნაგებობის ფართობს, მათ შორის, არსებობის შემთხვევაში: საცხოვრებელი სახლის ფართობს; ბინის ფართობ(ებ)ს; საოფისე ფართობს; სავაჭრო და საყოფაცხოვრებო მომსახურების ფართობ(ებ)ს; საწარმოო ფართობს; სასაწყობო ფართობს; კიბის უჯრედისა და სადარბაზოების ფართობებს; საზაფხულო (აივნების, ტერასების, ვერანდებისა და ლოჯიების) ფართობებს; 2. მიწის ნაკვეთის ტოპოგრაფიულ გეგმაზე დატანილ მიწის ნაკვეთის გეგმას (მაგ.: სადაც შეიძლება ნაჩვენები იყოს მიწის ნაკვეთის საკადასტრო საზღვრები, არსებული საინჟინრო-კომუნალური ქსელები, მიწის ნაკვეთზე შენობა-ნაგებობის განთავსება, მისასვლელი გზები, ავტოსადგომები, ღობეები, გამწვანება და სხვა ნაწილები), მასშტაბი 1:500; 3. შენობის სახურავის გეგმას (საკადასტრო საზღვრის პროექციის ჩვენებით) და შენობის ყველა სართულის გეგმას საკადასტრო საზღვრის პროექციის, იატაკების ზედაპირების ნიშნულების ჩვენებით, შენობა-ნაგებობის ნულოვან ნიშნულს აბსოლუტურ ნულოვან ნიშნულთან მიმართებაში; 4. შენობა-ნაგებობის ფასადებს; 5. განსაკუთრებულ სამშენებლო რეგულირების ზონებსა და ისტორიული დაცვის ზონებში შენობა-ნაგებობის ფასადებს, რომლებზეც მითითებული უნდა იქნეს მათი ძირითადი გაბარიტული ზომები, სიმაღლეები, მათ შორის, სართულების მიხედვით სიმაღლეები, მიწის გადაკვეთის დონეების ჩვენებით აბსოლუტურ ნულოვან ნიშნულთან მიმართებაში, ფასადზე განთავსებული ყველა ღიობისა და არქიტექტურული დეტალების ზომების მითითებით, ფასადების (საანგარიშო ზედაპირების) ნახაზებს, მომიჯნავე მიწის ნაკვეთებზე არსებული შენობის ფასადების (საანგარიშო ზედაპირების) სქემატური ნახაზების ჩვენებით (მაგ.: ქუჩის განშლა); ფოტომონტაჟს და აქსონომეტრიულ ხედებს არქიტექტურული დეტალების, მოსაპირკეთებელ-სამშენებლო მასალებისა და ფერების განსაზღვრით (როგორც ნაბეჭდი, ისე ციფრული სახით ჩაწერილი კომპაქტდისკზე JPG ფორმატის ფაილებით), ფასადებზე გამოყენებული ყველა სახის მოსაპირკეთებელი მასალების, ფანჯრების, ვიტრაჟების, მოაჯირების თუ სხვა არქიტექტურული ელემენტების დეტალური მითითებით (მათ შორის, გათბობა-კონდიცირების ტექნიკური საშუალებების განთავსების ადგილის მითითებით), ასევე გამოყენებული საღებავების ფერის დაკონკრეტებით კატალოგის მიხედვით; 6. არსებული სიტუაციის ამსახველ ფოტომასალას (შორი და ახლო ხედებით); 7. შენობის მახასიათებელ ჭრილებს (საკადასტრო საზღვრის პროექციის, იატაკის ზედაპირის ნიშნულების ჩვენებით, შენობა-ნაგებობის ნულოვან ნიშნულს აბსოლუტურ ნულოვან ნიშნულთან მიმართებაში); 8. საჭიროების შემთხვევაში მიწის ნაკვეთის გრუნტის ზედაპირის ცვლილების გეგმას, მიწის ნაკვეთის ტერიტორიის კეთილმოწყობის პროექტს და ნაგვის ურნების განთავსების ადგილს. არქიტექტურული ნახაზებისათვის გათვალისწინებულია შემდეგი მასშტაბები: ძირითადი ნახაზებისათვის - 1:50, 1:100 ან 1:200; დეტალური ნახაზებისათვის - 1:1, 1:2, 1:5; 1:10 ან 1:20.

არქიტექტურული პროფილები - მოლიურები, მულიურები; არქიტექტურული ფორმების შემადგენელი ელემენტები. იყოფა ორ ჯგუფად: სწორხაზოვანი (თარო, პლინტი და სხვ.) და მრუდხაზოვანი (ლილვი, ფოსო, ბატიყელა, ქუსლი, სკოცია). ნახ. 1-ზე მოცემული შენობის ფასადზე ნაჩვენებია ორივე ტიპის მარტივი ა.პ. ფანჯრების სახით.

არქიტექტურული საქმიანობა - არქიტექტორის შემოქმედებითი მოღვაწეობა, რომლის ამოცანაა: ქალაქთმშენებლობითი ობიექტის, გარემოს ფორმირების, შენობის, ნაგებობის, ინტერიერის პროექტის შედგენა, მასში სივრცობრივ გეგმარებითი, მხატვრული და ფუნქციური საკითხების გადაწყვეტა, საინჟინრო-ტექნიკური, ტექნოლოგიური და სხვა ნაწილების დამუშავების ხელმძღვანელობა, დაპროექტების პროცესის ერთიანი ციკლის ორგანიზება, საავტორო ზედამხედველობის განხორციელება და მშენებლობის გაძღოლა.

არქიტექტურული სტილი - არქიტექტურულ-კონსტრუქციული და მხატვრული ხერხების ისტორიულად ჩამოყალიბებული მდგრადი ერთიანობა, რომელიც შეპირობებულია საზოგადოებრივ-ისტორიული იდეური შინაარსის ერთობლიობით. ტერმინი აღნიშნავს რომელიმე ხალხის, დროის მონაკვეთის, მიმდინარეობის, მიმართულების, სკოლის ხუროთმოძღვრული ხელოვნების მახასიათებელი ნიშნების ერთობლიობას. ზოგჯერ ეს ტერმინი იხმარება იმ ძეგლთა ჯგუფის გამოსაყოფად, რომელთაც გააჩნიათ მკაფიოდ გამოსახული განმასხვავებელი ნიშნები.

არქიტექტურული ფორმა - ნაგებობის შესაბამისობა თავის პირდაპირ დანიშნულებასთან, რაც ითვალისწინებს კომპლექსის ზოგად დაგეგმარებას, კონსტრუქციების სიმტკიცესა და მდგრადობას, ეკონომოიურობას. ამ ამოცანის გადაწყვეტის ხასიათის მიხედვით არჩევენ საცხოვრებელი და საზოგადოებრივი შენობების, სამრეწველო შენობებისა და ხიდების არქიტექტურას ანსამბლის ერთიანობასთან შეხამებით. მონუმენტური ა.ფ. განვითარების პარალელურად ვითარდება მცირე ფორმების არქიტექტურაც - პატარა ნაგებობები, გამოყენებული ღია სივრცეების ორგანიზაციისათვის და არტიტქტუტულ ქალაქთმშენებლობის ან საბაღე-საპარკო კომპოზიციის შესავსებად (შადრევნები, კიბეები, ღობეები, ფარნები, კაფეები, სავაჭრო ობიექტები, ჯიხურები, სარეკლამო ბანერები და სხვ.).

არქიტექტურული ჰარმონია - შენობასა და მის ცალკეულ ნაწილებს შორის თანაზომიერება. ჰარმონიულობა იქმნება ცალკეულ ნაწილთა პროპორციულობითა და თანაფარდობით.

არქიტრავი - 1. ანტაბლემენტის ქვედა ნაწილი, რომელიც უშუალოდ სვეტს ეყრდნობა; 2. სამერხული; მზიდი კოჭი, რომელიც აერთიანებს საყრდენების რიგს და მას გადასცემს ზევით მდებარე კონსტრუქციების დატვირთვას (ნახ. 1).

არქიტრავული გადახურვა - სწორხაზოვანი გადახურვა (თაღურისგან განსხვავებით).

არყის ხე  (არყი) - მიეკუთვნება არყისებრთა ოჯახის ფოთოლმცვივან ხეების და ბუჩქების გვარს (ნახ. 1). იზრდება 20 მ სიმაღლემდე. ცნობილია 130-მდე პოლიმორფული სახეობა, რომლებიც გვხვდება ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ზომიერ და ცივ სარტყელში, აგრეთვე სუბტროპიკულ მთებში. სიმკვრივე 510...770 კგ/მ³. საქართველოში 5 სახეობაა. აჭარა-გურიაში მთის ზედა სარტყელსა და სუბალპურ ტანბრეცილ ტყეებში გვხვდება მედვედევის არყი; კოლხეთის ენდემი მეგრული არყი გავრცელებულია სამეგრელოსა და სვანეთის მთებში; რადეს არყი - კავკასიონის ჩრდილოეთ კალთების ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ნაწილში; ლიტვინოვის არყი ყველაზე გავრცელებული სახეობაა, დიდი რაოდენობითაა კავკასიონის და სამხრეთ მთიანეთის კალთებზე, ხოლო მეჭეჭიანი არყი კავკასიაში ყველგან გვხვდება. ა. სინათლის მოყვარული და ტენის მომთხოვნია. ზოგი სახეობა შედარებით მშრალ პირობებს ეგუება, სიცივისა და ყინვის ამტანია. ცოცხლობს 150 წელზე მეტს. ქმნის წმინდა კორომებს ან შერეულია სხვა მერქნიან მცენარეებთან. მერქანს იყენებენ საფანერო და საავეჯო წარმოებაში. ა. ხის მერქნის ბოჭკოები შევსებულია თეთრი ფისისმაგვარი ნივთიერებით - ბეტულინით, რომელიც ქერქს აძლევს თეთრ ფერს.  მშენებლობაში ა. ხე გამოიყენება ხარაჩოების, ქარგილების, ყალიბების მოსაწყობად, თუმცა ამჟამად მიმდინარეობს სამეცნიერო სამუშაოები მისი კონსერვაციისათვის, რაც საშუალებას მოგვცემს ეს ჯიში სამშენებლო კონსტრუქციების დასამზადებლადაც გამოვიყენოთ. მეტად ლამაზი ტეხსტურა აქვს კარელიის არყის ხეს, რომელსაც იყენებენ მხატვრული ნაკეთობების დასამზადებლად.

არყის ხე ბუსუსიანი - ჩვეულებრივი არყის ხის ნაირსახეობა მოყვითალო-მოწითალო შეფერილობით. საკმარისად მაგარი და მძიმე, თეთრი მერქანი აქვს. გამოიყენება სახალხო მეურნეობის თითქმის ყველა დარგში.

არყის ხე კარელიის - ჩვეულებრივი არყის ხის ნაირსახეობა შერეული, დახლართული წლიური შრეებით და რადიალური სხივებით, ლამაზი მეჭეჭიანი ტექსტური მერქანი გადიდებული მექანიკური თვისებებით ხასიათდება. გამოიყენება ავეჯის, ანათალი შპონის წარმოებაში, აგრეთვე სახარატო ნაკეთობების დასამზადებლად.

არყის ხე მეგრული - ჩვეულებრივი არყის ხის ნაირსახეობა, რომელიც გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოში კოლხეთის დაბლობზე (ნახ. 1).

არყის ხე მეჭეჭიანი - იხ. არყის ხე კარელიის.

არყის ხე რკინისებური - ჩვეულებრივი არყის ხის ნაირსახეობა. მისი მერქანი ხასიათდება ძლიერ მაღალი მექანიკური თვისებებით. ხარობს შორეულ აღმოსავლეთში და კარელიაში. გამოიყენება ავეჯის, შპონის და აღალის წარმოებაში. წარმატებით ცვლის მუხის, იფნის, კოპიტის და ბზის მერქანს

არყის ხე ქვისმაგვარი - იხ. არყის ხე რკინისებური.

არყის ხე ყვითელი - ჩვეულებრივი არყის ხის ნაირსახეობა, რომლის მერქანი ყვითელი ფერისაა.

არყის ხე შავი - იგივეა, რაც დაურიის არყის ხე. ახასიათებს კანისა და ფოთლების მუქი შეფერილობა. გავრცელებულია აღმოსავლეთ ციმბირში, დაურიის მხარეში.

არშია - იხ. კანტი.

არშინი - ძველი რუსული სიგრძის ერთეული, რომელიც ხმარებაში შევიდა მე-16 საუკუნეში. 1 არშ = 71,12 სმ.

არხი (თურქ.) - 1. ჰიდროტექნიკური ნაგებობა, ხელოვნური მდინარე, სადინარი (ნახ. 1); 2. კავშირგაბმულობაში, სისტემებში გარკვეულ მანძილზე კოდირებული სიგნალების გადამცემ მოწყობილობათა ერთობლიობა; 3. ტელევიზიაში, ამა თუ იმ სამაუწყებლო ორგანიზაციისათვის გამოყოფილი საეთერო სივრცე (მაგ., პირველი არხი, მეცხრე არხი); 4. ცოცხალ ორგანიზმში მილის მსგავსი ა. (მაგ., ყურის არხი, სასუნთქი არხი). არხის მრავალი სახეობა არსებობს: აირის, გადამშვები, გამომშვები, კაპილარული, კვამლსარინი, კვამლშმკრები, მიმყვანი, მოდინების, მუშა, ორთქლგამოსაშვები, ორთქლის, სავენტილაციო, საკვამლე, შემოსავლელი, შემშვები, წრიული, წყალსარინი, წყალჩასაშვები, ხე-ტყის საცურებელი, ჰაერმოსაყვანი, ჰაერსარინი და სხვ.

არხი მისასვლელი - არხი, რომელიც ნავსადგურებთან მცირე სიღრმის უბნების ან მდინარის შესართავების გასაღრმავებლად არის მოწყობილი. მისი დანიშნულებაა ცალკეული დასახლებული პუნქტების ან სამრეწველო საწარმოების ძირითად სანაოსნო გზასთან დაკავშირება.

არხი სავენტილაციო - კედლში ჩაყოლებული ან გადახურვაზე შეკიდული არხი, რომლის საშუალებითაც წარმოებს შენობაში სუფთა ჰაერის შემოყვანა და უვარგისის გაძევება ბუნებრივი ან იძულებითი გზით.

არხი შემაერთებელი - არხი, რომელიც ერთმანეთთან აკავშირებს ორი ზღვის აუზს ან ერთი ზღვის აუზის ორ ნაწილს, რომლებიც მცირე სიღრმის უბნით ან ხმელეთით არის ერთმანეთისაგან გამოყოფილი.

არხი შემომვლელი - არხი, რომელიც ეწყობა შიგა წყლების გზებზე რაიმე წინაღობის (მაგ., მდინარის ან ტბის მცირე სიღრმის უბნები) გვერდის ასავლელად.

არხილი - ძვ. თხელი ბზარი.

არხსათხრელი - მისაბმელი ან თვითმავალი მანქანა, რომელიც გამოიყენება სარწყავი ან ამოსაშრობი არხების, აგრეთვე ტრანშეებისა და კიუვეტების გასაყვანად (ნახ. 1). გრუნტის დასამუშავებელ ორგანოს წარმოადგენს გუთანი ან ფარი, როტორი, ფრეზი, მრავალციცხ-ვიანი ჯაჭვი. მცირე ზომის ტრანშეის გასათხრელად იყენებენ აგრეთვე ერთციცხვიან ექსკავატორს შებრუნებული ნიჩბით.

ასანთი - მერქნისაგან დამზადებული პატარა ჩხირი, რომლის თავიც აალებადი ნივთიერებითაა დაფარული. აალება სხვ ნივთიერებაზე ხახუნის შედეგად ხდება. არსებობს ა. მრავალი სახეობა: მონადირის (ტენმედეგი), პარაფინის, სასუვენირო, სასიგნალო, სანთლის, სპეციალური, სტეარინის, უალო, უსაფრთხო, ქარის და სხვ.

ასაფეთქებელი ნივთიერება - ნივთიერებების ქიმიური შენაერთი ან ნარევი, რომელსაც სწრაფი ქიმიური რეაქციის უნარი აქვს, რომლის შედეგად გამოიყოფა დიდი რაოდენობის სითბო და გაზები. რეაქცია ვრცელდება ასაფეთქებელ ნივთიერების მუხტზე თბო- და მასისგადამტანი (წვა) ან დარტყმითი ტალღის (დეტონაცია) პროცესებით. ა.ნ. ფუგასურობა ანუ მუშაობის უნარი ფასდება ფარდობით ერთეულებში; სტანდარტულ ა.ნ. მიეკუთვნება ტროტილი, ამონიტი №6, ნიტროშენაერთები (ტრინიტროტოლუოლი, ტეტრილი, და სხვ.) და აზოტმჟავას მარილები. გამოიყენება სამხედრო და სამთო საქმეში, მშენებლობაში და სხვ.

ასაფეთქებელი სამუშაოები - სასარგებლო წიაღისეულის დამუშავება აფეთქებით. ამ დროს გამოიყენება ა.ს. ჩატარების შემდეგი მეთოდები: შპურისებრი მუხტების, ჭაბურღილისებრი მუხტების, გამოყრის აფეთქების და გარე მუხტების.

ასაწყობ-მონოლითური კონსტრუქციები - ცალკეული ელემენტებისაგან შემდგარი კონსტრუქცია (ნახ. 1), რომლის ერთი ნაწილი წინასწარ დამზადებულია ქარხანაში, ხოლო მეორე ნაწილი ადგილზე მონოლითური ბეტონის გამოყენებით, რითაც მიიღწევა მთლიანობა (მაგ., რკ.ბ.-ის კარკასულ შენობებში სვეტებისა და რიგელების შეერთების კვანძები).

ასაწყობ-მონოლითური კოჭოვანი გადახურვა - გადახურვის კონსტრუქცია, რომელშიც გაერთიანებულია ასაწყობი და მონოლითური რკინაბეტონის დადებითი თვისებები. ასაწყობი ელემენტებისაგან აგებული გადახურვა წარმოადგენს ყალიბს შემდგომ მშენებლობის ადგილზე დამატებით ჩალაგებულ არმატურასა და ბეტონისათვის. მონოლითური ბეტონის გამყარების შემდეგ კონსტრუქცია მუშაობს როგორც ერთიანი. ეს კონსტრუქციები გამოიყენება როგორც ახლად ასაგებ შენობებში, ასევე ექსპლუატაციაში მყოფ ნაგებობებში, როდესაც რეკონსტრუქციისას საჭიროა ცალკეული არსებული ელემენტების ზიდვის უნარის გაზრდა.

ასაწყობი კონსტრუქციები - ქარხნებში ან პოლიგონზე წინასწარდამზადებული ასაწყობი (სამონტაჟო) ელემენტები შენობა–ნაგებობებისათვის (ნახ. 1). ა.კ. მზადდება რკინაბეტონის, ბეტონის, ლითონის, ხის და სხვა მასალებისაგან. მათი გამოყენება მიზანშეწონილია მხოლოდ მაშინ, როცა ელემენტების განმეორებადობა მაღალია. საგრძნობლად ამცირებს მშენებლობის ვადებს, შრომატევადობასა და ღირებულებას სამუშაოების ხარისხის გაუმჯობესებასთან ერთად.

ასაწყობი უკოჭო გადახურვა - შენობის გრძივი და განივი მიმართულებით განლაგებული კაპიტელსზედა ფილების, მალის ფილებისა და სვეტების ერთობლიობა, რომელთა თავზე მოთავსებულია ასაწყობი კაპიტელი (ნახ. 1).

ასეკურაცია - საქონლის ან რაიმე სხვა ქონების დაზღვევა.

ასენიზაცია (ფრანგ.) - სიბინძურის გატანის და უვნებელყოფის ღონისძიებათა სისტემა; რომელიმე ადგილის ჰიგიენური პირობების გაუმჯობესება.

ასიდბარი - ბიტუმზე დამზადებული გასაჟღენთი ნივთიერება, რომელიც უძლებს მჟავებისა და მათი ორთქლის ზემოქმედებას. გამოიყენება მერქნის ბაქნებისა და ფენილების გასაჟღენთად.

ასიმპტოტა წირის - წრფე, რომელიც ამ წირს უსასრულოდ უახლოვდება, მაგრამ არ კვეთს (ნახ. 1). ა. შეიძლება იყოს ჰორიზონტალური, ვერტიკალური და დახრილი.

ასკანთიხა - ასკანის (საქართველო) თიხის საბადოების ტუტე ბენტონიტური თიხის სახესხვაობა - თიხური მინერალების ბეიდელიტისა და მონტმორილონიტის წვრილდისპერსიული ნარევი.

ასკანის ციხე (თამარის ციხე) - ფეოდალური ხანის ციხე-სიმაგრე გურიის სოფ. ასკანაში, მაღალ ფრიალო კლდეზე, ოზურგეთიდან 17 კმ-ზე ჩრდილო-აღმოსავლეთის მხარეს. ციხე ნაგებია ქვითა და კირხსნარით (ნახ. 1). შესასვლელის მარცხნივ გვირაბია, რომელიც ჩადის მდინარე ბახვისწყალზე. არსებობს ვარაუდი, რომ ასკანის ციხე IV საუკუნეშია აგებული. ციხეში შემავალი კარიბჭის მარჯვნივ შეინიშნება ძველი ნაგებობის უტყუარი ნაკვალევი - კლდოვან ქანში გამოკვეთილი საფეხურები; იქვეა ძველი მარანიც. ასკანის ციხე ორი კოშკის, წითელი მარმარილოთი ნაშენი სამლოცველოსა და რამდენიმე ხის ქოხისაგან შედგებოდა. სამლოცველო საკმაოდ დაზიანებულია, ხის ქოხები დანგრეულია. შიდა და გარე ზღუდეთა ირგვლივ მეომართა სადგომი ბაქნებია მოწყობილი; შეინიშნება ციხის კედლებში გამოჭრილი სათოფურები. ციხის გარე ზღუდის დაქანებული კლდოვანი ფერდობის ძირში დიდი ზომის ხის ზედაპირი მოჩანს. აქედან იწყება ბახვის ხეობასთან დამაკავშირებელი, ციხიდან გამავალი საიდუმლო გვირაბი.

ასკარიტი - აზბესტით გაჟღენთილი ნივთიერება, რომელიც კარგად შთანთქავს ნახშირჟანგს. გამოიყენება ლაბორატორიებსა და მრეწველობაში. ინახება ჰაერისგან იზოლირებულად

ასლი - დოკუმენტის გადაღებული პირი ისეთი მეთოდით, რომელიც უზრუნველყოფს მის იდენტურობას დედანთან ან დუბლიკატთან. ა. გამოიყენება ერთჯერადად.

ასორტიმენტი (ფრანგ.) - მრავალსახეობა; სხვადასხვა სახეობისა და ხარისხის საქონელი. განასხვავებენ საწარმოო და სავაჭრო ასორტიმენტს.

ასოციაცია - იურიდიულ ან ფიზიკურ პირთა გაერთიანება, კავშირი, ამხანაგობა (მაგ., მშენებელთა, ადვოკატთა, ბანკების, დამსაქმებელთა, იურისტთა და სხვ.), შექმნილი სამეურნეო, პოლიტიკური, სამეცნიერო და სხვა მიზნების მისაღწევად.

ასპარეზი - 1. ადგილი, სადაც სპორტული პაექრობები ტარდება; 2. ძვ. ქართ. - მინდორი; სომხ. - სტადიონი.

ასპიდი - იასპი (ეშმა), შავი ფიქალი, რომლისაგანაც ამზადებენ გრიფელით საწერ პატარა დაფას.

ასპიდის ფიქალი - თიხოვანი ფიქალის მკვრივი სახესხვაობა; ადვილად იშლება თხელ მაგარ ფილებად. გამოიყენება გრიფელის (ასპიდური) დაფების დასამზადებლად და როგორც სახურავის მასალა.

ასპირატორი - საწარმოო პირობებში ჰაერის სინჯის ასაღები ხელსაწყო მისი შემადგენლობისა და დამტვერიანების გამოსაკვლევად.

ასპირაცია (ლათ.) - სპეციალური მოწყობილობით სიღრუიდან ან ჭურჭლიდან სითხის ან აირის გამოწოვა, გამოსრუტვა.

ასპიტაკი - ძვ. ოქროს ფიცარი.

ასრიალება - ხახუნის შემცირების შედეგად დისკოების, საბურავების ერთ ადგილზე ბრუნვა და მაშასადამე, მოძრაობის (გადაცემის) შეფერხება.

ასტამურა (ხვეწი) - სპეციალურად ორმხრივ გალესილი, 2 მმ სისქის ფოლადის ფირფიტა, რომლის ფორმა სხვადასხვაა ხელით და ჩარხზე მუშაობისათვის.

ასტრაგალი - რთული არქიტექტურული პროფილის (ხის, პლასტმასის) სწორი (ნახ. 1) ან ნახევარწრიული ფორმის ნაკეთობა რომელსაც ლილვაკის სახე აქვს.
გამოიყენება კარის თამასად, კოლონის ტანის გამოსაყოფად კაპიტელისაგან, პლინთუსად და სხვ.

ასტროიდა (ბერძ.) - წირი, რომელსაც აღწერს C(r) წრეწირის P წერტილი, როცა ეს წრეწირი შიგნიდან გორავს R₀ რადიუსის უძრავ წრეწირზე და რადიუსებს შორის არსებობს დამოკიდებულება: r = R₀/4. ასტროიდას აქვს ოთხკუთხა ვარსკვლავის ფორმა (ნახ. 1).

ასტრონომია (ბერძ.) - მეცნიერება მნათობთა (ცის სხეულთა) აგებულების, ფიზიკური ბუნებისა და მოძრაობის კანონების შესახებ.

ასფალტბეტონი - საშენი მასალა, რომელიც მიიღება გარკვეული თანაფარდობით აღებული ღორღის, ქვიშისა და მინერალური ფხვნილის ბიტუმში არევით და დატკეპნით.

ასფალტი (ბერძ.) - რუხი ფერის ფისისებრი მასა, რომლითაც ფარავენ გზების, ქუჩების, ტროტუარების, მოედნების ზედაპირებს. იგი წარმოადგენს ბიტუმების ნარევს (50...60% ბუნებრივ და 13...60% ხელოვნურ ასფალტში) მინერალურ ნივთიერებებთან (კირქვა, ქვიშნარი და სხვ.). გამოიყენება აგრეთვე ჰიდრო- და ელექტროსაიზოლაციო და სახურავის მასალებისათვის და სხვ. არსებობს ბუნებრივი და ხელოვნური წარმოშობის. ა. ამზადებენ ხელოვნური ქვის მასალას ასფალტბეტონს, რომელიც მიიღება ასფალტბეტონის გამყარებით. ბუნებრივი ა. შედგება ნავთობის მძიმე ფრაქციის ან მისი ნარჩენებისაგან და გვხვდება ფენოვანი ძარღვიანი ბუდობის სახით იმ ადგილებში, სადაც ნავთობი ბუნებრივად ამოდის მიწის ზედაპირზე. ხელოვნური ა. ანუ ასფალტბეტონის ნარევი წარმოადგენს საშენ მასალას ღორღის, ქვიშის, მინერალური ფხვნილისა და ბიტუმის ნარევის სახით. არსებობს სამგვარი: ცხელი, თბილი და ცივი. ცნობილია მოდიფიცირებული ა., რომელსაც უმატებენ ავტომობილის საბურავების გადამუშავებულ პროდუქტს. დღეისათვის ა. შეუცვლელი მასალაა საავტომობილო გზების მოსაწყობად.

ასფალტის მასტიკა - ბიტუმოვანი ემულსიის ნარევი სხვადახვა დანამატებთან.

ასფალტის ნაფხვენი - ძველი ასფალტის საფარის გადამუშავების პროდუქტი; წარმოადგენს ბიტუმის ნარჩენების ნაფხვენს. გამოიყენება საგზაო მშენებლობაში.

ასფალტსაგები - საგზაო მანქანა, რომელიც ანაწილებს, აგებს და ნაწილობრივ ან სრულად ამჭიდროვებს ასფალტბეტონის ნარევს (ნახ. 1). ა. განსხვავდებიან მწარმოებლობით, სავალი და მუშა ორგანოების კონსტრუქციით. ძალური დანადგარი ძირითადად დიზელის ძრავებია, ხოლო მუშა ორგანოების (ვიბრატორების) ამძრავი - ჰიდრავლიკური.

ატენის მონასტერი (ატენის ღვთისმშობლის მიძინების დედათა მონასტერი; ატენის სიონი) - ქართული ხუროთმოძღვრების შესანიშნავი ნიმუში (ნახ. 1). მდებარეობს ისტორიულ შიდა ქართლში ქ. გორიდან 12 კმ-ის დაშორებით, მდინარე ტანას შუა წელზე, მის მარცხენა ნაპირზე. VII საუკუნის მეორე ნახევრის ეს ნაგებობა იმეორებს მცხეთის ჯვრის არქიტექტურულ ტიპს, თუმცა რამდენადმე შეცვლილი პროპორციებით. ცენტრალურ-გუმბათოვანი ტაძარი (სიმაღლე 22 მ, სიგრძე 24 მ, სიგანე 19 მ) აგებულია გრანდიოზულ ხელოვნურ ბაქანზე, რომლის ფართობი 800 მ²-ია. ნაგებობის ეზო, კონტრფორსებით გამაგრებული გალავნით სამი მხრიდან არის შემოვლებული, ხოლო ჩრდილო კედელი ქარაფოვანი კლდის მძლავრ მასივს გასდევს და ტაძრის ხელოვნურ ბაქანს უერთდება. ნაგებობის ფასადები მოპირკეთებულია მომწვანო-მონაცრისფერო ქვიშაქვის თლილი კვადრებით. ფასადები და გუმბათის ყელი გამშვენებულია სარკმელთა ჩუქურთმიანი თავსართებითა და რელიეფური ქანდაკებებით. ტაძარში შესვლა შესაძლებელია სამხრეთისა და ჩრდილოეთ კარებით. შიგა სივრცე იმკობა ორი სხვადასხვა პერიოდის მხატვრობით. ატენის სიონის ფასადზე და ინტერიერში შემორჩენილია, მრავალრიცხოვანი ლაპიდარული (ქვაზე ამოკაწრული ლაკონური აზრის შემცველი წარწერა) და ფრესკული წარწერები. ატენის სიონი არა მარტო ხუროთმოძღვრების, არამედ მასში დაცული კედლის მხატვრობის თვალსაზრისითაც სრულიად გამორჩეული ძეგლია. იგი ფეოდალური ხანის ქართული მონუმენტური მხატვრობის ერთ-ერთი უბრწყინვალესი ნაწარმოებია.

ატენის ციხე (საცივის ციხე, ორბელიანის ციხე) - X-XI საუკუნეების ციხე-სიმაგრე გორის რაიონის სოფ. ატენში (ნახ. 1). აგებულია კლდის მიუვალ ქიმზე, რომელსაც ერთ მხარეს საცივისხევი ჩამოუდის, მეორე მხარეს კი - აბანოსხევი. იგი ძნელად მისადგომია, ზომით კი დიდი არ არის. კედლები მაღალი და მტკიცე ჰქონია. ციხის ქვედა ნაწილში საკმაოდ მოზრდილი წყალსაცავები ყოფილა მოწყობილი. წყალი თიხის მილებით ჩრდილო-დასავლეთით მდებარე ხევიდან მოედინებოდა. შესასვლელი ჩრდილოეთითაა. ბურჯებით გამაგრებული გალავნის შიგნით მეციხოვნეთა სადგომები, წყალსაცავი და სხვა ნაგებობებია.

ატესტაცია - ვისამე საქმიანი კვალიფიკაციის, ცოდნის დონის განსაზღვრა, დასკვნა ვისიმე უნარის, ღირსების, ქცევის შესახებ.

ატიკი (ბერძ.) - შენობის მაგვირგვინებელი ლავგარდანის თავზე განლაგებული კედელი, რომელიც პარაპეტისაგან განსხვავდება მეტი სიმაღლითა და პლასტიკური დანაწევრების ხასიათით. ატიკის სიბრტყე ხშირად გამოიყენება წარწერებისა და რელიეფების მოსათავსებლად (მაგ. სატრიუმფო თაღის ატიკი).

ატიპია - არატიპიურობა, ნორმიდან გადახრა.

ატლანტი - საყრდენი მამაკაცის ქანდაკების სახით, რომელიც ასრულებს დეკორატიულ ან ფუნქციურ როლს შენობის, აივნის, კარნიზის და სხვ. დასაყრდნობად (ნახ. 1). განთავსებულია კოლონის ან პილასტრის ადგილზე. რომაულ არქიტექურაში ასეთ ქანდაკებას ტელამონს უწოდებენ. ბერძნული მითოლოგიით ა. იყო გოლიათი, რომელსაც ცის თაღი კისერზე ედგა.

ატმომეტრი - ხელსაწყო წყლის აორთქლების სიჩქარის გასაზომად.

ატმოსფერო - 1. დედამიწის აირისებრი გარსი; 2. წნევის არასისტემური ერთეული. ა. ტ ე ქ ნ ი კ უ რ ი (აღნ. „ატ“) - 1 კგ ძალის მიერ გამოწვეული წნევა, რომელიც თანაბრად არის განაწილებული 1 სმ² ფართობის მქონე ზედაპირის ნორმალის გასწვრივ 1 ატ = 1 კგ/სმ² = 98066,5 პა = 0,0980665 მპა = 735,559 მმ ვერცხ.წყ.სვ. = 104 მმ წყ.სვ. = 980665 დინ/სმ² = 0,980665 ბარი. ა. ფ ი ზ ი კ უ რ ი (აღნ. „ატმ“) - 760 მმ ვერცხ.წყ.სვ.-ის დაწნევა; 1 ატმ = 760 ვერცხ.წყ.სვ. = 10332 მმ წყ.სვ. = 101325 პა = 0,101325 მპა = 1,0332 კგ/სმ² = 1,0332 ატ = 1013250 დინ/სმ² = 1,01325 ბარი.

ატმოსფერო დედამიწის - ჰაერის გარემო დედამიწის ირგვლივ, რომელიც ბრუნავს მასთან ერთად, მასით ≈ 5,5•10¹⁵ტ. მისი შემადგენლობა დედამიწის ზედაპირთან: 78,1% აზოტი, 21% ჟანგბადი, 0,9% არგონი, ძალზე უმნიშვნელო რაოდენობით ნახშირორჟანგი, წყალბადი, ჰელიუმი, ნეონი და სხვა აირები.

ატმოსფერომედეგი ცეცხლდამცავი ნივთიერება - ნივთიერება, რომელიც გარკვეულ ზღვრებში, უზრუნველყოფს ნაკეთობის ხანგრძლივ ცეცხლდაცვას, რომელიც მუდმივად იმყოფება ატმოსფერული ფაქტორების ზემოქმედების ქვეშ.

ატმოსფერომედეგობა - შენობის, ნაგებობის, ნაკეთობის, მასალის და სხვათა მედეგობა ატმოსფერული მოვლენების (მზე, წვიმა, ქარი, სეტყვა, ქარბორბალა) ზემოქმედებისადმი.

ატმოსფერული (ბუნებრივი) შრობა - ხის მასალის შრობა ბუნებრივ პირობებში, რომელიც წარმოებს ღია საწყობებში ან ფარდულებში. იგი შრობის უძველეს და უმარტივეს სახეს წარმოადგენს. მასალა (ფიცრები, ძელები, ძელაკები) ეწყობა შტაბელებად შპაცების გარეშე (უწყვეტ რიგებად) ან შპაცების გამოყენებით (ფიცრების ნაწიბურებს შორის შუალედების - შპაცების დატოვება). აუცილებელია მაცირკულირებელი ჰაერი თანაბრად გარს ევლებოდეს მასალის ზედაპირს. მერქნის ა.შ. დროს საჭიროა მუდმივი კონტროლი - სისტემატურად კონტროლდება მასალის ტენიანობა და ვიზუალურად აკვირდებიან შრობის შედეგად წარმოქმნილ დეფექტებს. იმ შემთხვევაში, თუ შეინიშნება ფიცრების ბოლოების ან გვერდების დაბზარვა, რაც მიგვანიშნებს შრობის პროცესის ინტენსიურობაზე, მაშინ აწარმოებენ შტაბელში ჰაერის მიწოდების შეზღუდვას გვერდითი ფარების მოწყობით. ა.შ. უარყოფითი მხარეა სეზონურობა და პროცესის დიდი დრო, რომელიც ზოგჯერ თვეობით განისაზღვრება, მაგრამ მისი დაბალი ღირებულება და მშრალი მასალის მიღება სიმტკიცის და ფერის დაკარგვის გარეშე ამ მეთოდს მეტად გავრცელებულს ხდის ხის დამმუშავებელ მრეწველობაში. ა.შ. ფართოდ იყენებენ დახერხილი ხის მასალის შესაშრობად პროდუქციის სეზონური გადატვირთვისას (საზღვაო პორტებში), აგრეთვე ისეთ რაიონებში, სადაც ხელი არ მიუწვდებათ კამერულ შრობაზე.

ატომიზატორი - ხელსაწყო სითხის წვრილად გასაფრქვევად.

ატრაქცია (ლათ.) - გეოდეზიაში შვეულის გადახრა რაიმე მძიმე მასის მიზიდულობის ძალით.

ატრიუმი (ლათ.) - 1. რომაული სახლის ცენტრალური ნაწილი, გადახურვის ცენტრში ღიობით, რომლის გარშემო განლაგებულია ძირითადი სადგომები (ნახ. 1). თავდაპირველად ატრიუმის შუაგულში მოთავსებული იყო კერა. შემდგომში ატრიუმი რომაული სახლის ერთ-ერთ საზეიმო დარბაზად იქცა; 2. სვეტებით გარშემორტყმული ეზო გვიან რომაულ და ბიზანტიურ არქიტექტურაში.

აუდიტი (ლათ.) - აუდიტორული ფირმების მიერ განხორციელებული შემოწმება სამეურნეო სუბიექტის სამეწარმეო საქმიანობის, საჯარო ბუღალტრული აღრიცხვისა და ანგარიშგების, დაბეგვრის, სამეურნეო საფინანსო საქმიანობის და საწესდებო მოთხოვნების უტყუარობის, სისრულის, მოქმედ კანონმდებლობასა და ნორმატივებთან შესაბამისობის დადგენის მიზნით, აგრეთვე, საფინანსო და ქონებრივი მდგომარეობის ექსპერტიზა, რომელსაც ატარებენ არასაუწყებო დამოუკიდებელი აუდიტორები.

აუდიტორი (ლათ.) - აუდიტის ჩამტარებელი ფიზიკური პირი, რომელსაც აქვს საქართველოს პარლამენტთან არსებული აუდიტორული საქმიანობის საბჭოს მიერ გაცემული აუდიტორის საკვალიფიკაციო სერტიფიკატი. იგი აუდიტორულ საქმიანობას ეწევა ინდივიდუალურად, ლიცენზიის საფუძველზე ან აუდიტორული ფირმის მეშვეობით.

აუდიტორია - დიდი, სპეციალურად მოწყობილი ოთახი ან დარბაზი, სადაც მომხსენებელი ზეპირად გამოდის მსმენელების წინაშე (ნახ. 1). ა. დიდი ნაწილი უჭირავს მსმენელებს, რომლებიც ორიენტირებული არიან ერთი მიმართულებით. როგორც წესი, ა. აქვს ერთი ამაღლებული ნაწილი - სცენა, რომლის წინ დაყენებულია ტრიბუნა ან კათედრა. სცენის უკან მოწყობილია დაფა ჩანაწერებისათვის ან ეკრანი ვიდეოინფორმაციისათვის. არის საშუალება პლაკატების განსათავსებლადაც. ა. აქვს დიდი ფანჯრები და მაღალეფექტური განათების სისტემა. აუდიტორიით (აუდიტორიებით) აღჭურვილია ყველა უმაღლესი სასწავლებელი, საზოგადოებრივი და პოლიტიკური ცენტრები. სკოლებში ა. ეძახიან სააქტო დარბაზს, თეატრებში და კინოთეატრებში - სამაყურებლო დარბაზს.

აუდიტორული დასკვნა - აუდიტორის მიერ სათანადო წესით შედგენილი, ხელმოწერით და ბეჭდვით დამოწმებული ოფიციალური საბუთი, რომელშიც წარმოდგენილია დასკვნა სამეურნეო სუბიექტის ანგარიშგების უტყუარობის, საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის ბუღალტრული აღრიცხვის სისრულის და მოქმედ კანონმდელობლობასთან და დადგენილ ნორმატივთან მისი შესაბამისობის შესახებ. ექსპერტიზის სახით გაწეულ აუდიტორულ მომსახურებაზე ფორმდება საექსპერტო დასკვნა ან აქტი. აუდიტორული კონსულტაციები სამეურნეო სუბიექტებს შეიძლება გაეწიოთ ზეპირად ან წერილობით სათანადო ცნობის ან სხვა ოფიციალური დოკუმენტის გაფორმებით

აუდიტორული საქმიანობა - მოიცავს აუდიტორულ შემოწმებას (აუდიტს), აუდიტორული მომსახურების გაწევას, აგრეთვე აუდიტის ორგანიზაციულ და მეთოდურ უზრუნველყოფას. აუდიტორულ შემოწმებას (აუდიტს) ახორციელებენ აუდიტორები და აუდიტური ფირმები სამეურნეო სუბიექტის სამეწარმეო საქმიანობის, საჯარო ბუღალტრული აღრიცხვისა და ანგარიშგების, დაბეგვრისა და სამეურნეო-საფინანსო საქმიანობისა და საწესდებო მოთხოვნების უტყუარობის, სისრულის, მოქმედ კანონმდებლობასთან და ნორმატივებთან შესაბამისობის დადგენის მიზნით. აუდიტორული მომსახურება მოიცავს ბუღალტრულ მომსახურებას, ექსპერტიზას და საკონსულტაციო მომსახურებას საფინანსო, დაბეგვრის და სამეურნეო კანონმდებლობის სხვა სფეროებში. ა.ს. ხორციელდება საქართველოს სპეციალურად უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოების მიერ სამეურნეო სუბიექტების ფინანსური კონტროლისგან დამოუკიდებლად.

აუდიტორული შემოწმება (აუდიტი) - ტარდება მოქმედი კანონმდებლობით განსაზღვრულ შემთხვევებში (სავალდებულო აუდიტი), აგრეთვე სამეურნეო სუბიექტის ინიციატივით (საინიციატივო აუდიტი) სათანადო ხელშეკრულების საფუძველზე. სამართალდამცავ ორგანოებს უფლება აქვთ საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად მოიწვიონ აუდიტორი (აუდიტური ფირმა) სამეურნეო სუბიექტის აუდიტორული შემოწმებისათვის. აუდიტორის შრომა ანაზღაურდება დამკვეთის ხარჯზე.

აუდიტური ფირმა - საწარმო, რომელსაც აქვს საქართველოს ტერიტორიაზე აუდიტორული საქმიანობის ლიცენზია და რომლის ერთადერთი საწესდებო მიზანია აუდიტორული საქმიანობა. ა.ფ. და მის ფილიალს აუდიტორული საქმიანობის უფლება ეძლევა მხოლოდ მაშინ, თუ მათში სულ ცოტა ერთი აუდიტორი მაინც მუშაობს.

აუზი - 1. ხელოვნური წყალსატევი. დანიშნულების მიხედვით არის სალექი, საწმენდი, წყალსაკრები, ჰესის საწნეო, სადღეღამისო რეგულირების და მათანაბრებელი;  2. ფენობრივი დანალექი სასარგებლო წიაღისეულის უწყვეტი გავრცელების დახშული არე;  3. ცურვის ან ბანაობისთვის განკუთვნილი წყლით სავსე კონტეინერი. იგი შეიძლება მოეწყოს როგორც მიწის ზედაპირს ზემოთ, ისე მიწაში. აუზის საშენ მასალად გამოიყენება ტორკრეტირებისთვის განკუთვნილი ბეტონი, მეტალი, პლასმასი ან ბოჭკოვანი მინა. სახლში არსებულ აუზებს კერძო აუზები ეწოდებათ და ისინი ორ ძირთად ფუნქციას ასრულებენ: გამოიყენებიან განტვირთვ-დასვენებისა და ფიზიკური დატვირთვის მიზნით. იგი შეიძლება იყოს ღია (ნახ. 1) ან დახურული. არსებობს სხვა ტიპის აუზებიც, მაგ., პოლივინილქლორიდისაგან დამზადებული გასაბერი აუზი (ნახ. 2), რომლებიც  ძირითადად  ღია ცის ქვეშ გაგრილების მიზნით გამოიყენება, საბავშვო აუზი, პლაჟისებური აუზი, სპა-აუზი (აღწურვილი გათბობის სისტემით), ჯაკუზი (ყველაზე უფრო კომფორტული და ძვირადღიებული ა. აღჭურვილი ტუმბოთი, რომელიც გრილ ჰაერს ურევს თბილ ან ცხელი წყლით სავსე აუზში) და სხვ.

აული - 1. წარსულში მომთაბარე, დღეს ბინადარი დასახლება შუა აზიაში; 2. ჩრდილო კავკასიაში განლაგებული დასახლება, სოფელი (ნახ. 1).

აუსტენიტი - 1. რკინისა და მისი შენადნობების მაღალტემპერატურული წახნაგდაცენტრებული მოდიფიკაცია; 2. ფოლადებსა და თუჯში ერთ-ერთი ძირითადი ფაზა; უმეტეს შემთხვევებში, როგორც თერმოდინამიკური ფაზა, არსებობს მხოლოდ მაღალი ტემპერატურის პირობებში; მაღლად ლეგირებულ ფოლადებსა და თუჯში - ოთახის ტემპერატურის პირობებში, ხოლო ლეგირებულ ფოლადებსა და თუჯში ა. არის ნახშირბადის მრავალკომპონენტიანი მყარი ნადნობისა და რკინის ლეგირებული ელემენტების ერთობლიობა.

აუტოგეზია - კავშირი (მიკვრა, მიწებება) ორ ერთგვაროვან მყარ ან თხევად სხეულების ზედაპირებს შორის.

აუტრაიტი - მარტივი ვადიანი სავალუტო გარიგება, რომელიც ითვალისწინებს ფულის გადახდას მონაწილე მხარეების მიერ მკაცრად განსაზღვრული „ფორვარდის“ კურსით.

აუტსაიდერი (ინგლ.) - 1. საწარმო, ძირითადად მცირე და საშუალო, რომელიც არ შედის მონოპოლისტურ გაერთიანებაში; 2. შეჯიბრებაში ერთ-ერთ ბოლო ადგილზე გასული სპორტსმენი ან გუნდი; 3. გადატ. ჩამორჩენილი.

აუქციონი - 1. ცალკეული ნივთის ან ნივთების გარკვეული რაოდენობის (პარტიების) საჯარო გაყიდვა წინასწარ დათქმულ ადგილსა და დროს, როდესაც მომავალი მესაკუთრე ვლინდება ყველაზე მეტი საფასურის გადახდით; 2. ბროკერების საშუალებით ფასიანი ქაღალდებით ბირჟაზე ვაჭრობა; 3. საგარეო ვაჭრობაში გავრცელებული საქონლის ლოტებად ან ცალკეულ ნივთად გასაღების ხერხი, როდესაც პოტენციური მყიდველისთვის საქონელი ან ნიმუში გამოფენილია დასათვალიერებლად; 4. ქონების იძულებითი გაყიდვის ფორმა ვალების დაფარვის მიზნით; 5. საჯარო ვაჭრობა.

აუცილებელი და საკმარისი პირობა - პირობა, რომლის შესრულებისას მოცემული მტკიცებულება სწორია, ხოლო არ შესრულებისას - არასწორია.

აუცილებელი პირობა - პირობა, რომლის შეუსრულებლობისას მოცემული მტკიცებულება არ შეიძლება სწორი იყოს.

აფეთქება - დროის მცირე მონაკვეთში დიდი რაოდენობის ენერგიის გათავისუფლება შეზღუდულ მოცულობაში. მყარ გარემოში აფეთქება იწვევს მექანიკურ ზემოქმედებას სხეულზე, რასაც თან სდევს მისი რღვევა და მსხვრევა. სამშენებლო მასალების მოპოვების, გვირაბების, არხების და გზების გაყვანის სამუშაოების წარმოების დროს აფეთქების ტექნოლოგია არის მთის ქანების კონტროლირებადი რღვევა, გადაადგილება და სტრუქტურისა და ფორმის შეცვლა. ენერგიის წყაროს წარმოადგენს ასაფეთქებელი ნივთიერება. აფეთქების სახეებია: ავარიული, ატომური (ნახ. 1), დაყოვნებული, დემოგრაფიული, მასობრივი, მეორეული, მიმართული, მოცულობითი, სერიული, პირველადი, ფიზიკური, ქიმიური, ცეცხლოვანი (ნახ. 2, ცეცხლოვან აფეთქებათა დემონსტრაცია ავიაციურ შოუზე), წყალქვეშა და სხვ.

აფეთქება ავარიული - აფეთქება, რომელიც მოხდა წარმოების ტექნოლოგიის დარღვევის, მომსახურე პერსონალის, ან პროექტირების სტადიაზე დაშვებული შეცდომის შედეგად.

აფეთქება დემოგრაფიული - ადამიანის სიცოცხლის გახანგრძლივება და ამის შედეგად - დედამიწის მოსახლეობის ზრდა, რასაც ხელი შეუწყო მედიცინაში მიღწევებმა, საქმიანობისა და ყოფის კომფორტულობის ამაღლებამ, სოფლის მეურნეობის ინტენსიფიკაციამ და პროდუქტიულობის ზრდამ. შობადობის მაღალი დონე დამახასიეთებელია მსოფლიოს ზოგიერთ რეგიონში (აფრიკის, ცენტრალური ამერიკის, ახლო და შუა აზიის, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნები, ინდოეთი და ჩინეთი)